Prostat Xəstəlikləri Nələrdir?
Prostat Xəstəliklərinin Əlamətləri Nələrdir?
- Tez-tez sidik ifrazı
- Sidik edərkən çətinlik
- Sidikdə qan görünməsi
- Sidik etmə sonrası damlama və ya sızma
- Sidik edə bilməmə və ya sidik edərkən ağrı hissi
- Erektil disfunksiya
- Aşağı cinsi arzu
Prostat Xəstəlikləri Nələrdir?
1. Xoşxassəli Prostat Hiperplaziyası (BPH) – Prostat Böyüməsi
Prostat böyüməsi, tibbi adıyla xoşxassəli prostat hiperplaziyası, prostat bezinin xoşxassəli şəkildə böyüməsidir. Bu vəziyyət sidik yolunu sıxışdıraraq sidik etməyi çətinləşdirir. Yaşla əlaqəli olaraq ortaya çıxan prostat böyüməsi adətən xərçəng olmamağınıza işarə edir; ancaq həyat keyfiyyətini əhəmiyyətli ölçüdə təsir edə bilər. Əlamətlər arasında tez-tez sidik ifrazı, gecə sidik üçün oyanmaq, kəsik-kəsik sidik ifrazı, tam boşala bilməmə hissi və sidik sonrası damlama yer alır. İrəliləmiş hallarda cərrahi müdaxilə lazım ola bilər. Prostat əməliyyatı olanların rəyləri, ümumiyyətlə bu əməliyyatın həyat keyfiyyətini artırdığını və sidik problemlərini böyük ölçüdə həll etdiyini göstərir.
2. Prostatit (Prostat İltihabı)
Prostat iltihabı, yəni prostatit, hər yaşda görünə bilər, ancaq daha çox 20–50 yaş arası kişilərdə yaranır. Bu vəziyyət bakteriya mənşəli ola bildiyi kimi bakteriyadan olmayan səbəblərə də bağlı ola bilər. Ağrılı sidik ifrazı, qasıqda və beldə ağrı, cinsi əlaqə zamanı ağrı və boşalma zamanı yanma kimi əlamətlərlə özünü büruzə verə bilər. Prostat iltihabı əlamətləri doğru qiymətləndirilməzsə, xroniki ola bilər və uzun müddətli narahatlıq yarada bilər. Müalicədə adətən antibiotiklər, ağrı kəsicilər və əzələ gərginliyini azaltan dərmanlar istifadə olunur. Bəzi hallarda yaşam tərzi dəyişiklikləri də təklif olunur.
3. Prostat Xərçəngi
Prostat xərçəngi, prostat hüceyrələrinin nəzarətsiz böyüməsi nəticəsində inkişaf edən əhəmiyyətli bir xəstəlikdir. Bu xəstəlik adətən kişilərdə görünür. Xərçəngin yaranmasına səbəb ola biləcək müxtəlif faktorlar mövcuddur. Erkən mərhələdə əksər hallarda simptom vermir, bu da diaqnozu gecikdirə bilər. Prostat xərçəngi irəlilədikcə sidik problemləri, sümük ağrısı, kilo itkisi və süstlük kimi əlamətlər ortaya çıxa bilər. Erkən diaqnoz, müalicə uğurunda kritik rol oynayır. Müalicə seçimləri arasında dərman müalicələri, radioterapiya, hormon terapiyası, kimyaterapiya və cərrahi üsullar yer alır. PSA testi (prostat spesifik antigen) və barmaq rektal müayinə, erkən diaqnoz üçün təklif olunan skrininq üsullarındandır.
Qadınlar Prostat Olurmu?
Xeyr, qadınlarda prostat bezi yoxdur. Prostat yalnız kişi reproduktiv sisteminə aid bir quruluşdur. Ancaq qadınlarda "Skene bezləri" adlanan, funksional olaraq oxşar vəzifələr üstlənən quruluşlar var. Skene bezlərində yaranan kistlər və ya infeksiyalar bəzi hallarda prostatitə bənzər şikayətlərə səbəb ola bilər, lakin bu vəziyyət tibbi olaraq prostat xəstəliyi sayılmaz.
Prostat Xəstəliklərindən Qorunma Yolları
Prostat xəstəliklərinin bəziləri yaşla birlikdə qaçınılmaz olsa da, yaşam tərzi dəyişiklikləri ilə risklər azaldıla bilər. Budur alınacaq tədbirlər:
- Sağlam və balanslı qidalanma: Tərəvəz, meyvə, omega-3 yağ turşuları və antioksidanlardan zəngin pəhriz tətbiq olunmalıdır.
- Müntəzəm məşq: Tempolu gəzinti, üzmə və ya velosiped kimi məşqlər təklif olunur.
- Siqaret və alkoqoldan uzaq durmaq: Bu maddələr sadəcə prostatı deyil, bütün sistemləri mənfi təsir edir.
- Stres idarəsi: Xronik stres, immun sistemini zəiflədərək infeksiya riskini artıra bilər.
- Rutin kontroller və PSA testi: Xüsusilə 50 yaş üstü kişilərin ildə bir dəfə PSA testi etdirmələri tövsiyə olunur.
Prostat Sağlamlığı Üçün Qidalanma Təklifləri
Prostat sağlamlığını qorumağın ən effektiv yollarından biri balanslı və düzgün bir qidalanma rejimidir. Aparılan elmi araşdırmalar nəticəsində bəzi qidaların prostat böyüməsi və prostat xərçəngi riskini azalda biləcəyi məlumdur. Xüsusilə antioksidan baxımından zəngin qidalar, iltihabla mübarizə aparan maddələr və hormon balansı təmin edən təbii məhsullar prostat bezinin sağlam qalmasında əhəmiyyətli rol oynayır.
Likopen tərkibi yüksək olan pomidor, prostat sağlamlığı üçün ən çox təklif olunan qidalardan biridir. Pomidor bişirildikdə likopenin emilimi artır və bu maddə sərbəst radikallarla mübarizə apararaq prostat toxumasını qoruyur. Eyni şəkildə brokkoli, gül kələmi, kələm kimi tərəvəzlər də prostat xərçəngi riskini azaldan sülfürlü birləşmələr ehtiva edir.
Yaşıl çay, prostatda iltihablanma riskini azaldan katexin adlı güclü antioksidanlar ehtiva edir. Müntəzəm istehlakı, immun sistemini dəstəkləyərkən prostat toxumasının yaşlanma prosesini də yavaşlada bilər. Omega-3 yağ turşuları baxımından zəngin olan somon balığı, qoz və kətan toxumu da prostat sağlamlığını dəstəkləyir.
Digər tərəfdən, doymuş yağ nisbəti yüksək olan işlənmiş ətlər, həddən artıq yağlı qidalar və şəkərli içəcəklərin prostat böyüməsi ilə əlaqəli ola biləcəyi unudulmamalıdır. Həmçinin artıq kafein və alkoqol istehlakı da sidik yollarını qıcıqlandıraraq prostat əlamətlərini şiddətləndirə bilər.
Nəticə olaraq, prostat sağlamlığı üçün tərəvəz və meyvə ağırlıqlı, doymamış yağ ehtiva edən, işlənməmiş və təbii qidalar ilə zənginləşdirilmiş bir pəhriz qəbul etmək əhəmiyyətlidir. Sağlam bir pəhriz tətbiq etmək, yalnız prostatı deyil, ümumi bədən sağlamlığını da müsbət istiqamətdə təsir edir.
PSA Testi Nədir? Necə Yorumlanır?
PSA testi (Prostat Spesifik Antigen testi), prostat bezindən ifraz olunan bir zülalın qandakı səviyyəsini ölçən sadə, amma çox əhəmiyyətli bir skrininq testidir. Xüsusilə prostat xərçəngi başda olmaqla prostat böyüməsi (BPH) və prostat iltihabı (prostatit) kimi xəstəliklərin diaqnozunda istifadə olunur. PSA səviyyəsi yüksək çıxdığında bu, bədəndə prostatla əlaqəli bir problem olduğuna işarə edə bilər, ancaq hər yüksək PSA nəticəsi birbaşa xərçəng demək deyil.
Ümumiyyətlə, PSA səviyyəsinin 4 ng/mL altında olması normal qəbul edilir, 4–10 ng/mL aralığı "boz sahə" olaraq adlandırılır və bu vəziyyətdə əlavə araşdırmalar tələb oluna bilər. 10 ng/mL üzəri dəyərlər isə daha yüksək risk deməkdir və adətən biopsiya təklif olunur. Ancaq yaş, prostat həcmi, ailə tarixi və mövcud şikayətlər kimi faktorlar testin yorumlanmasında mütləq nəzərə alınmalıdır.
Eyni zamanda sadəcə total PSA deyil, sərbəst PSA nisbəti, yaşa görə referans aralıqları və PSA-nın zaman içindəki dəyişikliyi (PSA velocity) də dəyərləndirilməlidir. Məsələn, sürətlə yüksələn PSA səviyyələri, xərçəng baxımından daha diqqətli dəyərləndirilməlidir. Bu səbəbdən PSA testi, mütləq bir uroloq mütəxəssisi tərəfindən yorumlanmalı və tək başına diaqnoz qoymaq üçün istifadə edilməməlidir.
Nəticə olaraq, PSA testi, prostat xəstəliklərinin erkən diaqnozu üçün böyük önəm daşıyır. Xüsusilə 50 yaş üzərindəki kişilərin ildə bir dəfə PSA testi etdirməsi tövsiyə olunur. Ailədə prostat xərçəngi tarixi varsa, bu testin 40 yaşdan etibarən edilməsi daha uyğun ola bilər.
Tez-tez Soruşulan Suallar
Prostat niyə yaranır?
Qadınlar prostat ola bilərmi?
Xeyr, qadınlarda prostat bezi yoxdur. Ancaq Skene bezləri adlanan quruluşlar, funksional olaraq prostat bezinə bənzər şəkildə işləyə bilər. Bu bezlərin iltihablanması bəzi bənzər şikayətlərə səbəb olsa da, qadınlarda həqiqi mənada prostat xəstəliyi görünmür.
Prostat böyüməsi xərçəngə çevrilirmi?
Xeyr, xoşxassəli prostat böyüməsi (BPH) xərçəngə çevrilmir çünki strukturu etibarilə xoşxassəlidir. BPH və prostat xərçəngi oxşar simptomlarla ortaya çıxa bilər, bu səbəbdən fərqləndirici diaqnoz edilməsi əhəmiyyətlidir. Şübhəli hallarda PSA testi və biopsiya kimi üsullarla diaqnoz dəqiq olmalıdır.