Uşaqların inkişaf proseslərində göz sağlamlığı önəmli bir yerə malikdir. Görmə, öyrənmə və ətrafı qavramada əsas bir hiss olduğu üçün, uşaq dövründə meydana çıxan göz xəstəliklərinin erkən diaqnozu qalıcı zərərlərin qarşısının alınmasına imkan tanıyır. Uşaqlarda görmə problemlərinin əlamətləri əksərən göz qırpma, daim göz ovuşturma, baş ağrısı, oxuma çətinliyi kimi vəziyyətlər şəklində ortaya çıxa bilər. Əlamətlər fərq edildikdə mütəxəssis bir həkimə müraciət edilməlidir.
Uşaqlarda Tez-Tez Görülən Göz Xəstəlikləri Hansılardır?
Uşaqlarda ən tez rastlanan göz xəstəlikləri bunlardır:
-
Çəpgözlük
Uşaqlarda çoxça görülən bir vəziyyət olan çəpgözlük, gözlərin düzgün hizalanmamasından qaynaqlanır. Çəpgözlük anadangəlmə ola bildiyi kimi sonradan qəza və ya xəstəlik səbəbi ilə də inkişaf edə bilər. Yüngül çəpgözlük vəziyyətində isə valideynlərin bunu müəyyən etməsi çətin ola bilər. Bu vəziyyət adətən doğumdan sonra ilk 3 ayda fərq edilir və göz muayinəsi ilə diaqnoz qoyulur.
-
Göz Tembelliği (Ambliyopi)
Ambliyopi, göz və beyin arasındakı uyğunsuzluq səbəbi ilə ortaya çıxan bir vəziyyətdir. Bu narahatlığı olan uşaqlar zəif görmə problemi ilə qarşılaşır və bunu ailələrinə düzgün ifadə edə bilməyə bilərlər.
Uşağın gözləri və beyni doğumdan 8 yaşına qədər əhəmiyyətli bağlantılar qurur. Görüşə mane olan faktorlar bu bağlantıları təsir edə bilər və beyin gözdəki görüntüləri tanımaqda çətinlik çəkə bilər. Bu halda göz zəifləyir və ambliyopi inkişaf edə bilər.
-
Qırma Qüsurları
Qırma qüsurları, hipermetrop, miyop və astiqmat kimi görmə pozğunluqlarını əhatə edir. Bu tip qüsurlar adətən gözlük istifadə edərək asanlıqla nəzarət altına alına bilər.
Astiqmat, yaygın bir görmə pozğunluğudur və şüaların gözə fokuslanmasındaki problem səbəbindən yaranan bir qırılma xətasıdır. Astiqmat, işığın gözə giriş formasını dəyişdirir və həm yaxın, həm də uzaqdakı obyektlərin bulanıq görünməsinə səbəb ola bilər. Adətən kornedakı forma pozğunluğundan qaynaqlanır.
Adətən 6 ilə 14 yaşlar arasında başlayan miyopi, məktəbəqədər uşaqların təxminən 5%-ni və məktəb yaşındakı uşaqların isə təxminən 9%-ni təsir edən bir vəziyyətdir. Valideynlərdən biri miyopidirsə, uşaqda da görülmə ehtimalı yüksəkdir. Miyopi, göz kürəsinin uzunluğundan və ya kornedəki diklikdən qaynaqlanır və retinanın altında duran şüalar səbəbindən dəqiq görməyi maneə törədir.
-
Diplopiya (Cüt Görmə)
Cüt görmə, diplopiya olaraq da bilinir və bir yerinə iki görüntü görmək deməkdir. Bu vəziyyət çox sayda və ya üst-üstə duran görüntülər nəticələndirə bilər və ciddi görmə narahatlıqlarına yol aça bilər. Uşaqlarda, yeniyetmələrdə ən çox rastlanan səbəb çəpgözlükdür. Valideynlər üçün narahatlıq yaratmağı mümkündür.
-
Nistagmus (Göz Titrəməsi)
Nistagmus ya da digər adı ilə göz titrəməsi, gözlərin nəzarətsiz bir şəkildə dəvamlı olaraq hərəkət etdiyi bir vəziyyəti ifadə edir. Bu narahatlıq, bəzən digər göz problemləri ilə əlaqəli ola bilərkən bəzən sağlam uşaqlarda da rastlana bilər. Uşaqlar adətən bu vəziyyətdən xəbərsizdir; amma başqaları göz hərəkətlərini fərq edə bilər. Nistagmus anadangəlmə və ya xəstəlik və zədə nəticəsində ortaya çıxa bilər.
Uşaq Göz Sağlamlığında Diaqnoz Necə Qoyulur?
Uşaqların göz sağlamlığını qorumaq üçün müntəzəm həkim yoxlamaları önəmlidir. Həkim, görmə pozğunluqlarını müəyyən edir və uyğun müalicəni təyin edir. Diaqnoz prosesində aşağıda adları çəkilən üsullardan istifadə edilər:
Qırmızı refleks testi:
Yeni doğulmuş muayinələrində sıkça tətbiq edilən qırmızı refleks testi, körpələrin gözlərinin böyüdülməsi və işıq köməkliyi ilə detallı şəkildə incələnməsini təmin edir. Körpənin gözlərinə işıq salınaraq əksin qırmızı olması gözlənilir; əgər əks beyazsa bu durum göz problemlər edə və müraciət edilməli.
Görünən əşyə testi:
Yeni doğulmuş bir körpə üçün edilən əşyə testi, görünən əşyalara fokuslanıb-fokuslanmadığını müəyyən etmək üçün aparılır. Körpənin marağını cəlb edə bilmək üçün maraqlı bir əşya istifadə edilir və sonra körpənin gözləri ilə təqib edib-etmədiyi izlənir.
Göz bebeği refleksi testi:
Körpənin hər iki gözünə də işıq tutularaq, göz bebeğinin necə reaksiya verdiyinin yoxlanması lazımdır. Körpənin göz bebeği işığa qarşı təbii olaraq kiçiləmə əyilində olmalıdır; bu reaksiyanı göstərmir,sa problem ola bilər.
Rəng korluğu testi:
Rəng korluğu testi, uşaqların rəngləri tanıma qabiliyyətini ölçmək üçün istifadə edilə bilər. Xüsusilə rəngli nöqtələrdən ibarət olan deseni olan siyahılar üstünlük verilir.
Çəpgözlük testi:
Çəpgözlük testi, gözlərin paralelliyini və hərəkətlərin eyni zamanda olub-olmadığını müəyyən etmək üçün istifadə edilir.
Yaşa görə Göz Muayinəsi Ne Zaman Edilməlidir?
Uşaq göz sağlamlığı izləməsi, yalnız bir şikayət yarandığında deyil, müəyyən inkişaf dövrlərinə uyğun olaraq müntəzəm şəkildə aparılmalıdır. Göz xəstəlikləri əlamət vermədən irəliləyə bilər və müalicə imkanı gecikə bilər.
-
0–1 Yaş: İlk Göz Kontrolü
Göz sağlamlığı, körpələr üçün doğumdan sonrakı ilk 6 ay - 1 il arasında edilən göz muayinələri müxtəlif göz xəstəliklərinin erkən diaqnoz və müalicəsinə kömək edə bilər. Doğumdan katarakt və ya struktural pozğunluqlar bu dövrlərdə müəyyən edilə bilər. Həmçinin qlaukoma kimi digər göz problemləri də erkən mərhələdə fərq edilə bilər.
Prematüre körpələrdə retinopati riski olduğu üçün körpələrin gözləri xüsusi olaraq izlənməlidir. Göz tembelliği və göz hərəkət pozğunlarının erkən dövrlərdə müəyyən olunaraq düzəldilə bilər. Bu səbəblə bebeklərin göz sağlamlıqları rutin olaraq yoxlanmalıdır.
Muayinə zamanı, gözün işığa verdiyi reaksiya, göz bebeği refleksləri və ümumi göz strukturu detallı şəkildə incələnir. Ailədə göz problemi hekayəsi varsa, daha detalı bir retina muayinesi edilməsi tövsiyə olunur. Bu muayinələr sayəsində potensial problemlər erkən mərhələdə müəyyən edilərəkn lazımi tədbirlər alınaraq çocuğun sağlıklı şekilde büyüməsi təmin olunur.
-
3 Yaş: Göz Kası və Görme Keskinliği Takibi
3 yaş, görmə funksiyalarının tam inkişaf etməyə başladığı dövrdür və çocuğunuzun göz sağlamlığı haqqında bilgi sahibi olmanıza kömək edə bilər.
Kontroller sırasında qırma kusurları (miyop, hipermetrop, astiqmat) kimi göz problemləri asanlıqla ölçüləbilir səviyyədədir. Əgər erkən diaqnoz edilərsə, müalicə prosesi daha etkili ola bilər və çocuğunuzun görmə rahatlığını artıra bilər. Çəpgözlük, kayma ya da cüt görmə kimi narahatlıqlar da bu kontrolların göz kası testləriylə müəyyən edilə bilər. Erken müdəhalə edilərsə bu kimi problemlərin irəliləməsi önlənilə bilər və müalicə daha asan ola bilər.
Adətən rəsimli kartlar və ya simvollar istifadə edərək çocuğun görmə qabiliyyəti qiymətləndirilir. Eyni zamanda, göz hizalama və təqib hərəkətləri də incələnərək hər iki gözün uyumlu şəkildə çalışıb-çalismadığı kontrol edilir.
-
6 Yaş ve Üzeri: Məktəb Çağı Kontrolleri Nizamlı Olmalı
İlk məktəbəqədər uşaqların göz muayinesi edilməli tövsiyə olunulur. Ardınca da hər il rutin kontrolleri edilməlidir. Görmə pozğunluqları çocuğun məktəb uğurunu doğrudan təsirini təsir edə bilər. Xüsusilə gözlük istifadə edən uşaqların sayı dəyişimi və çərçivə uyumu nizamlı olaraq kontroll edilməlidir.
Uşaqların ekran qarşısında keçirdikləri zamanlar da artır. Bu hal, göz yorğunluğu və fokuslanma problemlərinə səbəb ola bilər.
Özel Vəziyyətlər Üçün Daha Tez Kontroller Gərəkə bilər
-
Ailədə genetik göz xəstəlikləri varsa
-
Prematüre doğum hekayəsi varsa
-
Nöroloji inkişaf geriliyi ya da sistemik xəstəliklər varsa
-
Əvvəllər diaqnoz alınmış bir göz xəstəliyi varsa
Bu hallarda həkiminizin təklif etdiyi təqvimə görə daha tez muayinə lazım ola bilər.
Uşaq Göz Xəstəliklərində Tətbiq Edilən Müalicə Yöntemləri
Diaqnoza görə müalicə variantları müxtəliflik göstərir:
-
Gözlük istifadəsi: Qırma kusurlarında təsirli olaraq tətbiq olunur.
-
Kapatma müalicəsi: Göz tembellığında tez-tez tətbiq olunur. Sağlam göz kapadılarak tembel göz işlədir.
-
Ortoptik məşqlər: Göz kaslarını gücləndirməyə yönəlmiş xüsusi məşqlərdir.
-
Cərrahi müdaxilə: Çəpgözlük kimi struktural məsələlərdə lazım ola bilər.
Müalicə prosesi, çocuğun yaşına və problemin şiddətinə görə fərdiləşir.
Uşaqlarda Görmə Sağlamlığını Korumak Üçün Valideynlərə Təkliflər
Göz xəstəliklərinin önlənməsi üçün ailələrin günlük həyatlarında diqqət etməli olduqları bəzi önəmli məqamlar vardır. Bu məqamlar göz sağlamlığını qorumaq və ola biləcək problemləri erkəndən fərq edə bilmək adına diqqətə alınması vacibdir.
İlk növbədə, ekran müddəti məhdudlaşdırılmalıdır. 0-6 yaş aralığındaki uşaqların dijital ekranları məhdud və kontrol altında istifadə etməsi gərəkir.
Uşaqların təbii işıqla təmas etmələrinə xüsusi diqqət yetirilməlidir. Açıq hava oyunları, həm ümumi sağlamlıq baxımından faydalı olmanın yanında görmə inkişafını dəstəklər və göz kaslarını gücləndirir. Günəş işığının daxilində olan D vitamini də göz sağlığı üçün qənaətbəxş faydalıdır.
Beslenmə vərdişlərinə əhəmiyyət vermək də göz sağlamlığını müsbət yöndən təsir edən bir xüsusiyyətdir. Omega-3 yağ turşuları, A vitamini və lutein kimi besin maddələri içərən qidalar, göz sağlamlığına dəstək olur. Havuç, somon balığı, ispanaq kimi qidalar bu baxımdan zəngin qaynaqlar sayılır.
Uşaqlarda görülə biləcək davranış belirtilərinə də diqqət edilməlidir. Tez-tez göz qırpmaq, baş ağrısı və ya diqqət dağınıqlığı kimi şikayətlər, görmə problemlərinin göstərəcisi ola bilər. Bu belirtilərin vaxtında fərq edilib mütəxəssis bir həkiminə başvurulması, gələcəkdə ortaya çıxa biləcək ciddi problemlərin qarşısının alınmasını təmin edə bilər.
Tez-Tez Sor ulan Suallar
Uşaqların göz sağlamlığı üçün hansı qidalar istehlak edilməli?
Göz sağlamlığını dəstəkləyən vitamin və mineralların yetərli alınımı, uşaqların görmə inkişafını və göz xəstəliklərinin önlənməsini təmin edir. Uşaqların beslenme düzenində bulunması gərəkən göz dostu qidalar bunlardır:
-
A Vitamini
-
Omega-3 yağ turşuları
-
Lutein və Zeaksantin
-
C və E Vitaminleri
-
Sink
Uşaqların göz sağlamlığı üçün ekran müddəti nə qədər olmalıdır?
Uzun müddətdən bəri ekran istifadəsi, uşaqlarda göz yorğunluğu, bulanıq görmə, quru göz və fokuslanma çətinliyi gibi məsələlərə yol aça bilər. Ekran müddətinə dair təkliflər:
-
0–2 yaş: Ekrandan uzaq olması təklif edilməz
-
2–5 yaş: Gündə toplam ən fazla 1 saat, valideyn nəzarətində
-
6 yaş və üzəri: Günlük toplam 2 saatı keçməməli
Görmə pozğunluqları uşaqların məktəb uğurunu təsir edərmi?
Bəli, bilgilərin böyük bir hissəsi vizual yollarla təmin edilər, təxminən 80% nisbəti var. Görmə pozğunluqları, diqqət dağınıqlığı, oxuma çətinliyi və öyrənmə çətinlikləri kimi məsələlər bu prosesi olumsuz təsir edə bilər. Bu səbəblə, periodik göz muayinələri məktəb uğuru baxımından önəmlidir.
Uşaqlar neçə yaşında göz muayenəsinə getməlidir?
Uşaqların göz sağlığı üçün ilk muayenədən sonra hər bir sırasıyla 3-3.5 yaşında, 5 yaşında ve sonra 1-2 il arayla olmaq üzərə periyodik göz kontrolerine tabi tutul madır. Bu kontrolerərin düzenli olaraq yapılması önəmlidir çünki göz problemlerinin identifikasiyasına və müalicə edilməsinə yardımcı ola bilər.