Zəlzələ, qasırğa, sel və ya meşə yanğınından sonra insan həyatı və sağlamlığına yönəlik xəsarətlər, travmalar, susuzluq, aclıq kimi çoxsaylı risklər mövcuddur. Bu hallarda suya çatımın məhdud olduğu dolu yerləşmə yerlərində bir başqa təhlükə də gözlənməkdədir: epidemiya xəstəliklər.
Təbii fəlakətlər yoluxucu xəstəliklərin yayılmasına dair tədbirlərin görülməsini də çətinləşdirə bilər. Gigiyena, sanitariya və vaksinasiya da təbii fəlakətlərin təsiri ilə pozulur. Sanitariya, sağlamlığın qorunması, yaxşılaşdırılması və yenidən qazanılması üçün edilən işlərin cəmidir. Sanitariya işləri ilə bütün şərtləri ictimai sağlamlıq normalarına uyğun hala gətirmək məqsədi daşıyır.
Bundan başqa, fəlakətin təsir etdiyi bəlgələrdəki şərtlər səbəbiylə immun sistemləri də zəifləmiş insanların məhdud sahələrdə, yetersiz su və gigiyena imkanlarıyla qruplar şəklində yerləşməsi yoluxucu xəstəliklərin yayılmasına şərait yaradır.
Təbii fəlakətlərdən sonra ortaya çıxa biləcək ən yaygın və ölümcül epidemiya xəstəliklərdən bəziləri bunlardır:
Gastrointestinal pozuntular: Təmiz olmayan yemək və su mənbələri yolu ilə yayılabilən və müalicə edilməzsə dehidrasyona və ileri mərhələlərdə ölümə səbəb olabilən vəba, təf və dizenteriya kimi xəstəliklər bu qrupa daxildir.
Tənəffüs yolu xəstəlikləri: Doluberlər arasında yaxın əlaqə ilə asanlıqla yayılan və xüsusilə uşaqlar, yaşlılar və xroniki xəstəlikləri olan şəxsləri daha çox təsir edən qrip, zatürə və vərəm kimi xəstəliklər bu kateqoriyadadır.
Vektor mənşəli xəstəliklər: Malariya, quduz, leptospiroz yoluxmuş ağcaqanadlar, digər həşəratlar və ya xırda gəmiricilər vasitəsilə yayılan müxtəlif viruslar hallarında yayılan xəstəliklərdir.
Dəri xəstəlikləri: Dəridən dəriyə təmas, kontaminə olmuş əşyalar və pis gigiyena tətbiqləri yolu ilə yayılan qalın və göbələk infeksiyaları kimi xəstəliklər də təbii fəlakətlərdə yayıla bilən xəstəliklər arasındadır.
Bir təbii fəlakətdən sonra epidemiya xəstəliklərin yayılmasının qarşısını almaq və nəzarət altına almaq üçün görülə biləcək tədbirlər bunlardır:
• Daha çox yayılmanın qarşısını almaq məqsədi ilə xəstələrin tez bir qiymətləndirilərək müalicə edilməsi və nəzarət altında saxlanması.
• Əl yuma stansiyaları, mobil tualetlər, duş alanları, tullantı idarəetmə sistemləri daxil olmaqla təhlükəsiz və adekvat suya çatımın təmin olunması.
• Əl yuma, təhlükəsiz qida hazırlama və tullantı idarəetməsi kimi fərdi və ictimai gigiyena tətbiqlərinin təşviq edilməsi.
• Fəlakət zamanı həyatını itirən şəxslərin ən qısa zamanda dəfn proseslərinin həyata keçirilməsi və ətrafın dezinfeksiyasının təmin olunması önəmlidir.
• Vaksinasiyanın təmin olunması (tetanoz, bütün yaralılara təcili tətbiq olunmalıdır.).
Təbii fəlakətlər böyük fiziki və emosional zərərlərə səbəb ola bilər. Bu zərərlərin artmasına maneə olmaq məqsədi ilə tələb olunan tədbirlərin alınması ilə epidemiya xəstəliklərinin təsiri azaldıla bilər və yayılması qarşısı alına bilər.
Tez-tez Verilən Suallar
Təbii fəlakətlərdən sonra epidemiya xəstəliklər niyə daha çox görülür?
Təbii fəlakətlərdən sonra infrastrukturun zədələnməsi, su və qida mənbələrinin çirklənməsi, sağlamlıq xidmətlərinin pozulması kimi səbəblər epidemiya xəstəliklərin yayılmasını adi halına gətirir. Fəlakət bölgələrində insanlar müvəqqəti və dolubəlkər yerləşmə yerlərində yaşamaya başlayır. Bu alanlarda kifayət qədər gigiyena şəraiti təmin olunmazsa, başda vəba, təf, dizenteriya kimi gastrointestinal xəstəliklər olmaqla tənəffüs və dəri xəstəlikləri sürətlə yayıla bilər.
Epidemiya xəstəliklərin qarşısının alınması üçün fəlakət sonrası ilk 72 saatda nələr edilməlidir?
Fəlakət sonrası ilk 72 saat, yoluxucu xəstəliklərin qarşısının alınması baxımından kritik bir müddətdir. Bu müddətdə təmiz suya çatım təmin olunmalı, müvəqqəti yerləşmə sahələrində gigiyena infrastrukturu qurulmalı və təcili sağlamlıq taramaları edilməlidir. Yaralanmış fərdlərin tetanoz vaksinləri kimi təcili vaksinlərə çatması təmin olunmalı və ölən şəxslərin dəfn prosesləri gigiyenik şəraitdə tez bir şəkildə həyata keçirilməlidir.
Hansı yoluxucu xəstəliklər fəlakət sonrası ən böyük təhlükə yaradır?
Fəlakət sonrası tez-tez görülən epidemiya xəstəliklər arasında vəba, təf, dizenteriya kimi su ilə yayılan infeksiyalar ön plandadır. Eyni zamanda qrip, zatürə və vərəm kimi tənəffüs yolu xəstəlikləri də dolubal yerləşmə sahələrində sürətlə yayıla bilər. Kəskin qaşınma, göbələk infeksiyaları kimi dəri xəstəlikləri və ağcaqanadların yaydığı malariya kimi vektor mənşəli xəstəliklər də ciddi təhlükələr sırasında yer alır. Bu xəstəliklər həm fərdi, həm də ictimai səviyyədə sağlamlıq böhranlarına səbəb ola bilər.
Təbii fəlakətlərdə uşaqlar və yaşlılar epidemiya xəstəliklərdən daha çoxmu təsirlənir?
Bəli, fəlakət sonrası baş verə biləcək epidemiya xəstəliklərin ən riskli qruplarında uşaqlar, yaşlılar və xroniki xəstəliyi olan şəxslər var. Yetərli qidalanmama, gigiyena azlığı və sağlamlıq xidmətlərinə çatmamaq bu insanları infeksiyalara daha açıq hala gətirir.
