Kolonoskopiya, yoğun bağırsağın (kolon) və rektumun daxili səthini incələmək üçün istifadə olunan bir endoskopik prosedurdur. Bu əməliyyat, poliplər, kolorektal xərçəng, iltihablı bağırsaq xəstəlikləri kimi müxtəlif bağırsaq problemlərinin diaqnozu, qarşısının alınması və müalicəsində kritik bir rol oynayır. Kolonoskopiya, erkən mərhələ bağırsaq xərçənginin və öncə lezyonların aşkarlanmasında xüsusilə önəmlidir, çünki bu hallar müalicə oluna bilər və hətta qarşısı alına bilər.
Kolonoskopiya Nə Vaxt Lazımdır?
Kolonoskopiya adətən aşağıdakı hallarda məsləhət görülür:
- Rutin Görüntüləmə: 50 yaş və yuxarı insanlarda, kolorektal xərçəng riskini qiymətləndirmək üçün adətən hər 10 ildən bir aparılır. Ailədə kolorektal xərçəng tarixçəsi varsa, daha erkən yaşlarda və daha tez-tez görüntüləmə tələb oluna bilər.
- Simptomların Qiymətləndirilməsi: Qanama, xroniki ishal, anormal bağırsaq hərəkətləri, qarın ağrısı kimi simptomlar varsa, bu simptomların səbəbini anlamaq üçün kolonoskopiya edilə bilər.
- Polip və ya Xərçəng Monitorinqi: Əvvəllər polip və ya kolorektal xərçəng diaqnozu qoyulmuş şəxslərdə, təkrar olunmanın qarşısını almaq və ya irəliləməni izləmək üçün mütəmadi kolonoskopiyalar aparılır.
Kolonoskopiya Necə İcra edilir?
Kolonoskopiya əməliyyatından əvvəl, xəstələrin bağırsaqlarının tamamilə boş olması lazımdır. Buna görə, əməliyyatdan bir gün əvvəl başlayan xüsusi bir diyet və laksatif həlllərin istifadəsi ilə bağırsaq təmizliyi edilir. Prosedur zamanı, xəstələrə rahatlamanı təmin etmək üçün adətən sakitləşdirici dərman verilir. Sonra, bir kolonoskop (nazik, çevik bir boru) anusdan yavaş-yavaş inkişaf etdirilərək yoğun bağırsağın iç səthi incələnir. Kolonoskopiya zamanı, polip kimi anormal toxumalar aşkar edilərsə, onlar çıxarıla bilər və ya biopsiya üçün nümunə alına bilər.
Kolonoskopiyadan Sonra
Kolonoskopiyadan sonra, xəstələr adətən eyni gün içində evlərinə qayıda bilərlər. Sakitləşdiricilərin təsirləri səbəbindən, xəstələrin prosedurdan sonra 24 saat boyunca vasitə istifadə etməmələri və ya mühüm qərarlar almamaları tövsiyə edilir. Prosedur sonrası yüngül kramplar və ya qaz təzyiqi yaşana bilər, ancaq bu adətən qısa müddətdə keçər. Hər hansı bir anormal simptom (şiddətli qarın ağrısı, temperatur, qanlı nəcis) fərq edilərsə, dərhal mütəxəssis bir həkimə müraciət edilməlidir.
Kolonoskopiya, kolorektal xərçəng və digər bağırsaq xəstəliklərinin erkən diaqnozu üçün güclü bir vasitədir. Rutin görüntüləmələr və simptomların erkən qiymətləndirilməsi, yaşam keyfiyyətini artırabilir və həyat qurtara bilər. Buna görə, təklif edilən görüntüləmə proqramlarına uyğunlaşmaq və hər hansı bir narahatlıq vəziyyətində mütəxəssis bir həkimə danışmaq əhəmiyyətlidir. Kolonoskopiya, müasir tibbə təqdim etdiyi ən dəyərli diaqnostik vasitələrdən biri olaraq, yoğun bağırsaq sağlamlığını qorumaqda və xəstəliklərin qarşısını almaqda əsas bir rola malikdir.
Kolonoskopiya Niyə Edilməlidir?
Kolonoskopiya, kolorektal xərçəngin erkən təyin edilməsində həyati bir önəm malikdir. Poliplər ümumiyyətlə simptom verməyən quruluşlara malikdirlər; ancaq zamanla bəd xasiyyətli şişlərə çevrilmə potensialına malikdirlər.
Əməliyyat zamanı bu poliplərin çıxarılması, xərçəng inkişafını qabaqlaya bilər. Bundan başqa, əməliyyat sayəsində xroniki bağırsaq problemlərinin səbəbləri araşdırıla bilər. Daimi ishal, qəbizlik və ya nəcisdə gizli qan kimi simptomlar kolonoskopiya ilə ətraflı şəkildə incələnə bilər.
Kolonoskopiya Əvvəli Bəslənmə və Hazırlıq Prosesi
Kolonoskopiya necə edilir sualının ən əhəmiyyətli addımlarından biri, əməliyyat əvvəli hazırlıqdır. Əməliyyatın net görüntülərlə aparılması üçün bağırsaq tamamilə təmiz olmalıdır. Buna görə əməliyyatdan əvvəlki gün, xəstələrə yalnız maye qidalarla bəslənməyi tövsiyə edilir. Alma suyu, ət suyu, açıq rəngli jelatin və su bu prosesdə qəbul edilə bilər.
Qırmızı, mor və ya tünd rəngli içkilər əməliyyat öncəsində qadağandır. Bundan əlavə, həkimin tövsiyə etdiyi laksatif həllərə nizamlı aralıqlarla içilərək bağırsaq boşaldılmalıdır. Kolonoskopiya əvvəlki bəslənmə bu prosesdəki uğuru birbaşa təsir edən faktorlardan biridir.
Kolonoskopiya Nə Qədər Davam Edir?
Ortalama bir kolonoskopiya əməliyyatı 30 ilə 60 dəqiqə aralığında davam edəcək şəkildə tamamlanır. Ancaq bəzi xəstələrdə bağırsaq quruluşunun fərqliliyi və ya biopsiya, polip çıxarılması kimi əlavə əməliyyatlar müddəti uzada bilər. Kolonoskopiya nə qədər sürer sualının cavabı şəxsi olaraq dəyişə bilər. Eyni zamanda sakitləşdirici tətbiq edildiyi üçün əməliyyat öncəsi və sonrası müşahidə müddəti də əlavə olunur. Buna görə əməliyyat üçün ən az yarım gün ayrılması tövsiyə edilir.
Kolonoskopiyadan Sonra Diqqət Edilməsi Lazım olanlar
Kolonoskopiya əməliyyatı sonrasında xəstələr bir neçə saat içində gündəlik yaşamlarına dönə bilərlər. Ancaq sakitləşdiricinin təsiri səbəbi ilə əməliyyat günündə istirahət etmələri tövsiyə edilir. Kolonoskopiyadan sonra bəzi xəstələrdə qaz ağrısı, şişkinlik və ya yüngül kramp hissi görünə bilər. Bu şikayətlər normaldır və qısa müddətdə keçər. Nadir hallarda olsa da qanlı nəcis, şiddətli qarın ağrısı və ya temperatur kimi ciddi əlamətlər inkişaf edərsə dərhal bir tibb mərkəzinə müraciət edilməlidir.
Kolonoskopiya ilə Hangi Xəstəliklər Təyin Edilə bilər?
Kolonoskopiya yalnız kolorektal xərçəngin erkən təyin edilməsində deyil, bir çox qastrointestinal xəstəliyin diaqnozunda da istifadə olunur. Ən çox təyin olunan xəstəliklərdən biri ülseratif kolitdir. Ülseratif kolit, yoğun bağırsaq içərisində meydana gələn iltihabi bir xəstəlik türüdür. Kolonoskopiya ilə bağırsağın daxili səthi incələnərək ülser, ödem və iltihab səviyyəsi qiymətləndirilə bilər. Eyni şəkildə, Crohn xəstəliyi, divertikulit, infeksiyon kolit, iskemik kolit kimi xəstəliklər də kolonoskopiya ilə təyin edilə bilər.
Görüntüləmə Məqsədli Kolonoskopiya Nə Zaman Aparılmalı?
Kolorektal xərçəngin əhəmiyyətli bir özəlliyi, uzun illər simptom vermədən inkişaf etməsidir. Buna görə görüntüləmə kolonoskopiyası, 50 yaş və yuxarı fərdlər üçün təklif edilir. Ailəsində kolorektal xərçəng tarixi olan şəxslər üçün bu yaş daha erkən ola bilər. Kolonoskopik görüntüləmə, hər 10 ildən bir təkrarlana bilər. Əgər daha əvvəl polip çıxarılmışsa və ya başqa risk faktorları varsa, yoxlama aralıqları daha qısa tutula bilər.
Kolonoskopiya Sırasında Hansı Əməliyyatlar Aparıla bilər?
Kolonoskopiya sırasında yalnız görüntüləmə aparılmaz; eyni zamanda bəzi diaqnostik və terapevtik əməliyyatlar da həyata keçirilə bilər. Ən çox aparılan əməliyyat polip çıxarılmasıdır. Poliplər xərçəngə dönmədən alınaraq gələcəkdə yaranacaq risklər aradan qaldırılır. Eləcə də şübhəli görülən toxumalardan biopsiya alınaraq patoloji incələmə edilə bilər. Qanayan bölgələr tapılarsa, bu sahələrə müdaxilə edilərək qanama kontrol altına alına bilər.
Kolonoskopiya Kimlər Üçün Çətin Ola bilər?
Bəzi insanlar üçün kolonoskopiya hazırlığı ya da əməliyyatı daha çətin ola bilər. Xüsusilə yaşlı şəxslərdə, hərəkət məhdudluğu olanlarda və ya ciddi qəbizlik problemi yaşayanlarda bağırsaq təmizliyi kifayət etməyə bilər. Eyni zamanda anksiyete bozukluğu olan xəstələr əməliyyat öncəsi stres yaşaya bilər. Bu cür hallar üçün həkimlər əməliyyat sırasında dərin sakitləşdirmə və ya anesteziya tətbiq edə bilər. Beləliklə xəstə əməliyyat boyunca heç bir şey hiss etmədən rahat bir şəkildə kolonoskopiya prosesini sağlam bir şəkildə tamamlaya bilər.
Sıx Sorulan Suallar
Kolonoskopiya necə edilir və əməliyyat zamanı nələr hiss edilir?
Kolonoskopiya sırasında xəstə adətən sakitləşdirmə alır. Əməliyyat zamanı xəstə yatır və ya yarı ayıq bir halda olur, buna görə ağrı və ya narahatlıq hiss edilmir. Nazik, çevik bir boru olan kolonoskop, anusdan rektuma və ardından kolonaya doğru irəliləyir. Kamera yardımıyla bağırsaq daxili səthi monitora əks olunur. Lazımlı görüldükdə poliplər alınır və ya biopsiya edilir.
Kolonoskopiya öncəsi bəslənmə necə düzenləməli, hansı şeylər qadağandır?
Əməliyyatdan bir gün əvvəl bərk qidalar kəsilməli və şəffaf maye diyetinə keçilməlidir. Bu diyeta; su, açıq çay, alma suyu, ət suyu kimi qidalardan ibarətdir. Lifli qidalardan və rəngli içkilərdən uzaq durulmalıdır. Kolonoskopiya əvvəli bəslənmə planı həkimin tövsiyə etdiyi şəkildə tətbiq edilməli və bağırsaq təmizliyi üçün verilən laksatiflər vaxtında istifadə edilməlidir.
Kolonoskopiya nə qədər sürer və əməliyyatdan sonra nə qədər müddətdə normal həyata dönülebilir?
Əməliyyat adətən 30–60 dəqiqə sürer. Sakitləşdirici səbəbindən əməliyyat öncəsi və sonrası toplamda 2–3 saat xəstəxanada qalmaq lazım ola bilər. Xəstələr eyni gün evə buraxılır. Ancaq sedatif dərmanların təsiri 24 saata qədər sürebiliyindən, o gün dincəlmələri və vasitə istifadə etməmələri tövsiyə edilir.
Ülseratif kolit olan birinə kolonoskopiya yapılır mı?
Bəli, ölkərativ kolit diaqnozu qoymada və xəstəliyin ağırlığını qiymətləndirmədə kolonoskopiya qızıl standart metodlardan biridir. Aktiv xəstəlik dövründə diqqətli edilməli, çünki bağırsaq divarı həssas ola bilər. Kolonoskopiya ilə ülserin yayılması, qanama riski və digər iltihabi tapıntılar detallı şəkildə qiymətləndirilir.