Tükənmişlik sindromu, təzyiq altında olan şəxslərin emosional, fiziki və zehni yorğunluq hissi ilə başa çıxa bilmədikləri anlarda inkişaf edən bir vəziyyətdir. Sindromla başa çıxmaq üçün iş və gündəlik həyatda tarazlığı qura bilmək lazımdır. Şəxsin özünə zaman ayırması, sağlam qidalanma alışqanlıqları qazanması, müntəzəm fiziki hərəkət etməsi və sosial əlaqələrini gücləndirməsi tükənmişlik sindromunu önləməyə kömək edə bilər.
Tükənmişlik Sindromu Nədir?
Tükənmişlik sindromu, emosional yorğunluq nəticəsində ortaya çıxan bir vəziyyətdir. Tibbi olaraq, şəxsin enerjisinin tükənməsi, emosional boşluq hissi, iş performansında azalma və motivasiya itkisi kimi müxtəlif əlamətlərlə xarakterizə olunur. Psixoloji olaraq isə iş həyatında yaşanan təzyiq və stresin uzun müddət davam etməsi nəticəsində ortaya çıxır.
Dünya Səhiyyə Təşkilatı (WHO) tərəfindən tükənmişlik sindromu; işdə effektiv şəkildə həll edilməyən və zamanla davamlılıq qazanan stres vəziyyəti olaraq, uğursuzluqla nəticələnə bilər.
Tükənmişlik Sindromunun Əlamətləri Nələrdir?
Tükənmişlik sindromunun əlamətləri olduqca müxtəlifdir. Fiziki əlamətlər arasında yorğunluq, baş ağrısı və yuxu problemləri ön plandadır. Məsələn, şəxs daima yorğun hiss edə bilər, baş ağrıları ilə tez-tez qarşılaşa bilər və nizamsız yuxu problemləri yaşaya bilər.
Emosional əlamətlər arasında isə motivasiya itkisi, ümidsizlik və əsəbilik yer alır. Motivasiya itkisi ilə birlikdə gündəlik fəaliyyətlərə qarşı laqeydlik arta bilər, ümidsizlik duyğuları intensivləşə bilər və kiçik problemlər belə böyük stress yarada bilər. Həmçinin əsəbilik də arta bilər.
Davranışsal əlamətlər arasında məhsuldarlığın azalması və sosial geriçəkilmə diqqəti cəlb edir. Məhsuldarlığın azalması ilə iş performansında nəzərə çarpan bir azalma yaşana bilər və şəxs özünü daima məhsuldarsız hiss edə bilər. Sosial geriçəkilmə isə, normalda zövq alınan sosial fəaliyyətlərdən uzaqlaşmanı içerir.
Bütün əlamətlər daimi stress, intensiv iş tempi və emosional tükənmə kimi faktorların nəticəsi olaraq ortaya çıxır. İş həyatında yüksək təzyiq, daimi yetişilməsi lazım olan işlər və ya çətin münasibətlər tükənmişlik sindromunu təhrik edə bilər.
Tükənmişlik Sindromu ilə Necə Baş Edilir?
Tükənmişlik sindromu ilə başa çıxmaq mövzusunda fərqindəlik yaratmaq lazımdır. Sindromla qarşı-qarşıya olan şəxslərin, peşəkar dəstək alaraq yaşadıqları duyğuları anlamaları və metodları daha asan ola bilər. Psixoloq və ya psixiatr olmaq üzrə sahəsində mütəxəssis şəxslərdən yardım almaq, tükənmişlik sindromunun öhdəsindən gəlmə mövzusunda əhəmiyyətli bir addımdır.
Meditasiya, hərəkətlər və nəfəs alqoritmləri kimi texnikalarla streslə başa çıxmaq da olduqca təsirli ola bilər. Gündəlik həyatda tətbiq olunabilən texnikalar, zehnini sakitləşdirir və daxili sükunəti artıraraq tükənmişlik hissini azalda bilər.
Qısa müddətdə dincəlmək, şəxsin özünə zaman ayırması da tükənmişlik sindromunu idarə etməkdə köməkçidir. Uzun müddətdə həllər üçün isə yaşam tərzini yenidən nəzərdən keçirmək və şəxsin özünə daha çox diqqət etməsi önəmlidir. Daha balanılmış bir həyat sürmək, sağlam qidalanma alışqanlıqları qazanmaq və müntəzəm fiziki hərəkət etmək tükənmişlik sindromunun yenidən ortaya çıxmasını önləyə bilər. Dəyişikliklər vasitəsilə şəxslər, özlərini daha yaxşı hiss edə bilər və gündəlik həyata daha pozitiv bir baxışla yaxınlaşa bilərlər.
Nə Zaman Peşəkar Yardım Alınmalıdır?
Tükənmişlik sindromu zamanla irəliləyə bilən, fərq edilmədikdə isə həyat keyfiyyətini aşağı sala bilən bir vəziyyətdir. Əlamətlərin keçici və ya xronik hala gəlib gəlmədiyini anlamaq, nə zaman peşəkar dəstək alınması lazım olduğunu müəyyənləşdirmək isə prosesi idarə etməkdə asanlıq təmin edir.
-
Əlamətlərin Müddəti və Şiddəti:
Özünüzü bir neçə gün ərzində yorğun və ya həvəsiz hiss etməniz normal ola bilər. Bütün əlamətlər həftələrcə davam edirsə, xüsusilə səhər oyanmaqda çətinlik çəkir, işə getmək və ya gündəlik vəzifələri yerinə yetirmək yük kimi gəlirsə, bu ciddi bir xəbərdarlıq işarəsi ola bilər. Daimi əsəbi, bədbin və ya diqqəti toplamaqda çətinlik çəkirsinizsə, bu əlamətlər gündəlik həyatınıza mani olursa, dəstək almanız lazım ola bilər.
-
Gündəlik Həyatı Təsirləmə Düzeyi:
Tükənmişlik sindromu yalnız iş həyatınızı deyil, sosial əlaqələrinizi, fiziki sağlamlığınızı və ruh halınızı da təsir edir. Sevdiklərinizlə zaman keçirtməkdən qaçınmağa başlamısınızsa, hobbilərinizdən zövq almırsınızsa və ya özünüzü təkrarlayan bir halda hiss edirsinizsə, peşəkar bir yardım ala bilərsiniz.
-
Psixoloji Dəstək Mənbələrinə Əlaqə:
Dəstək almaq üçün bir psixoloqa və ya psixiatrta baş vura bilərsiniz. Müəssisə içi dəstək proqramları, çalışanlara məsləhət xidmətləri və ya onlayn terapiya platformaları da bu prosesdə təsirlidir.
Tez-tez Verilən Suallar
Tükənmişlik sindromu ilə yorğunluq arasında fərq nədir?
Gündəlik yorğunluq dincəlməklə keçə bilər; tükənmişlik sindromu fiziki, zehni və emosional yorğunluğu əhatə edən, xroniki bir sindromdur. Yuxu və ya tətil kimi qısa müddətli həllər kifayət etməyə bilər. Tükənmişlikdə şəxs daima halsız, motivasiyasını itirmiş və həyata qarşı həvəssiz hiss edir.
Depressiya və tükənmişlik sindromu eyni şeydirmi?
Xeyir, tükənmişlik sindromu və depressiya eyni deyil. Tükənmişlik sindromu şəxsin daha çox iş əlaqəli bir stres vəziyyətiykən, depressiya həyatın hər sahəsini təsir edə bilən daha geniş bir ruhi vəziyyətdir.
Tükənmişlik yaşandığı necə başa düşülür?
Tükənmişliyin ən dəqiq əlaməti, əvvəllər xoşbəxt edən şeylərin artıq heç bir məna ifadə etməməsidir. Səhərlər oyanmaq çətindirsə, daima yorğun hiss edirsinizsə və "heç bir şeyin içindən gəlmədiği" bir dövr uzanırsa bir xəbərdarlıq ola bilər. Özünüzü tanımalı və bu xəbərdarlıqları nəzərə almamalısınız.
İş-həyat tarazlığı necə daha davamlı hala gətirilə bilər?
Zaman idarəçiliyini yaxşılaşdırmaqla başlayabilirsiniz. Gündəlik plan qurmaq, fasilə saatları müəyyən etmək, iş saatlarından kənarda işləyilə bağlı bildirişləri bağlamaq və həftəlik olaraq özünüzə vaxt ayırmaq tarazlığı təmin etməkdə köməkçi olur.