Böyrək daşları, böyrəklərdə kristallaşmış mineral və duz çökmələridir. Bu daşlar, sidik yollarında ağrılı keçişlərə səbəb ola bilən yayğın bir sağlamlıq problemidir. Böyrək daşlarının ölçüləri çox kiçik (qum dənəsi böyüklüyündə) ola bilsə də, bəzən sidik yolunu tıxayacaq qədər böyük ola bilər. Erkən diaqnoz və effektiv müalicə metodları ilə bu vəziyyətin öhdəsindən gəlmək mümkündür.
Böyrək Daşlarının Səbəbləri
Böyrək daşlarının yaranmasına yol açan bir neçə faktor mövcuddur. Ən yaygın səbəblər arasında:
Kifayət qədər su istehlak etməmək
Müəyyən qidaların həddindən artıq istehlakı (yüksək duz, zülal və ya şəkər tərkibli qidalar)
Artıq çəki və ya obezlik
Bəzi tibbi vəziyyətlər (məsələn, hiperparatiroidizm, böyrək xəstəlikləri)
Ailədə böyrək daşı tarixi
Böyrək Daşlarının Əlamətləri
Böyrək daşları bəzən heç bir əlamətə səbəb olmur. Lakin daş sidik yoluna doğru hərəkət etməyə başladığında aşağıdakı simptomlar görünə bilər:
Belin alt hissəsində, yanlarda və ya qarnın altında şiddətli ağrı
Sidik edərkən yanma hissi
Qırmızı, çəhrayı və ya qəhvəyi sidik
Buludlu sidik və pis qoxu
Sidik etmə tezliyində artış
Mədə bulantısı və qusma
Diaqnoz və Müalicə
Böyrək daşlarının diaqnozu adətən ultrasəs, KT skan və ya rentgen kimi görüntüləmə testləri ilə qoyulur. Müalicə metodları daşın ölçüsünə, növünə və səbəb olduğu semptomlara bağlı olaraq fərqlilik göstərə bilər. Kiçik daşlar adətən bol maye istehlakı və ağrı kəsicilərlə evdə müalicə edilə bilərkən, böyük daşlar üçün tibbi müdaxilə tələb oluna bilər:
Medikal Expulsif Terapiya (MET): Sidik yolundan daşın daha asan keçişini təmin edən dərmanlar.
Litotripsi: Şok dalğaları istifadə edərək daşları qırmaq.
Üreteroskopiya: İncə bir tüpün (üreteroskop) uretra və kisə vasitəsiylə daşa çatdırılması və daşın qırılması və ya çıxarılması.
Perkütan Nefrolitotomi: Böyük daşların cərrahi yolla çıxarılması üçün edilən bir əməliyyat.
Qarşısının Alınması Yöntəmləri
Böyrək daşlarının yaranmasını önləmək üçün alınabilecek tədbirlər arasında:
Gündə 8-10 stəkan su içmək
Duz, şəkər və heyvansal protein istehlakını məhdudlaşdırmaq
Sağlam bir diyet və müntəzəm məşq
Həkiminizin tövsiyə etdiyi dərmanları müntəzəm olaraq istifadə etmək
Böyrək daşları, vaxtında müdaxilə edilmədikdə ağrılı və narahat edici bir vəziyyət yarada bilər. Lakin, uyğun müalicə metodları və həyat tərzi dəyişiklikləri ilə idarəolunabilir və önlənməsi mümkün ola bilər. Böyrək daşlarına dair hər hansı bir əlamət fərq edərsinizsə, erkən diaqnoz və müalicə üçün mütəxəssis bir həkimə müraciət etməlisiniz.
Böyrək Daşlarında Daş Növünə Görə Fərqliliklər
Böyrək daşları, tərkibindəki minerallara görə fərqli növlərdə ola bilər və hər növün yaranma səbəbi ilə müalicə yanaşması fərqlilik göstərə bilər. Ən çox rast gəlinən növlərdən biri kalsium oksalat daşıdır və adətən yüksək oksalat tərkibli qidaların həddindən artıq istehlakı ilə əlaqələndirilir. Ürik turşu daşları, protein ağırlıklı qidalanan insanlarda və ya gut xəstələrində sıx rast gəlinir. Strüvit daşları, adətən sidik yolu infeksiyalarına bağlı olaraq yaranır və qadınlarda daha yaygındır. Sistin daşları isə nadir görülür və genetik keçişli bir pozuntuyla əlaqələndirilir. Daşın növünü bilmək, qidalanma və müalicə planının şəxsə uyğunlaşdırılması baxımından önəm daşıyır. Buna görə də daş analizi, təkrarlayan hallarda mütləq aparılmalıdır.
Böyrək Daşı Yaranmasında Yaşam Tərzi Faktorları
Yaşam tərzi vərdişləri, böyrək daşı yaranmasında birbaşa təsirlidir. Gündəlik su istehlakının yetərsiz olması, sidiyin konsentrat halına gəlməsinə və mineral çöküşünə səbəb ola bilər. Xüsusilə isti iqlimlərdə yaşayanların tərlə itirilən mayeni kifayət qədər əvəz etməmələri daş riskini artırır. Həddən artıq duzlu, şəkərli və işlənmiş qidaların istehlakı da bu riski artıran digər faktorlar arasındadır. Həmçinin hərəkətsiz yaşam, artıq çəki və uzun müddətli masa başı iş kimi təsirlər də böyrək sağlamlığını mənfi təsir edir. Daş yaranmasını önləmək üçün balanslı qidalanma, müntəzəm fiziki fəaliyyət və kifayət qədər maye alımı yaşam tərzinin əsas parçaları olmalıdır.
Sıx Soruşulan Suallar
Böyrək Daşı Nədir?
Böyrək daşı, sidik yollarında yığılan mineralların və duzların zamanla kristallaşaraq sərt quruluşlar yaratması ilə yaranan bir sağlamlıq problemidir. Bu daşlar adətən böyrəklərdə başlayır, lakin üreter (sidik kanalı) və kisəyə irəliləyərək ciddi ağrılara, tıxanıqlara və infeksiyalara səbəb ola bilər.
Kalsium oksalat ən çox rast gəlinən daş növüdür. Bundan başqa ürik turşusu, strüvit və sistin tərkibli daşlar da yarana bilər. Daşların böyüklüyü və vəziyyəti, xəstədə ortaya çıxan şikayətləri birbaşa təsir edir.
Böyrək Daşı Niyə Yaranır?
Böyrək daşı niyə yaranır? sualına dəqiq cavab verilə bilməsi üçün şəxsin yaşam tərzi, qidalanma vərdişləri və genetik faktorlar birgə qiymətləndirilməlidir. Ən sıx rast gəlinən səbəblər bunlardır:
-
Kifayət qədər maye istehlak etməmək: Sidiyin konsentrat halına gəlməsi daş yaranmasına zəmin yaradır.
-
Həddindən artıq duz və heyvansal protein istehlakı,
-
Genetik meyllilik,
-
Sidik yolu infeksiyaları və anatomik anormallıqlar,
-
Hərəkətsizlik və uzun müddətli yataq istirahəti,
-
Bəzi metabolik xəstəliklər (gout, hiperparatiroidizm və s.).
Gündəlik vərdişlərdə ediləcək bəzi dəyişikliklər, bu riskləri azaltmada olduqca effektiv ola bilər.
Böyrək Daşı Əlamətləri Nələrdir?
Böyrək daşı əlamətləri, daşın yerinə və böyüklüyünə bağlı olaraq fərqlilik göstərə bilər. Kiçik daşlar bəzən sakitcə düşərkən, orta və böyük ölçülü daşlar şiddətli simptomlara səbəb ola bilər. Ən sıx rast gəlinən əlamətlər:
-
Bel və ya yan ağrısı (adətə ani və şiddətlidir),
-
Sidikdə qan (qırmızı, çəhrayı və ya qəhvəyi),
-
Əski sidik etmə və sidik edərkən yanma hissi,
-
Mədə bulantısı və qusma,
-
Yüksək hərarət və titrəmə (xüsusilə infeksiyaya bərabərdirsə),
-
Buludlu və pis qoxulu sidik.
Bu əlamətlər fərq edildiyində, vaxt itirmədən bir uroloji mütəxəssisinə müraciət etmək önəmlidir.
Böyrək Daşına Nə Yaxşı Gəlir?
Böyrək daşına nə yaxşı gəlir? sualı, həm mövcud daşların düşürülməsini həm də yenidən yaranmanın qarşısının alınmasını məqsədləyən təbii metodları əhatə edir.
Ümumiyyətlə bu tövsiyələr faydalıdır:
-
Gündə ən az 2-2.5 litr su istehlakı,
-
Limonlu su və sitrus turşusu tərkibli meyvələr (sitrat daş yaranmasının qarşısını almağa kömək edə bilər),
-
Duz və heyvansal zülalın azaldılması,
-
Oksalat baxımından zəngin qidaların məhdudlaşdırılması (ispanak, şokolad, çay və s.),
-
Kalsium tərkibi balanslı bir pəhriz planı.
Əlbəttə, hansı daş növü varsa ona xüsusi tövsiyələr həkiminiz tərəfindən müəyyən edilməlidir.
Böyrək Daşı Necə Düşər?
Böyrək daşı necə düşər? sualının cavabı daşın böyüklüyünə, formasına və sidik yollarındakı yerinə bağlı olaraq dəyişiklik göstərir.
-
5 mm-dən kiçik daşlar, adətən bol maye istehlakı və hərəkətlə özbaşına düşə bilər.
-
Ağrını azaltmaq və sidik kanalını genişləndirmək üçün həkim tərəfindən dərman müalicəsi tətbiq oluna bilər.
-
Fiziki aktivlik (buna misal: sürətli yürüyüş), daşın irəliləməsinə kömək edə bilər.
-
Sidik axınını asanlaşdırmaq üçün bol su içmək ən vacib dəstəkdir.
Lakin böyük və ya sidik yolunu tıxayan daşlarda cərrahi metodlar devrəyə girə bilər.
Böyrək Daşı Ən Asan Necə Düşər?
Böyrək daşı ən asan necə düşər? sualı, xüsusilə əvvəllər daş düşürmüş ya da ilk dəfə yaşayan xəstələrin maraq etdiyi mövzulardandır. Kiçik çaplı daşlar üçün:
-
Gün boyu ən az 2.5 litr su içilməsi,
-
Həkim nəzarətində ağrı kəsici və kas gevşetici istifadəsi,
-
Gündə ən az 30 dəqiqə yürüyüş,
-
Sidik yollarını təmiz tutacaq səviyyədə maye istehlakı ən effektiv dəstəkdir.
Həmçinin bitki dəstəkləri (məsələn, qarğıdalı püskülü, albalı sapı çayı kimi) həkimə danışaraq istifadə edilə bilər.
Lakin "ən asan metod" şəxsdən şəxsə dəyişəcəyi üçün mütləq mütəxəssis nəzarəti tələb olunur.
Böyrək Daşı Necə Önlenir?
Böyrək daşlarının təkrar yaranma riski yüksəkdir. Bu səbəbdən daş düşürmə prosesi tamamlandıqdan sonra qoruyucu tədbirlər almaq lazımdır.
Bunlara diqqət edilməlidir:
-
Su istehlakı artırılmalı (sidikdə aydınlıq məqsədlənməlidir),
-
Qidalanma planı daşın növünə görə yenidən düzenlənməli,
-
Gərəkirsə sidikdə sitrat, kalsium və pH səviyyələri kontrol edilərək dieta proqramı hazırlanmalıdır,
-
Müntəzəm kontrollarla sidik və qan testləri izlənilməlidir.