PSİKİYATRİ

Psixiatri, fərdlərin əqli, emosional və davranışsal sağlamlıq problemlərinin diaqnozu, müalicəsi və qarşısının alınması ilə məşğul olan tibbi mütəxəssislik sahəsidir. Psixiatrlar, ruh sağlamlığını təmin etməyə yönəlik elmi və klinik yanaşmalar istifadə edərək fərdlərin yaşam keyfiyyətini artırmağı məqsəd qoyurlar. Bu gün psixiatri, fərdlərin psixoloji rifahını dəstəkləyən əsas sağlamlıq xidmətlərindən biri halına gəlmişdir.

Psixiatri tarixçesi

Psixiatri elmi, qədim dövrlərə qədər uzanan köklü bir keçmişə malikdir. İlk dövrlərdə ruhi pozuntular, əlverişsiz güclərlə izah edilərkən, 19-cu əsrdən etibarən elmi inkişafların təsiri ilə müasir psixiatri meydana çıxmışdır. Bu müddətdə, psixoloji, bioloji və sosial faktorların birlikdə qiymətləndirildiyi çox yönlü bir yanaşma qəbul edilmişdir. Bu gün psixiatri, elmi əsaslara dayanan metodlarla ruh sağlamlığı problemlərini həll edən geniş bir tibb disiplinidir.

Psixiatri və alt branşları

Psixiatri, fərqli yaş qruplarına və ruhi hallara görə müxtəlif alt branşlara ayrılmaqdadır. Hər alt mütəxəssislik sahəsi, müəyyən ruhi problemlərin daha effektli şəkildə idarə olunmasını təmin edir:

• Klinik Psixiatri: Yaygın ruhsal pozuntuların diaqnozu və müalicəsi ilə məşğuldur.
• Uşaq və Yeniyetmə Psixiatriyası: Uşaqlıq və yeniyetmə dövrünə özgü psixoloji problemlərin qiymətləndirilməsini əhatə edir.
• Yaşlı Psixiatriyası (Geriatrik Psixiatri): Yaşlı fərdlərdə görülən zihinsel xəstəliklərin idarə olunmasına fokuslanır.
• Nöropsixiatri: Beyin və sinir sistemi köklü psixiatrik narahatlıqları araşdırır.
• Asılılıq Psixiatriyası: Alkoqol, maddə və davranış asılılıqlarının müalicəsini öz üzərinə götürür.

Yaygın Psixiatrik Pozuntular Nələrdir?

Psixiatrik pozuntular, fərdin emosional vəziyyətini, düşüncə formalarını və davranışlarını mənfi şəkildə təsir edərək gündəlik yaşam funksionallığını pozabilən ciddi ruh sağlamlığı problemləridir. Bu pozuntular müxtəlif əlamətlərlə özünü göstərə bilər və fərddən fərdə müxtəlif şəkillərdə inkişaf edə bilər. İşdə cəmiyyətdə ən çox rast gəlinən bəzi psixiatrik narahatlıqlar:

Depressiya, intensiv və davamlı bir şəkildə hiss edilən kədər, ümidsizlik, enerji itkisi və həyata qarşı maraq azlığı kimi əlamətlərlə özünü göstərir. Yuxu və iştaha pozuntuları, dəyərsizlik hissi və intihar fikirləri də görünə bilər. Depressiya, müalicə edilmədikdə həm fərdin sosial əlaqələrini, həm də fiziki sağlamlığını mənfi təsir edə bilər.

Anksiyete pozuntuları, aşırı narahatlıq, qayğı və qorxu duyğularının gündəlik həyatı çətinləşdirəcək dərəcəyə gəlməsi ilə xarakterizə olunur. Panik ataklar, müxtəlif fobiyalar (məsələn, hündürlük, kütlə, bağlama yerləri) və sosial narahatlıq pozuntusu kimi alt növləri vardır. Şəxs adətən təhdid içerməyən vəziyyətlərə qarşı aşırı reaksiya verə bilər və davamlı bir narahatlıq halı yaşayır.

Şizofreniya və digər psixotik pozuntular, fərdin düşüncə strukturunu və reallıq algısını ciddi sürətdə təsir edən ağır ruhsal xəstəliklərdir. Halüsinasiyalar (olmayan şeyləri görmə ya da eşitmə), sanrılar (reallıqdan uzaq inanclar), danışma pozuntuları və sosial geri çəkilmə kimi əlamətlərlə ortaya çıxır. Bu cür pozuntular, fərdin yaşam keyfiyyətini ciddi şəkildə azaldır və adətən uzunmüddətli müalicə tələb edir.

Yemə pozuntuları, fərdin qidalanma vərdişlərində ciddi pozuntulara səbəb olan psixoloji narahatlıqlardır. Ən yaygın görülən növləri arasında bulimiya nervoza və anoreksiya nervoza vardır. Anoreksiyada fərd, çəki alma qorxusu ilə aşırı diyet edərək ciddi çəki itkisi yaşayır. Bulimiyada isə fərd, aşırı yemək yeyilən dövrlərdən sonra qusma, laksativ istifadə və ya aşırı idman etmək kimi tənzimləyici davranışları üzərinə götürür.

Bu cür ruhi pozuntular vaxtında diaqnoz edilmədikdə və düzgün müalicə edilmədikdə irəliləyir və fərdin yaşam keyfiyyətini ciddi məna da təsir edə bilər. Bu səbəbdən, əlamətlərin fərqinə varıldıqda psixiatriya mütəxəssisinə müraciət etmək, erkən müdaxilə üçün son dərəcə vacibdir.

Psixiatrik Diaqnoz Prosesi

Düzgün diaqnoz, təsirli müalicənin əsasıdır. Psixiatrik qiymətləndirmə prosesində psixiatrlar fərdin klinik keçmişini, ailə tarixçəsini və mövcud ruhi halını təhlil edirlər. Zəruri hallarda nöroloji testlər, laboratuvar analizləri və ya görüntüləmə metodları da istifadə olunur.

Psixiatri Müalicə Metodları

Ruh sağlamlığı müalicəsində iki əsas yanaşma ön plana çıxır:

• Dərman Müalicəsi: Antidepresanlar, antipsikotiklər və anksiyolitiklər kimi dərmanlar, simptomların nəzarət altına alınmasında təsirli rol oynayır.
• Psixoterapiya: Fərdi, qrup və ya ailə terapiyası kimi fərqli metodlarla şəxsin özünü daha yaxşı tanıması, emosional fərqindəlik qazanması və öhdəlik bacarıqlarını inkişaf etdirməsi məqsədinə xidmət edir.

Bəzi hallarda dərman və psixoterapiya bir yerdə tətbiq edilərək müalicə müvəffəqiyyətini artırır.

Niyə Psixiatrik Dəstək Almalısınız?

Ruh sağlamlığı, fərdin həm fiziki, həm də sosial yaşam keyfiyyətini birbaşa təsir edir. Zihinsel sağlamlıq problemləri, erkən dövrdə fərq edildikdə və müvafiq şəkildə müalicə edildikdə, həyat üzərindəki mənfi təsirləri əhəmiyyətli dərəcədə azaldıla bilər. Bu səbəbdən psixiatriya mütəxəssisindən dəstək almaq, həm qoruyucu, həm də müalicəvi sağlamlıq xidmətləri baxımından kritik bir addımdır.