Uyuz “sarcoptes scabiei” isimli akarların neden olduğu bir cilt hastalığıdır. Bulaşıcı bir hastalık olan uyuz, erken evrede yol açtığı kaşıntı ve deri döküntüleri nedeniyle alerji veya böcek ısırmaları ile karıştırılabilen bir hastalık olmakla birlikte hekiminiz tarafından uyuz akarlarının yol açtığı belirtiler ayırt edilerek kısa sürede doğru tanı konulabilmektedir.
Dakikalar İçinde Bulaşabiliyor
Uyuzun en yaygın belirtisi çok şiddetli gece kaşıntısıdır. Yatağa girerek ısınan kişide şiddetlenen kaşıntı hastayı uykudan uyandırabilecek düzeylerde seyredebilmektedir. İlk kez uyuza yakalanan hastalarda belirtilerin başlaması 2-6 hafta aralığındadır. Ancak daha önce uyuza yakalanan bir hasta söz konusuysa belirtiler ilk 1-4 gün aralığında ortaya çıkabilmektedir. Hastalık henüz belirti gösterilmeyen dönemde de bulaşıcı özelliktedir. Uyuz hastası beraberinde aynı evde yaşayan herkes tedavi edilmelidir. Hastalık yakın temas ile dakikalar içinde bulaşabileceğinden ve hemen belirti göstermediğinden hastalığı tam anlamıyla yok edebilmek adına hane halkının belirti göstermiyor oluşu dikkate alınmadan tedavi programına dahil olmaları sağlanmalıdır. Yaşanılan evdeki zemin ve mobilyalar elektrik süpürgesi ile temizlenmeli hane halkının temas ettiği tüm tekstil ürünleri 60 derece ısıda yıkanmalı ve ütülenmelidir. Yıkanması mümkün olmayan eşyalar ağzı kapalı bir poşet içerisinde en az üç gün bekletilmelidir.
Uyuz İyileşse Bile Kaşıntı Sürebilir
Uyuz hekim kontrolünde kolaylıkla tedavi edilebilir bir hastalıktır. Uyuz tedavisi genellikle hem uyuz akarlarını öldürmeye hem de uyuz semptomlarını gidermeye yönelik losyon ve haplarla uygulanmaktadır. Tedavi kısa süre içinde uyuz akarlarından kurtulmanızı sağlar ancak, akarların yol açtığı alerjik semptomlar nedeniyle kaşıntı 2-4 hafta aralığında bir süre daha devam edebilmektedir. Hekiminiz tarafından önerilen ilaçlar önerilen süre ve dozda kullanılmaya devam edilmeli, hane halkı da mutlaka tedavi programına dahil edilmelidir.
Uyuzun Yayılma Hızı ve Riskli Alanlar
Uyuz hastalığı, oldukça kolay ve hızlı bulaşabilen bir paraziter enfeksiyondur. “Sarcoptes scabiei” adlı akarlar, cilt teması yoluyla dakikalar içinde kişiden kişiye geçebilir. Enfekte bireyle aynı yatağı paylaşmak, kıyafetlerini ya da havlusunu kullanmak, sık temas edilen eşyaları ortak kullanmak, bulaşma riskini ciddi oranda artırır.
Toplu yaşam alanlarında (yurtlar, bakım evleri, kreşler, askeri birlikler, cezaevleri) salgın riski çok daha fazladır. Çünkü bu ortamlarda hem temas süresi uzundur hem de kişi başına düşen kişisel alan daha azdır. Salgınların önlenmesi için bu gibi ortamlarda hijyen koşulları gözden geçirilmeli, şüpheli vakalarda derhal önlem alınmalıdır.
Hastalık, sadece bireyi değil çevresindeki herkesi etkileyebilir. Bu yüzden enfekte kişiyle aynı evde yaşayanların belirtileri olmasa bile tedaviye dahil edilmesi gerekir. Uyuzun ilk belirtileri gecikmeli ortaya çıkabileceği için sadece şikâyeti olan bireyin tedavisi yeterli olmaz. Hızlı bulaş zincirini kırmak için temaslıların aynı anda tedavi edilmesi gerekir.
Uyuzda En Etkili Tedavi Yöntemleri
Uyuz hastalığı tedavisi, hem paraziti yok etmeye hem de semptomları hafifletmeye yönelik olmalıdır. En sık tercih edilen tedavi permetrin içeren kremlerdir. Bu ilaç, parazitin sinir sistemini hedef alarak etkili bir şekilde yok eder. Vücuda boyundan aşağıya uygulanmalı ve 8–12 saat bekletildikten sonra yıkanmalıdır.
İleri vakalarda veya tedaviye direnç gelişen olgularda oral ivermektin tablet kullanılabilir. Bu ilaç da parazite karşı oldukça güçlüdür ve özellikle kalabalık evlerde, bağışıklık sistemi baskılanmış bireylerde etkili bir seçenektir.
Kaşıntı genellikle tedaviden sonra 2–4 hafta kadar sürebilir. Bu durumda antihistaminik ilaçlar veya kortizonlu kremler kaşıntıyı kontrol altına almak için kullanılabilir. Ancak kaşıntı geçti sanılarak tedavinin yarım bırakılması hastalığın tekrarlamasına neden olabilir. Doktorun önerdiği süre boyunca tedaviye eksiksiz devam edilmelidir.
Tek seans tedavi her zaman yeterli olmayabilir. Bazı hastalarda ikinci uygulama 7 gün sonra tekrarlanabilir. Bu nedenle kontrol muayeneleri ve hekim takibi ihmal edilmemelidir.
Uyuz Tedavisinde Ev Temizliği Nasıl Yapılmalı?
Uyuz tedavisi sadece ilaç kullanımıyla sınırlı değildir. En az ilaç kadar önemli olan bir diğer unsur ise evin hijyenidir. Uyuz parazitleri, deri dışında kısa süre canlı kalabilse de bazı eşyalar üzerinde 2–3 gün boyunca yaşamını sürdürebilir. Bu nedenle temizlik protokolleri büyük önem taşır.
Tüm kıyafetler, çarşaflar, havlular ve battaniyeler en az 60 derece sıcaklıkta yıkanmalı ve ütülenmelidir. Yıkanması mümkün olmayan eşyalar, ağzı sıkıca kapatılmış poşetlere konularak en az 72 saat boyunca bekletilmelidir. Bu yöntem, parazitlerin hava almadan ölmesini sağlar.
Evdeki koltuk, yatak, halı gibi sık temas edilen yüzeyler elektrik süpürgesi ile detaylı şekilde temizlenmelidir. Elektrik süpürgesinin haznesi veya torbası her kullanım sonrası boşaltılmalı ve dezenfekte edilmelidir.
Evin tüm bireylerinin aynı anda tedaviye başlanması kadar evin eş zamanlı olarak temizlenmesi de hastalığın tekrarlamasını engeller. Bu önlemler alınmazsa, iyileşen bireylerin tekrar enfekte olması kaçınılmazdır.
Uyuzun Tekrar Etmemesi İçin Alınacak Önlemler
Uyuz tedavisi tamamlandıktan sonra, hastalığın tekrar etmemesi için bazı önlemler alınmalıdır. En önemli konu, tüm temaslı kişilerin aynı anda tedavi edilmesidir. Evde yaşayanlar, belirtileri olmasa bile tedavi almalıdır. Aksi takdirde parazit ev içinde dolaşımına devam eder.
Kişisel hijyen kurallarına dikkat edilmelidir. Havlu, iç çamaşırı, kıyafet gibi kişisel eşyalar kimseyle paylaşılmamalıdır. Kamuya açık alanlarda, özellikle spor salonları, yurtlar ve otel gibi ortamlarda kullanılan havlular dikkatle seçilmeli, mümkünse kişisel eşyalar tercih edilmelidir.
Bağışıklık sistemini güçlü tutmak da hastalığın tekrarlamasını önlemede etkilidir. Uyku düzeni, dengeli beslenme ve stres kontrolü bağışıklığın desteklenmesinde anahtardır. Bazı bireylerde bağışıklık sistemi zayıfladığı anda parazit yeniden aktif hale gelebilir.
Ayrıca uyuzun tekrarlama riski yüksekse, doktor önerisiyle tedavi sonrası kontrol kürleri uygulanabilir. Gerekirse ikinci bir uygulama ile hastalık tamamen kontrol altına alınabilir. Toplumda farkındalık artırıldıkça, uyuzun hem bireysel hem de toplumsal düzeyde kontrolü daha kolay hale gelir.
Sık Sorulan Sorular
Uyuz Hastalığı Tanısı Nasıl Konur?
Uyuz hastalığı tanısı genellikle dermatolojik muayene ile konur. Ciltte tipik yerleşim yerlerinde (parmak araları, bilek içleri, bel hattı, koltuk altı, kalça ve genital bölge) görülen döküntüler, kabarıklıklar ve kaşıntı varlığı tanıyı destekler.
Uzman hekim, deri kazıntısı alarak mikroskop altında parazit ve yumurtaları inceleyebilir. Ancak bu test her zaman pozitif çıkmayabilir. Klinik bulgular ve hastanın şikayetleri çoğu zaman tanı için yeterlidir.
Son dönemde sık karşılaşılan salgınlarda, aile bireylerinin birlikte değerlendirilmesi önem kazanmıştır. Çünkü uyuz, yakın temasla kolayca yayıldığı için eş zamanlı tanı ve tedavi süreci gereklidir.
Uyuzun Belirtilerini Nasıl Anlayabiliriz?
Uyuzun belirtilerini doğru şekilde tanımak, erken tanı ve bulaşın önlenmesi açısından kritik önem taşır. En yaygın belirti gece artan kaşıntıdır. Bu kaşıntı özellikle uyku kalitesini bozar ve hastanın yaşam kalitesini düşürür.
Ciltte özellikle el parmak araları, bilek içleri, bel, kalça ve koltuk altında kırmızı döküntüler, kabarcıklar veya tünel şeklinde izler görülebilir.
Bazı hastalarda kaşıntı nedeniyle oluşan yara ve kabuklanma ikincil enfeksiyonlara yol açabilir. Özellikle çocuklarda huzursuzluk, uykusuzluk gibi dolaylı belirtiler de gözlenebilir.
Uyuz belirtileri başladıktan sonra çevrede benzer şikayetlerin olup olmadığı da değerlendirilmelidir. Salgın dönemlerinde bu bilgi tanı koymada yol gösterici olabilir.
Uyuz Belirtileri Nelerdir?
Uyuz belirtileri hastalığın evresine, kişinin bağışıklık sistemine ve cilt yapısına göre farklılık gösterebilir. Genel olarak:
-
Gece artan şiddetli kaşıntı
-
Kızarık, pütürlü ve kabuklu döküntüler
-
Deride ince çizgiler (uyuz tünelleri)
-
Kaşınma sonucu oluşan yara ve kabuklar
-
El bileklerinde ve parmak aralarında başlangıç lezyonları
-
Dirsek, göğüs altı, kalça ve ayak bileklerinde yoğunlaşma
Bazı bağışıklığı baskılanmış bireylerde, klasik döküntüler görülmeyebilir. Bu yüzden doktor kontrolü ihmal edilmemelidir.
Uyuz Neden Olur?
Uyuz, Sarcoptes scabiei adlı akarın (parazitik bir canlı) derinin üst katmanına yerleşmesiyle oluşur. Bu parazit, deri altında tüneller açarak ilerler ve yumurtalarını bırakır. Vücudun bağışıklık sistemi bu istilaya karşı reaksiyon geliştirir ve bu da yoğun kaşıntıya neden olur.
Uyuz neden olur sorusunun cevabı sadece parazit bulaşmasıyla sınırlı değildir. Şunlar riski artırır:
-
Yakın fiziksel temas (özellikle aynı evde yaşamak)
-
Ortak giysi, yatak ve havlu kullanımı
-
Kalabalık ve hijyen koşulları kötü olan ortamlarda yaşamak
-
Bağışıklık sisteminin zayıf olması
Toplu taşıma, okul, yurt gibi ortamlarda da hızla yayılabilir. Bu nedenle koruyucu önlemler alınması son derece önemlidir.
Uyuz Hastalığı Nasıl Geçer?
Uyuz hastalığı, uygun tedavi uygulandığında tamamen kontrol altına alınabilir. Ancak tedavide geç kalınması ya da eksik uygulama durumunda uzun sürebilir.
İlk tercih genellikle permetrin içeren topikal (sürme) kremdir. Vücuda boyundan aşağıya, temiz ve kuru cilde uygulanır ve 8–14 saat bekletildikten sonra duş alınır.
Bazı hastalarda oral tedavi (ivermektin) de gerekebilir.
Uyuz hastalığı nasıl geçer sorusunun cevabı şunları da içermelidir:
-
Kişisel eşyaların yüksek ısıda yıkanması
-
Yıkaması mümkün olmayan eşyaların ağzı kapalı poşette 72 saat bekletilmesi
-
Aynı evde yaşayan herkesin eş zamanlı tedavi alması
-
Kaşıntı sonrası oluşan enfeksiyon varsa antibiyotik tedavisi
Kaşıntı, tedavi sonrası 2–3 hafta sürebilir. Bu durum alerjik reaksiyonla ilgilidir ve antihistaminik ilaçlarla kontrol altına alınabilir.
Uyuz Bulaşıcı Mı?
Evet, uyuz oldukça bulaşıcıdır. Temel bulaş yolu yakın temasla olur. Özellikle uzun süreli cilt teması, el sıkışma, aynı yatakta yatmak, aynı kıyafet veya havluyu kullanmak bulaşma açısından risklidir.
Uyuz bulaşıcı mı sorusu toplu yaşam alanları için daha da önem kazanır. Okul, kreş, bakım evleri ve askeri birliklerde salgınlar sık görülür.
Parazit vücut dışında birkaç gün canlı kalabildiği için kontamine eşyalar da bulaş kaynağı olabilir. Bu nedenle hasta olan kişinin temas ettiği alanların da dezenfekte edilmesi önerilir.
Tedavi sürecinde evde hijyenik önlemler mutlaka artırılmalı ve eş zamanlı uygulamalarla yayılımın önüne geçilmelidir.