Gluten hassasiyeti, gluten içeren gıdalara karşı duyarlılık gösteren bir durumdur ve genellikle sindirim sorunlarına neden olabilir. Çölyak hastalığı ise bağışıklık sisteminin gluteni yabancı bir madde olarak algılaması sonucu ortaya çıkan otoimmün bir hastalıktır. Bu durumda gluten tüketimi bağırsaklarda ciddi hasara yol açar. Gluten hassasiyeti ve çölyak hastalığı, benzer belirtilere yol açtığı için çoğu zaman karıştırılmaktadır. Ancak bu iki durumun mekanizması, tanı yöntemleri ve tedavi yaklaşımları birbirinden farklıdır.
Çölyak Hastalığı Nedir?
Çölyak hastalığı, genetik olarak risk altında olan kişilerde glutene karşı vücudun anormal reaksiyonu nedeniyle gelişen otoimmün bir rahatsızlıktır. Gluten alındığında, ince bağırsak mukozasında hasar oluşur ve bu da vitamin-mineral emilimini bozabilir.
Çölyak hastalığı olan kişilerin gluten içeren gıdalar tüketmemeleri gerekiyor. Tanı konulduktan sonra diyet değişikliği ile semptomların hafifletilmesi mümkündür.
Çölyak Hastalığı Belirtileri Nelerdir?
Çölyak hastalığı, her hastada farklı belirtilerle ortaya çıkabilir. En sık görülen bulgular şunlardır:
-
Karın ağrısı
-
Kronik ishal veya kabızlık
-
Kilo kaybı
-
Kansızlık (anemi)
-
Çocuklarda gelişme geriliği
Bu belirtiler başka sindirim sistemi hastalıklarında da görülebileceği için doğru tanı konulması adına uzman hekim değerlendirmesi gerekir.
Gluten Hassasiyeti Nedir?
Gluten hassasiyeti, arpa, buğday ve çavdardaki protein olan gluten karşı duyarlılık veya intolerans durumunu ifade eder. Bu durumda vücut, gluteni sindiremez ve sindirim sorunlarına neden olabilir.
Gluten hassasiyetinin belirtileri arasında şişkinlik, ishal, karın ağrısı, kabızlık ve yorgunluk vardır. Çölyaktan farklı olarak ise bağırsaklarda kalıcı bir hasar bırakmaz ve otoimmün mekanizmaya dayanmaz.
Gluten Hassasiyeti Belirtileri Nelerdir?
Gluten hassasiyeti, çölyak hastalığı kadar ağır semptomlara sahip olmasa da günlük yaşamı etkileyebilecek farklı belirtilerle kendini gösterebilir. Bu durumun en önemli özelliği, sindirim sistemi dışında da semptomlara yol açabilmesidir.
Gluten hassasiyeti belirtileri:
-
Karında şişkinlik ve gaz
-
Karın ağrısı
-
Baş ağrısı
-
Halsizlik ve yorgunluk
-
Eklem ağrıları
-
Dikkat dağınıklığı ve konsantrasyon güçlüğü
Belirtiler çölyak hastalığına benzese de hafif seyreder ve bağırsak mukozasında hasara yol açmaz.
Gluten Hassasiyeti ve Çölyak Arasındaki Fark Nedir?
Gluten hassasiyeti ve çölyak hastalığı birbirine benzer semptomlara sahip olduğu için çoğu zaman aynı hastalık sanılsa da aslında farklıdır.
-
Hastalığın Temeli
Bağışıklık sisteminin gluten karşısında aşırı tepki verdiği otoimmün bir hastalık olan çölyak, vücudun kendi dokularına saldırmasına neden olur. Vücut, gluteni yabancı bir madde gibi algılar ve kendi bağırsak dokularına zarar verir.
Gluten hassasiyetinde ise böyle bir bağışıklık sistemi tepkisi söz konusu değildir. Daha çok gluten sindirildiğinde bağırsak ve sinir sistemi üzerinden rahatsızlık verici semptomlar ortaya çıkabilir.
-
Bağırsaklara Etkisi
Çölyak hastalığında ince bağırsak yüzeyinde zamanla hasar oluşur. Bu hasar vitamin ve mineral emilimini engeller, kansızlık veya kemik erimesi gibi problemler ortaya çıkabilir.
Gluten hassasiyetinde ise bağırsaklarda kalıcı bir yapısal bozukluk oluşmaz. Kişi gluten tükettiğinde şişkinlik, ağrı ve yorgunluk hisseder ama uzun vadeli organ hasarı gelişmez.
-
Tanı Yöntemleri
Çölyak hastalığı, kan testleri ve endoskopi sırasında alınan biyopsi ile kesin olarak teşhis edilebilir. Bu nedenle glutensiz diyete başlamadan önce testlerin yapılması gerekir.
Gluten hassasiyetinde ise bir laboratuvar testi yoktur. Tanı, daha çok eliminasyon diyeti ile yani glüten çıkarıldığında belirtilerin azalması ile konulabilir.
-
Beslenme Zorunluluğu
Çölyak hastalarının hayat boyu glutensiz beslenmesi zorunludur. Bir lokma bile gluten tüketmek, bağırsak hasarının yeniden başlamasına yol açar.
Gluten hassasiyeti olanlarda ise durum daha esnektir. Bazı kişiler az miktarda gluteni tolere edebilir iken, bazıları tamamen glutensiz beslenmek zorunda kalabilir.
-
Uzun Vadeli Riskler
Çölyak tedavi edilmezse osteoporoz, kısırlık ve bağırsak kanseri gibi ciddi sağlık sorunları gelişebilir. Gluten hassasiyeti ise yaşam kalitesini düşürse de uzun vadede organlarda kalıcı bir zarara neden olmaz.
Sık Sorulan Sorular
Çölyak hastaları ne yiyemez?
Çölyak hastaları buğday, arpa ve çavdar gibi glüten içeren tüm tahılları ve bunlardan yapılan ekmek, makarna, bisküvi gibi yiyecekleri tüketemez. Pirinç, mısır, kinoa gibi glutensiz besinler tercih edilmelidir.
Gluten hassasiyeti testi nasıl yapılır?
Gluten hassasiyeti testi için özel bir laboratuvar yöntemi bulunmamaktadır. Eeliminasyon diyeti uygulanabilir; gluten diyetten çıkarıldığında belirtilerin azalıp azalmadığına bakılarak değerlendirme yapılabilir.
Gluten hassasiyeti çocuklarda nasıl anlaşılır?
Çocuklarda gluten hassasiyeti karın ağrısı, huzursuzluk, şişkinlik ve yorgunluk gibi belirtilerle kendini gösterir. Ebeveynler bu şikayetleri fark ettiğinde bir çocuk gastroenteroloji uzmanına başvurmalıdır.
Çölyak hastaları dışarıda yemek yerken nelere dikkat etmelidir?
Çölyak hastaları restoranlarda yemek yerken kullanılan malzemeleri ve pişirme yöntemlerini mutlaka sorgulamalıdır. Çünkü en küçük çapraz bulaşma bile bağırsaklarda hasara neden olabilir.