Gebelik, anne adayının metabolizmasında değişikliklerin yaşandığı, hormon dengesinin farklılaştığı özel bir dönemdir. Bu süreçte bazı kadınlarda, daha önce diyabet öyküsü olmasa da kan şekeri seviyeleri yükselmeye başlayabilir. Gestasyonel diyabeti (gebelik diyabet), hamilelik sırasında ortaya çıkan ve doğumdan sonra düzelebilen, kan şekeri seviyesinin normalden yüksek olduğu bir diyabet türü. Gebelikte diyabet herhangi bir belirti vermeyebilir ancak sürekli su içme ihtiyacı, yorgunluk veya sık sık idrara çıkmak gibi olası durumlara neden olabilir.
Gestasyonel Diyabet (Gebelik Diyabeti) Nedir?
Gestasyonel diyabet, hamilelik sırasında kan şekerinin normalden yüksek seyretmesi durumudur. Gebelikte üretilen hormonlar, annenin insülin kullanımını zorlaştırabilir. Pankreas, direnci dengede tutabilmek için yeterli miktarda insülin üretmediği zaman ise kan şekeri seviyesi yükselir ve gestasyonel diyabet ortaya çıkar.
Gestasyonel diyabet, gebeliğin ikinci trimesterinde yapılan glukoz yükleme testi ile teşhis edilebilir. Bazı kadınlarda hiçbir belirti görülmeyebilir; bu nedenle tarama testleri gebelik takiplerinin bir parçası olmalıdır.
Gebelik Diyabeti (Gestasyonel Diyabet) Belirtileri Nelerdir?
Gestasyonel diyabet bazı kadınlarda belirgin bir şikayete neden olmaz. Bu nedenle tanı rutin gebelik taramaları sırasında konulabilir. Belirti olduğunda aşağıdaki şikayetler görülebilir:
-
Normalden daha fazla susama hissi
-
Sık idrara çıkma
-
Ağız kuruluğu
-
Sürekli açlık hissi
-
Yorgunluk
-
Bulanık görme
-
Ciltte tekrarlayan mantar enfeksiyonları
-
İdrar yolu enfeksiyonlarında artış
-
Gece sık tuvalete kalkma
Gebelik Diyabeti Neden Olur?
Gebelik diyabeti, hamilelik döneminde plasentadan salgılanan hormonların annenin vücudunda insülin direncine yol açması sonucu ortaya çıkar. Normal koşullarda insülin, kan şekerinin hücrelere taşınmasına yardımcı bir hormondur. Ancak gebelikte salgılanan östrojen, progesteron ve plasental hormonlar, insülinin etkisini azaltabilir. Bu durum, vücudun ürettiği insülinin kan şekerini dengelemek için yetersiz kalmasına neden olur.
Gebelik diyabetinin ortaya çıkmasında genetik yatkınlık, fazla kilo ile gebeliğe başlama, polikistik over sendromu (PCOS), ailede diyabet öyküsü bulunması ve daha önce iri bebek doğumu gibi faktörler neden olabilir. Ancak hiçbir risk faktörü olmayan kadınlarda da gestasyonel diyabet gelişebilir, bu nedenle tarama testleri gebelik takibinin önemli bir parçasıdır.
Gestasyonel Diyabet Gelişme Riski Kimlerde Daha Yüksektir?
Her gebelikte görülme ihtimali olmakla birlikte, bazı kadınlarda gestasyonel diyabet gelişme riski daha yüksektir. Aşağıdaki durumlar risk artışı ile ilişkilidir:
-
Gebelik öncesinde fazla kilolu olmak veya vücut kitle indeksinin yüksek olması
-
Ailede diyabet öyküsü bulunması
-
Daha önce gestasyonel diyabet tanısı almış olmak
-
Önceki doğumlarda bebeğin 4 kg ve üzerinde olması
-
Polikistik over sendromu (PCOS) tanısı
-
İleri yaşta gebelik
-
Aşırı kilo alımı ile ilerleyen gebelik süreci
-
Gebelik öncesi insülin direnci veya prediyabet tanısı olması
Risk faktörlerinden biri ya da birkaçı bulunsa bile gebeliğin başından itibaren takip ve doğru beslenme yönetimi ile kan şekeri düzenli kontrol altında tutulabilir.
Gestasyonel Diyabet Tanı Kriterleri Nelerdir?
Gestasyonel diyabet, Oral Glukoz Tolerans Testi (OGTT) ile teşhis edilebilir. Bu test, şeker yükleme testi olarak da bilinir. Anne adayından önce açlık kan şekeri ölçümü alınır, ardından belirli miktarda glikoz içeren sıvı içirilir ve 1. ve 2. saatlerde yeniden kan şekeri ölçümü yapılır.
Testin amacı, anne adayının kan şekeri seviyesinin gün içinde yükselip yükselmediğini değerlendirmektir. Test sırasında ölçümler yapılır ve sonuçlar uluslararası geçerli referans değerlere göre değerlendirilir. Risk faktörleri bulunan anne adaylarında test daha erken haftalarda da yapılabilir.
Gebelik Diyabeti Tedavi Yöntemleri Nelerdir?
Gestasyonel diyabet tedavisinin amacı, anne adayının kan şekeri seviyesini güvenli aralıkta tutmak ve hem anne hem de bebek için olası komplikasyonları önlemektir. Tedavide temel yaklaşım, kan şekeri kontrolünü sağlayacak yaşam tarzı değişiklikleri ve gerektiğinde insülin tedavisidir.
Gestasyonel diyabet tedavisinde uygulanan yöntemler:
-
Diyet Düzeni
Kan şekerini dengede tutmak için öğün planlaması yapılır. Karbonhidratlar gün içine dengeli dağıtılır; lifli gıdalar, tam tahıllar, sebze ve protein içeriği yüksek besinler tercih edilebilir.
-
Kan Şekeri Takibi
Anne adayı gün içinde açlık ve tokluk kan şekeri ölçümleri yapar ve değerler doktor tarafından takip edilir. Kan şekeri sonuçları tedavinin yönlendirilmesinde belirleyicidir.
-
Egzersiz Planı
Doktorun uygun gördüğü şekilde düzenli ve hafif tempolu yürüyüşler önerilir. Fiziksel aktivite, kasların glikoz kullanımını artırarak kan şekeri kontrolünde etkilidir.
-
İnsülin Tedavisi
Beslenme düzeni ve fiziksel aktiviteye rağmen kan şekeri hedef değerlere ulaşmıyorsa insülin tedavisi uygulanabilir.
Gebelik Şekeri Anne ve Bebeği Nasıl Etkiler?
Gestasyonel diyabet kontrol altına alınmadığında anne ve bebek sağlığı üzerinde etkiler oluşturabilir. Kan şekeri yüksekliği, bebeğin plasenta üzerinden fazla glikoz almasına ve bu glikozun bebeğin vücudunda yağa dönüşmesine neden olabilir. Bu durum, hem gebelik sürecini hem de doğum şekline ilişkin kararları etkileyebilir. Ancak doğru beslenme, düzenli takip ve gerekli durumlarda insülin tedavisi ile bu riskler önemli ölçüde azaltılabilir.
Gestasyonel diyabetin anne üzerindeki olası etkileri:
-
Gebelik sırasında tansiyon yükselmesi ve preeklampsi gelişme riskinin artması
-
Normal doğumun zor olmasına neden olabilecek iri bebek gelişimi (makrozomi)
-
Sezaryen doğum ihtimalinin artması
-
Kan şekeri kontrolü sağlanamazsa gebeliğin son döneminde erken doğum riski
-
Doğumdan sonraki yıllarda tip 2 diyabet gelişme riskinde artış
Gestasyonel diyabetin bebek üzerindeki olası etkileri:
-
Bebeğin olması gerekenden daha büyük gelişmesi
-
Doğum sırasında omuz takılması gibi fiziki komplikasyon risklerinin artması
-
Doğumdan sonra kan şekeri düşüklüğü (hipoglisemi) gelişebilmesi
-
Nefes alma problemleri veya solunum sıkıntısı riskinin artması
-
İlerleyen dönemlerde obezite ve tip 2 diyabet gelişme olasılığının yükselmesi
Gebelikte Anne Adayı Nasıl Beslenmelidir?
Gestasyonel diyabet tanısı konulan anne adayının beslenmesi, gebelik sürecinin en önemli basamaklarından biridir. Amaç, kan şekeri seviyelerini dengede tutmak, ani yükselişleri önlemek ve hem anne hem de bebeğin gereksinim duyduğu besin öğelerini düzenli şekilde karşılamaktır.
Gebelikte öğün atlamamak, kan şekeri dalgalanmalarını engeller. Günde üç ana öğün ve ara öğünlerle düzenli beslenme önerilebilir. Uzun süre aç kalmak, kan şekerinin ani düşmesine; çok hızlı ve yüksek karbonhidrat içeren besinlerle tek seferde beslenmek ise kan şekerinin ani yükselmesine neden olabilir.
Rafine şeker içeren gıdalar yerine düşük glisemik indeksli, lif oranı yüksek, kana yavaş karışan besinler tercih edilmelidir. Tam tahıllar, çavdar ekmeği, bulgur, yulaf, kuru baklagiller ve sebzeler bu açıdan değerlidir.
Her ana öğünde protein kaynağı besinlere yer verilmesi önemlidir. Yumurta, yoğurt, ayran, kefir, balık, tavuk ve kırmızı et, kan şekerinin dengelenmesine yardımcı olabilir. Protein, karbonhidratların kana karışma hızını yavaşlatarak glukoz değerlerinin kontrol altında tutulmasını sağlar. Yağ tüketimi ise ölçülü olmalı, kızartma gibi yöntemlerden kaçınılmalı.
Meyveler sağlıklı olarak kabul edilse de gebelik diyabetinde meyve tüketimi mutlaka kontrollü olmalıdır. Meyveler ara öğünlerde, yanında protein kaynağı olacak şekilde tüketilebilir.
Su tüketimi de kan şekeri dengesini korumada etkilidir. Gün boyunca yeterli miktarda su içilmesi, hem vücut fonksiyonları hem de kan şekeri kontrolü için gereklidir. Günlük sıvı alımı doktorun önerisine göre planlanmalıdır.
Sık Sorulan Sorular
Gestasyonel diyabet her gebelikte görülür mü?
Hayır, her gebelikte görülmez; ancak bazı anne adayları risk altında olabilir. Fazla kilo, ailede diyabet öyküsü ve daha önce iri bebek doğurma öyküsü risk faktörleri arasındadır.
Gebelikten sonra tekrar diyabet gelişme riski var mı?
Gestasyonel diyabet yaşayan kadınlarda ilerleyen yıllarda tip 2 diyabet gelişme riski olabilir. Bu nedenle doğumdan sonra sağlıklı yaşam alışkanlıklarının sürdürülmesi önemlidir.
Gestasyonel diyabet bebeğin kilo almasına neden olur mu?
Evet. Kontrol altına alınmayan gestasyonel diyabet, bebeğin kan şekerini ve buna bağlı olarak insülin salgısını artırabilir. İnsülin yağ depolanmasını artırdığı için bebek normalden daha fazla kilo alabilir.
Gestasyonel diyabet anne adayına kilo aldırır mı?
Kan şekeri yüksekliği iştah artışına ve hızlı kilo alımına yol açabilir. Ancak doğru beslenme planı ve öğün düzeni ile kilo kontrolü sağlanabilir.