Panik atak, hər hansı bir real təhlükə və ya təhdid elementi olmadan qəfil ortaya çıxan intensiv qorxu və narahatlıq ataklarıdır. Adətən sürətli nəfəsalma, ürək çırpınması, tərləmə, döş qəfəsində sıxılma, nəfəs darlığı, başgicəllənmə və ürəkbulanma kimi fiziki simptomlarla özünü göstərir. Panik atak, şəxsin günlük yaşam keyfiyyətini mənfi təsir edən bir psixoloji pozuntudur. Bilişsel davranışçı terapiya, psixoterapiya və dərman müalicəsi kimi metodlarla müalicə edilə və nəzarət altına alına bilər.
Panik Atak Əlamətləri Nələrdir?
Panik atak, qəfil ortaya çıxan və qısa müddətli intensiv qorxu və ya narahatlıq hissi ilə özünü göstərən bir vəziyyətdir. Bu prosesdə insan həm fiziki, həm də emosional olaraq zorlayıcı bir sıra simptomlarla qarşılaşa bilər.
Ürək döyüntülərinin sürətlənməsi, çırpınma və döş bölgəsində sıxılma hissi yayğın əlamətlər arasında yer alır. Nəfəs almada çətinlik, boğulma hissi və ya havanın yetmədiyini hiss etmək, panik atağın tipik xüsusiyyətlərindən biridir. Başgicəllənmə, sersemlik, hətta bayılacaq kimi hissetmə də tez-tez yaşanır. Soyuq-soyuq tərləmə, qızdırma basması və istəksiz titrəmələr kimi fiziki simptomlar, atak zamanı insanın özünü daha çarəsiz hissetməsinə səbəb ola bilər.
Karın ağrısı, ürəkbulanma, ağız quruluğu və əzələlərdə gərginlik də panik atak zamanı müşahidə edilə bilən digər fiziki reaksiyalardır. Əl və ayaqlarda uyuşma və ya qicıq hissi, insanın vəziyyəti idarə edə bilmədiyi hissini daha da gücləndirə bilər. Kontrollu itirmə və ölüm qorxusu kimi intensiv emosional reaksiyalar da panik atağın ən diqqətə çarpan psixoloji yansılamalarıdır.
Əlamətlər adətən qısa müddətdə zirvəyə çatır və insanın günlük yaşamını mənfi təsir edəcək qədər güclü ola bilər. Panik atak müalicə edilə bilən bir vəziyyətdir və bu cür simptomlarla qarşılaşan şəxslərin həkim dəstəyi alması vacibdir.
Panik Atak Zamanı Ediləcək Əsaslar Nələrdir?
Panik atak, qəfil inkişaf edən və insanı intensiv bir qorxu, narahatlıq və rahatsızlıq içərisinə çəkən bir vəziyyətdir. Bu prosesdə doğru müdaxilələr, atağın təsirini azaldaraq insanın keçirici müddətini təmin etmək baxımından olduqca əhəmiyyətlidir. Panik atak zamanı ən təsirli metodlardan biri, insanın nəfəs alıb verməsinə fokuslanmasıdır. Dərin nəfəs almaq, bir neçə saniyə nəfəsi tutub yavaş-yavaş buraxmaq, həm bədəni, həm də zehni rahatlatmağa kömək edə bilər. Nəfəs texnikalarını müntəzəm tətbiq etmək, insanın panik atak anlarında bu bacarığı daha asan istifadə etməsini təmin edər.
Pozisyonu dəyişdirilməsi də panik atak zamanı faydalı bir üsuldur. İnsan oturub belini düz tutaraq əllərini dizlərinin üzərinə qoya bilər və bu şəkildə özünü daha güvəndə hiss edə bilər. Gözləri bağlamaq və diqqəti başqa bir nöqtəyə yönəltmək, atağın təsirlərini azaltmaq üçün digər təsirli yoldur. Bu zaman pozitiv düşüncələr inkişaf etdirmək, insanın keçirici müddətinə dəstək olur. Məsələn, “Bu hisslər keçicidir və idarə edə bilərəm.” kimi cümlələrlə özünü dəstəkləmək olduqca rahatlıq gətirə bilər.
Fiziki təmas da rahatlama təmin etməkdə mühüm rol oynayır. İsti bir duş almaq, əlləri yumaq və ya sevdiyi bir musiqini dinləmək, zehni yayındıraraq keçirici müddətinə kömək edə bilər. Bu cür kiçik amma təsirli metodlar, insanın özünü daha güvəndə və rahat hissetməsini təmin edər.
Panik ataklarla başa çıxma prosesində peşəkar yardım almaq isə uzun müddətli əhəmiyyətlidir. Psixiatr və ya psixolog kimi mütəxəssislərlə ünsiyyət quraraq panik atakların səbəblərini anlamaq və uyğun bir müalicə planı hazırlamaq mümkündür. Müalicə prosesində bilişsel davranışçı terapiya kimi metodlar, insanın düşüncə və davranışlarını yenidən formalamasına kömək edir. Bundan başqa nəfəs texnikaları, meditasiya və gevşeme məşqləri kimi metodlar da insanın özünü idarə etmə bacarıqlarını inkişaf etdirə bilər.
Peşəkar yardım prosesində səmimi ünsiyyət qurmaq və mütəxəssis tövsiyələrinə müntəzəm olaraq əməl etmək, müalicənin müvəffəqiyyətini artırır. Bu prosesdə səbirli olmaq və insanın özünə vaxt tanıması da olduqca əhəmiyyətlidir. Panik ataklarla başa çıxma prosesində ediləcək hər addım, insanın yaşam keyfiyyətini artırmağa yönəlik bir addımdır.
Panik Atağın Səbəbləri Nələrdir?
Panik atak, tipik olaraq müəyyən bir tetikleyici olmadan meydana gələ bilər. Ancaq aparılan araşdırmalar, biyoloji, psixoloji və ətraf mühit amillərinin bir araya gəlməsi ilə panik atağın inkişaf edə biləcəyini göstərməkdədir. Beyindəki kimyəvi dəngəsizliklər, xüsusilə serotonin və norepinefrin səviyyələrindəki dəyişikliklər, panik atakların meydana gəlməsində rol oynaya bilər. Üstəlik ürək ritmi və tənəffüs tənzimləməsi kimi avtonom sinir sistemi funksiyalarında pozulmalar da panik atak inkişafına səbəb ola bilər.
Genetik yatkınlıq, panik pozuntu diaqnozu qoyulmuş ailə üzvlərində panik atak inkişaf riskini artırabilir. Bu vəziyyətdə, panik atak yaşama ehtimalı daha çox ola bilər.Travmatik yaşam hadisələri (məsələn, uşaqlıqda taciz, yaxın bir insanın itirilməsi, ciddi qəzalar), yüksək stres səviyyəsi və basdırılmış duyğular da panik atakların tetiklenmesinde təsirli ola bilər.
Bəzi şəxslərdə gecə panik atak yaşanması da mümkündür. Gecə panik atak, insan yuxu halında olarkən başlayan və intensiv bir qorxu hissi ilə insanın oyanmasına səbəb olan bir vəziyyətdir. Adətən yuxunun dərin fazasında, yəni insan yuxu görməyərkən meydana gəlir. Gecə panik atak yaşayan şəxslər, qəfil çarpıntı, nəfəs darlığı və ölüm qorxusu ilə oyanabilir. Bu vəziyyət, şəxsin yuxu keyfiyyətini poza bilər və gün içindəki narahatlıq səviyyəsini artırabilir.
Uşaqlarda Panik Atak: Tanı və Əlamətlər
Panik atak, yalnızca böyüklərdə deyil, eyni zamanda uşaqlarda da meydana gələ bilən bir vəziyyətdir. Uşaqlarda panik atak diaqnozu necə qoyular sualı, valideynlərin tez-tez soruşduğu mövzular arasında yer alır. Diaqnoz qoymaq üçün öncəliklə uşağın davranışları, emosional reaksiyaları və fiziki simptomları diqqətlə değerləndirilməlidir. Ani başlayan ağlama hücumları, nəfəs darlığı, qarın ağrısı, döş qəfəsində sıxılma və bayılacaqmış kimi hissetmə kimi əlamətlər uşaqlarda da müşahidə edilə bilər.
Panik atak diaqnozu uşaqlarda, bir uşaq psixiatriyi tərəfindən detaylı bir müayinə prosesinin ardından qoyulur.Bu prosesdə uşağın tibbi hekayəsi, ailə hekayəsi və mövcud yaşam şərtləri detalla analiz edilir. Həmçinin panik atak simptomlarının başqa bir fiziki xəstəlikdən qaynaqlanıb-qaynaqlanmadığı da araşdırılır. Diaqnozun ardından uyğun bir müalicə planı hazırlanır. Uşaqlarda adətən oyun terapisi, sənət terapisi kimi yaşa uyğun psixoterapi yöntəmləri tercih edilir.
Panik Atak Nə Qədər Sürər?
Panik atak adətən qısa müddətdir, lakin hiss edilən təsirlər olduqca intensiv ola bilər. Orta hesabla bir panik atak müddəti 5 ilə 30 dəqiqə arasında dəyişir. Ataklar qəfil başlayır və bir neçə dəqiqə içində zirvəyə çatır. Bəzi hallarda isə təsiri bir saata qədər davam edə bilər. Ancaq bu nadirdir. Panik atağın müddəti qədər, sonrasında yaşanan yorğunluq, narahatlıq və stres səviyyəsi də insanı təsir edə bilər. Bəzi şəxslərdə “atak sonrası narahatlıq” kimi təyin olunan vəziyyət inkişaf edə bilər. Bu, insanın yenidən panik atak yaşayacağı qorxusu ilə günlük yaşamdan qaçınması, sosial mühitlərdən uzaqlaşması kimi nəticələr doğura bilər. Bu səbəblə, panik atak nə qədər sürər sualına yalnızca müddət olaraq deyil, təsirlərin müddəti baxımından da yanaşmaq lazımdır.
Panik Atak Necə Keçər?
Panik atak necə keçər sualının cavabı, atak anında tətbiq olunacaq texniklər və uzun müddətli müalicə metodları olaraq iki hissəyə bölünür. Atak Anında Tətbiq Olunacaq Texniklər:
- Nəfəs məşqləri: Dərin və yavaş nəfəs almaq, ürək ritmini tənzimləyər, zehni sakitləşdirir.
- Diqqət dağınıqlığı yaratma: Barmaqları saymaq, əşyalar üzərinə fokuslanmaq kimi zehni məşğul edici metodlar istifadə edə bilər.
- Özünə telkin: “Bu yalnız bir atak, keçici bir vəziyyət.” kimi telkin cümlələri istifadə etmək, kontrol hissini artırır.
Uzun Müddətli Müalicə Metodları:
- Bilişsel Davranışçı Terapiya (BDT), şəxsin panik atağa yol açan düşüncə modellərini tanımasına və bu modelləri dəyişdirməsinə kömək edir.
- Dərman müalicəsi: Antidepressantlar və ya anksiyolitiklər, xüsusilə ciddi hallarda həkim nəzarətində istifadə edilə bilər.
- Yaşam tərzi dəyişiklikləri: Mütəmadi məşq etmək, yuxu nizamına diqqət etmək, kafein və alkoqol istehlakını məhdudlaşdırmaq panik atak riskini azaldır.
Bu metodlar sayəsində panik atakların şiddəti azalabilir və tezliyi nəzarət altına alına bilər. Panik atak necə keçər sualı yalnız “atak anı” üçün deyil, bütün müalicə prosesi boyunca değerləndirilməlidir.
Panik Atakla Yaşamayı Öyrənmək
Panik atakla başa çıxmaq uzanan bir prosesdir və insanın yaşam keyfiyyətini artırmaq üçün atılması gərəkən addımlar vardır. İlk olaraq, panik atağın real bir təhlükə olmadığı, lakin beyinin yanlış bir siqnal sistemi olduğu bilinməlidir. Bu fərqindəlik, panik atak anlarını daha asan atlamaq üçün vacibdir. Günlük yaşamda stres idarəsi böyük əhəmiyyət daşıyır. Meditasiya, yoga, nəfəs çalışmaları və təbiət yürüşləri kimi rahatlatıcı fəaliyyətlər, panik atak riskini azalda bilər.
Dəstək qruplarına qatılmaq, yaşanan təcrübələri paylaşmaq da insanın özünü tək hiss etməməsi üçün faydalı ola bilər. Həmçinin bir psixiatrla müntəzəm ünsiyyət saxlamaq, həm müalicənin effektivliyini artırar həm də insanın özünə güvənini inkişaf etdirər. Panik atakla yaşamayı öyrənmək, bu vəziyyəti həyatın mərkəzinə qoymaq deyil; idarə edilə bilən bir proses halına gətirməkdir. Zaman keçdikcə panik atakların şiddəti azalır, insan öz zihinsel gücünün fərqinə varır.
Panik Bozukluğu ilə Panik Atak Arasındaki Fərq Nədir?
Panik atak, adətən qəfil meydana gələn və qısa müddətdə ən üst səviyyəyə çatan intensiv bir qorxu və ya narahatlıq vəziyyətidir. Bu ataklar bəzən tək başına ortaya çıxə bilər və təkrarlanmaya bilər. Ancaq panik bozukluğu, təkrarlanan panik atakların yanında ataklar arasında davamlı olaraq növbəti atağın nə zaman baş verəcəyi barədə intensiv bir narahatlıq yaşanması ilə xarakterizə edilir.
Panik bozukluğu, günlük həyatı daha derindən təsir edə bilər. İnsan davamlı olaraq “panik atak yenidən olursa” qorxusu ilə sosial mühitlərdən çəkinə bilər, tək qalmaq istəməyə bilər və ya işə getməkdə çətinlik çəkə bilər. Bu vəziyyət “gözlənti anksiyetesi” olaraq adlandırılır. Panik bozukluğu, müalicə edilmədikdə depresyon, sosial fobiya və ya agorafobiya kimi ikinci dərəcəli xəstəliklərə də yol aça bilər. Bu səbəbdən, yalnızca bir neçə panik atak keçirməsi panik bozukluk diaqnozu qoyulması üçün kifayət deyil. Mütəxəssis bir psixiatr, panik atak tezliyini, müddətini, şəxsin yaşam keyfiyyətinə təsirini değerləndirərək diaqnozu qoyar.
Panik Atak Tetikleyen Durumlar Nələrdir?
Panik ataklar adətən qəfil ortaya çıksa da bəzi vəziyyətlər və ya vərdişlər bu atakları tetikleyebilir. Bu tetikleyicileri tanımaq, panik atak necə keçir sualına cavab tapmanın önəmli adımlarından biridir. Yaygın tetikleyiciler şunlardır:
- Aşırı stres: Gərgin iş temposu, imtahanlar, maliyyə çətinlikləri və ya ailə içi konfliktlər kimi vəziyyətlər panik atağa zəmin hazırlaya bilər.
- Travmatik yaşamlar: Keçmişdə yaşanmış bir qəza, təbii fəlakət, itki və ya sui-istifadə kimi hallər, beyində kimyəvi dəyişiklik edərək panik atağa səbəb ola bilər.
- Kafein və uyarıcı maddələr: Aşırı kafein istehlakı (qəhvə, enerji içkiləri), ürək çırpınmasını və narahatlıq hissini artıraraq panik atak simptomlarını tetikleyebilir.
- Yuxu nizamsızlığı: Keyfiyyətsiz və ya yetərsiz yuxu, beynin streslə başa çıxma qabiliyyətini azaldar. Gece panik atak ehtimalını da artırar.
- Hiperventilasyon (sürətli nəfəs alma): Aşırı sürətli nəfəs almaq, qan qazı balansını pozar və başgicəllənmə, iynələmə kimi panik atak simptomlarına səbəb olar.
- Tək qalma qorxusu: Xüsusilə daha öncə tək ikən panik atak keçirmiş şəxslərdə bu vəziyyət bir tetikleyici halına gələ bilər.
Bu faktörləri tanımak, önləm almanın və lazım gəldikdə peşəkar dəstəklə prosesi idarə etmənin, panik atak tezliyini və şiddətini əhəmiyyətli ölçüdə azalda bilər.
Panik Atak Yaşayan Yaxınınıza Necə Kömək Edə Bilərsiniz?
Panik atak keçirmiş birinə dəstək olmaq, onun atak prosesini daha kolay atlamasına böyük katqı təmin edir. Ancaq bu nöqtədə diqqətli və bilincli olmaq lazımdır. Yanlış bir yanaşma, insanın özünü daha çarəsiz hiss etməsinə səbəb ola bilər. Bax beləcə panik atak keçirmiş birinə kömək edə biləcəyiniz yollar:
- Sakit qalın və panik etməyin: Siz nə qədər sakit qalsanız, qarşıdakı insan da o qədər kolay sakitləşə bilər. Panik hallində reaksiya vermək vəziyyəti pisləşdirə bilər.
- Onunla danışın, yanında olduğunuzu hissetdirin: “Yanındayam, keçəcək. Nəfəs alalım birlikte.” kimi cümlələrlə dəstək olun. Qısa və net cümlələr tercih edin.
- Nəfəs məşqinə yönləndirin: Onunla birlikdə yavaş-yavaş nəfəs alıb verin. “Burundan 4 saniyə al, 4 saniyə tut, 4 saniyədə ver.” şəklində yönləndirmə edə bilərsiniz.
Qınamayın və ya kiçik bilməyin: “Abartırsan.”, “Bu qədər də olmaz.” kimi ifadələr insanın özünü pis hissetməsinə səbəb olur və panik atağın uzanmasına səbəb ola bilər.
- Təhlükəsiz bir ortam təmin edin: Səs-küylü, kalabalık və ya qaranlıq ortamlar atağı tetikleyə bilər. Səssiz, rahat bir yerə keçməsinə kömək edin.
- Peşəkar dəstək təklif edin: Tez-tez panik atak keçirdirsə, onu bir mütəxəssisə yönləndirmək üçün nəzakətlə danışa bilərsiniz. “Bir mütəxəssisdən yardım almaq sənin üçün çox faydalı ola bilər.” demək dəstəkleyici olar.
Unutmayın, panik atak yaşayan biri üçün ən böyük ehtiyac anlama və güvəndir. Səbirli, dəstəkleyici və bilgili bir yanaşım, insanın sağalma prosesində önəmli bir rol oynar.
Tez-Tez Soruşulan Suallar
Gecə panik atak niyə olur?
Gecə panik atak, adətən stres, yuxu nizamsızlıqları və ya basdırılmış narahatlıq səbəbi ilə ortaya çıxə bilər. Yuxu sırasında beyində kimyəvi dəyişikliklər bu tip atakları tetikleyə bilər.
Uşaqlarda panik atak diaqnozu necə qoyulur?
Uşaq psixiatrişləri, uşağın simptomlarını, ailə hekayəsini və davranışlarını değerləndirərək diaqnoz qoyur. Oyun terapisi kimi metodlarla diaqnoz prosesi dəstəklənə bilər.
Panik atak nə qədər sürər?
Bir panik atak adətən 5 ilə 30 dəqiqə arasında sürər. Lakin təsirleri bir neçə saat boyunca hiss edilə bilər.
Panik atak necə keçər?
Nəfəs məşqləri, diqqət dağınıqlığı yaratma, pozitiv telkinlər, terapiya və lazım gəldikdə dərman müalicəsi panik atakla başa çıxmada təsirli metodlardır.