Behçet Xəstəliyi ilk dəfə türk bir həkim tərəfindən (Prof. Dr. Hulusi Behçet) 1937-ci ildə diaqnoz qoyulmuş kompleks bir xəstəlikdir. Bu xroniki xəstəlik bir çox orqanı eyni anda təsir etməkdədir.
Ən mühüm əlamətləri ağızda keçməyən yara və aftlar, cinsiyyət orqanı bölgəsində ülserlər və gözdə uveit şəklindədir. Behçet xəstəliyi tez-tez Türkiyə də daxil olmaqla Aralıq dənizi ölkələri və Yaponiyada müşahidə olunur. 20-40 yaş arası yayqındır. Tam olaraq səbəbi bilinməsə də, irsi və ətraf mühit amilləri ilə virusların təsirli ola biləcəyi tezisi hakimdir. Digər əlamətləri arasında; oynaq tutulumu, varikoz damarların iltihabı, arter və damarın tutulumu, şiddətli baş ağrıları, ikiqat görmə, qarın ağrısı və ishal ilə bağırsaq yaraları yer alır. Yetkin kişilər arasında rast gəlinmə tezliyi daha yayıldırsa, qadınlar və yaşlılarda daha nadirdir. Xəstəliyin dəqiq bir müalicəsi yoxdur, ancaq simptomları azaldan və immun sistemini dəstəkləyən dərmanlar mövcuddur.
Behçet Xəstəliyi Nədir?
Behçet xəstəliyi, ilk dəfə 1937-ci ildə türk dermatoloq Prof. Dr. Hulusi Behçet tərəfindən təsvir edilmiş, xroniki və sistemik bir xəstəlikdir. Bu xəstəlik, bədənin fərqli orqanlarını eyni anda təsir edən nadir, lakin ciddi bir otoimmün xəstəlikdir. Xüsusilə Türkiyə, Yaponiya və digər Aralıq dənizi ölkələrində daha çox müşahidə olunur.
Behçet Xəstəliyi Əlamətləri Nələrdir?
Behçet xəstəliyinin ən müəyyən əlamətləri arasında bunlar yer alır:
- Ağız içində təkrarlanan aftlar
- Cinsiyyət orqanı bölgəsində yara və ülserlər
- Gözdə iltihablanma (uveit)
- Dəridə sızanaq bənzəri döküntülər
- Oynaq ağrıları və şişlik
- Bağırsaq problemləri (qarın ağrısı, ishal, bağırsaq ülserləri)
- Damar iltihabları (venoz və ya arterial)
- Nevroloji əlamətlər (baş ağrısı, ikiqat görmə)
Behçet xəstəliyi əlamətləri şəxsdən şəxsə fərqlilik göstərə bilər və zamanla artma və ya azalma göstərə bilər.
Behçet Xəstəliyi Yoluxucudurmu?
Behçet xəstəliyi yoluxucu bir xəstəlik deyildir. Virusların rolu tam olaraq açıqlanmasa da, xəstəliyin əsasındakı immun sistem pozuqluğu və genetik meyillilik yatmaqdadır. Bu səbəbdən şəxsdən şəxsə təmasla keçməz.
Behçet Xəstəliyi Hangsı Bölüm Baxır?
Behçet xəstəliyi fərqli sistemləri təsir etdiyi üçün multidisiplinar bir yanaşma tələb edir. Diaqnozu və nəzarətində öncəli olaraq revmatologiya və dermatologiya bölmələri maraqlanır. Göz, nevrologiya və ya qastroenterologiya kimi şöbələrin də prosesə daxil olması gələ bilər.
Behçet Xəstəliyi Müalicəsi Necədir?
Behçet xəstəliyi müalicəsi, xəstəliyin səbəb olduğu əlamətləri nəzarət altına almaq və alovları önləmək məqsədiylə planlanır. Dəqiq bir müalicə üsulu olmasa da, aşağıdakı dərmanlar tez-tez istifadə olunur:
- Kortikosteroidləri (iltihabı azaldıcı)
- Immun sistemini baskılayıcı dərmanlar
- Göz və dəri tutulmasında lokal müalicələr
- Antienflamatuar dərmanlar
Xəstələrin daimi nəzarət altında tutulması və əlamətlərə yönəlik şəxsi bir müalicə planı tətbiqi xeyli əhəmiyyətlidir.
Behçet Xəstəliyi Şəkilli Diaqnoz Prosesi
Behçet xəstəliyinin diaqnozu, spesifik bir laboratoriya testi ilə qoyulmaz. Diaqnoz, klinik tapıntılara və xəstənin hekayəsinə əsasən edilir. Behçet xəstəliyi şəkilli diaqnoz metodları arasında, ağız və cinsiyyət orqanı lezyonlarının vizualları, göz tutulmasına aid fundus şəkilləri və damar görüntüləri yer ala bilər. Bu vizuallar, xəstəliyin daha düzgün tanınmasına kömək edir.
Tez-Tez Verilən Suallar
Behçet xəstəliyi genetikdirmi?
Bəli, Behçet xəstəliyi genetik meyili olan fərdlərdə daha çox müşahidə olunur. Tədqiqatlar, xüsusilə HLA-B51 adlı genetik marker daşıyan şəxslərdə Behçet xəstəliyinə tutulma riskinin daha yüksək olduğunu göstərir. Bununla yanaşı, genetik amillərin yanında ətraf mühit təsirləri, viral infeksiyalar və immun sistem cavabları da xəstəliyin əmələ gəlməsində rol oynaya bilər. Ailədə Behçet xəstəliyi hekayəsi olan fərdlərin diqqətli olması və daimi həkim nəzarətlərini laqeyd etməməsi tövsiyə olunur.
Behçet xəstəliyi tamamilə sağalırmı?
Behçet xəstəliyi xroniki (uzunmüddətli) və təkrarlayıcı bir xəstəlik olduğu üçün tamamilə sağalma hazırda mümkün deyildir. Müasir tibbdəki inkişaflar sayəsində, Behçet xəstəliyi müalicəsi ilə əlamətlərin böyük ölçüdə nəzarət altına alınması mümkündür. İstifadə olunan dərmanlarla ağrılar azaldıla bilər, göz və dəri əlamətləri nəzarət altına alına bilər, həmçinin orqan tutulumu önlənə bilər. Uygun müalicə və müntəzəm həkim yoxlamaları ilə xəstələrin yaşam keyfiyyəti xeyli yüksəldilə bilər.
Behçet xəstəliyi təhlükəlidirmi?
Bəli, Behçet xəstəliyi ciddi fəsadlara səbəb ola biləcək potensiala malikdir. Xüsusilə göz tutulumu nəticəsində görmə itkisi yarana bilər, sinir sistemini təsir etdiyində nevroloji pozğunluqlara səbəb ola bilər. Damar iltihabları (vaskülit), ağciyərlərdə qıcoq yaranması, beyin damarlarında tıxanıklıq kimi həyati təhlükə törədə biləcək hallara səbəb ola bilər. Bu səbəbdən xəstəliyin erkən diaqnozu və mütəxəssis həkimlər tərəfindən daimi nəzarəti böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Behçet xəstəliyi qadınlarda görülürmü?
Bəli, Behçet xəstəliyi həm qadınlarda, həm də kişilərdə müşahidə edilə bilər. Kişilərdə daha ciddi formada izlənmişdir. Qadınlarda adətən daha mülayim əlamətlər ortaya çıxarkən, kişilərdə göz, damar və sinir sistemi kimi həyati bölgələrdə daha sıx əlamətlər müşahidə oluna bilər. Qadın xəstələr üçün də regulər nəzarət, simptomların nəzarət altında tutulması baxımından vacibdir. Hamiləlik dövrlərində Behçet xəstəliyinin gedişi dəyişiklik göstərə bilər.
Behçet xəstəliyi hamiləliyi təsir edirmi?
Behçet xəstəliyi olan qadınlar hamilə qala bilər, lakin hamiləlik müddətində xəstəliyin əlamətləri artabilir ya da azala bilər. Bəzi qadınlarda xəstəlik hamiləlik müddətində sakitləşərkən, bəzi hallarda alovlanmalar yaşana bilər. Hamiləlik planlaşdıran Behçet xəstələri mütləq qadın doğum mütəxəssisi və revmatologiya mütəxəssisi ilə birlikdə bir hamiləlik planı qurmalıdır. İstifadə olunan bəzi dərmanların hamiləlikdə təhlükəsiz olub olmadığı qiymətləndirilərək müalicə yenidən tənzimlənməlidir.
Behçet xəstəliyi üçün hansı testlər aparılır?
Behçet xəstəliyinin diaqnozu üçün tək bir müəyyən test yoxdur. Diaqnoz adətən xəstənin şikayətləri, fiziki yoxlama tapıntıları və keçmiş tibbi hekayəsinə əsasən qoyulur. Ağız və cinsiyyət orqanı ülserləri, göz tapıntıları və dəridəki dəyişikliklər ən mühüm ipuclarıdır. Zəruri hallarda qan testləri, patoloji müayinələr, göz yoxlanışı, damar ultrasəs, maqnit rezonans görüntüləmə (MR) kimi metodlarla xəstəliyin digər orqanlara təsiri araşdırılır. Diaqnozu dəstəkləmək məqsədilə beynəlxalq diaqnoz kriteriləri də istifadə olunur.
Behçet xəstəliyi neçə yaşında başlayır?
Behçet xəstəliyi adətən 20-40 yaşları arasında başlayır. Bu yaş aralığı, xəstəliyin ən çox müşahidə edildiyi dövrdür. Bəzi hallarda daha erkən yaşlarda (yeniyetmə dövründə) və ya daha gec yaşlarda da görülə bilər. Gənc yetkinlərdə başlayan Behçet xəstəliyi, adətən daha aktiv davam edir. Əlamətlər ilk ortaya çıxdığında mütəxəssis bir həkimə müraciət etmək və doğru diaqnozun vaxtında qoyulması çox əhəmiyyətlidir.