Osteoporoz Diaqnozu və Müalicəsi

Sümük toxumasında baş verən müəyyən dəyişikliklər nəticəsində sümüklərin daha kövrək hala gəlməsi vəziyyəti olaraq osteoporoz əhali arasında sümük əriməsi kimi tanınır. Osteoporoz səbəbiylə sümük kütləsi azalmaqda və sümük zəifləməkdədir. Sümük qırılması hallarında osteoporoz ehtimalının nəzərdən qaçırılması səbəbiylə müalicədə gecikmə mümkündür. Bu səbəbdən, sümük əriməsi əlamətləri müşahidə olunan xəstələr mütləq mütəxəssis bir ortopediya həkiminin nəzarətindən keçməlidir. 

Sümük Əriməsinin Əlamətləri

• Bel və kürəkdə hiss edilən tez-tez və şiddətli ağrılar
• Omurğada əyilmə
• Təkrarlanan sümük qırılmaları
• Boyun qısalması olaraq bilinməkdədir.

• Uşaq yaşda yetərsiz qidalanma səbəbilə sümük kütləsinin inkişaf etməməsi,
• Hərəkətsiz həyat tərzi,
• Menopoz dövründə estrogen istehsalının azalması
• Genetik meyillilik
• Qalxanvarı vəzdənin normaldan çox çalışması
• Diabet səbəbiylə qan şəkəri nəzarətsizliyi
• Yetərsiz qidalanma olaraq bilinməkdədir.

Osteoporozu Qarşısı Alına Bilərmi?

Osteoporozu qarşısının alınmasının ilkin addımı uşaq dövründə yetərincə qidalanmadır. Kalsium və D vitaminini yetərli miqdarda almaq irəli yaşlarda sümüklərin sağlam olmasına töhfə verir. Sümük əriməsindən qorunmaq üçün, həmçinin, müntəzəm idman etmək, çox miqdarda spirt və kafein istehlakından qaçmaq, siqaret çəkməmək və balanslı qidalanmaq təklif edilir. Sümük əriməsinin erkən diaqnozu və müalicəsi adına müntəzəm ortopediya müayinələri də aksatmamalıdır.

Osteoporozun Diaqnozu Necə Olur?

Osteoporoz nədir sualına verilən cavabların başında bu xəstəliyin uzun müddət əlamət vermədən irəliləməsi gəlir. Bu da diaqnoz prosesində diqqətli olmağı tələb edir. Xüsusilə 50 yaş üzəri qadınlarda və 65 yaş üzəri kişilərdə müntəzəm skrininqlər tövsiyə edilir. Sümük sıxlığını ölçmək məqsədilə ən çox istifadə edilən metod sümük mineral densitometriyası (DEXA)dır. Bu test vasitəsilə sümüklərin nə qədər sıx və möhkəm olduğu başa düşülə bilər. Testin nəticəsi "T skoru" adı verilən bir dəyərlə ifadə edilir. -1 ilə -2.5 arasında olan nəticələr osteopeniya, -2.5'dən aşağı dəyərlər isə osteoporoz diaqnozunun qoyulmasına səbəb olur.

Diaqnozdan sonra osteoporoz müalicə metodları şəxsi olaraq müəyyən edilir. Xəstənin yaşı, ümumi sağlamlıq vəziyyəti, həyat tərzi və varsa əvvəlki qırıq hekayəsi bu prosesi təsir edən əsas amillərdir.

Qadınlarda Osteoporoz Riski Niyə Daha Yüksəkdir?

Qadınlarda osteoporozun yayılma tezliyi hormonal dəyişikliklərlə birbaşa əlaqəlidir. Xüsusilə menopoz dövründə estrogen səviyyəsinin sürətlə düşməsi, sümük parçalanmasını artırır və yeni sümük yaranmasını ləngidir. Bunun nəticəsində sümük sıxlığı azalır və qırılma riski artır. Qadınların sümük strukturu da kişilərə nisbətən daha incədir, bu da xəstəliyin daha erkən yaşlarda başlamasına səbəb ola bilər. Həmçinin menstrual nizamsızlıqlar, erkən menopoz və doğum nəzarət həblərinin uzunmüddətli istifadəsi də riski artıran amillər arasında yer alır.

Qadınların bu riskləri bilərək daha gənc yaşlardan etibarən önləm almaları böyük əhəmiyyət daşıyır. Müntəzəm idman, kalsium və D vitamini alımı və müntəzəm ortopediya nəzarətləri, sümük sağlamlığını qoruma baxımından əhəmiyyətlidir.

Kişilərdə Osteoporoz Nəzərə Alınmamalıdır

Cəmiyyətdə adətən qadınlara məxsus bir xəstəlik kimi qəbul edilsə də kişilərdə osteoporoz da ciddi bir sağlamlıq problemidir. Kişilərdə bu xəstəlik adətən irəli yaşlarda ortaya çıxır və çox zaman diaqnoz gec qoyulur. Qırılma riskini artıran və müalicə prosesini mürəkkəbləşdirən bir vəziyyət mövcuddur.

Kişilərdə müşahidə edilən osteoporozun əsas səbəbləri arasında testosteron səviyyəsindəki azalma, hərəkətsiz həyat tərzi, çoxlu spirt və siqaret istehlakı, steroid istifadəsi və xroniki xəstəliklər yer alır. Kişilərdə diaqnoz adətən bir qırıq sonrası qoyulur və bu, yaşam keyfiyyətində ciddi azalmaya səbəb ola bilər. Bu səbəbdən 70 yaş və üzəri kişilərin sümük sıxlıqlarını müntəzəm şəkildə yoxlatmaları tövsiyə edilir.

Osteoporozda Həyat Tərzinin Əhəmiyyəti

Osteoporoz diaqnozu qoyulan fərdlər üçün müalicə yalnız dərman istifadəsi ilə məhdudlaşmır. Osteoporoz sümük əriməsi prosesinin ləngiməsi və hətta dayandırılması üçün xəstələrin aktiv bir həyat tərzini mənimsəmələri vacibdir.

Müntəzəm gəzintilər, ağırlıq qaldırmadan edilən məşqlər, yoga və pilates kimi sümük dostu fiziki fəaliyyətlər tövsiyə edilir. Həmçinin, qidalanma vərdişləri də nəzərdən keçirilməlidir. Qidalanma baxımından əhəmiyyətli olan kalsium və D vitamini alımı üçün süd və süd məhsulları, yaşıl yarpaqlı tərəvəzlər, badam kimi quru yemişlər ilə balıq və yumurta kimi məhsullar istehlak edilməlidir.

Sümük sağlamlığı üzərində mənfi təsirləri ola biləcəyi düşünüldüyü qazlı içkilərin çoxlu istehlakının səbəbi, kafein və fosfat məzmununun yüksək olmasıdır. Spirt və siqaret də sümük parçalanmasını sürətləndirən əsas zərərli vərdişlərdir. Osteoporoz xəstələri bu maddələrdən uzaq durmalı, tələb olunduqda peşəkar dəstək alaraq asılılıqları nəzarət altına almalıdırlar.

Osteoporoz və Qidalanma: Hansı Qidalar Sümükləri Gücləndirər?

Sümük əriməsi olaraq da bilinən osteoporoz, birbaşa qidalanma ilə əlaqəli bir xəstəlikdir. Sağlam sümüklər üçün olmazsa olmaz qidalar arasında kalsium və D vitamini ilk sıradadır. Yetkin bir fərdin günlük kalsium ehtiyacı ortalama 1000-1200 mg'dır. Bu miqdar, süd, yoğurt, pendir kimi süd məhsulları ilə rahatlıqla qarşılanabilir.

D vitamini isə günəş şüası ilə dəridə sintez olunur. Ancaq günəşdən kifayət qədər fayda təmin edilməyən vəziyyətlərdə somon, sardin, yumurta sarısı kimi qidalar və zəruri görüldükdə əlavələrlə D vitamini alınmalıdır. Həmçinin maqnezium, fosfor, K vitamini və sink də sümük metabolizmasında əhəmiyyətli rol oynayan digər minerallardır. Bu səbəblə sümük dostu bir qidalanma planında yaşıl yarpaqlı tərəvəzlər, badam, qoz, quru paxlalılar və tam taxıllara da mütləq yer verilməlidir.

Osteoporoz və Düşmə Riski: Evdə Alınacaq Tədbirlər

Osteoporoz əlamətləri ortaya çıxdığında ya da diaqnoz qoyulduğunda, ən böyük risk sümük qırılmalarıdır. Bu qırılmalar çox vaxt düşmələr nəticəsində meydana gələr. Bu səbəblə xüsusilə irəli yaşdakı fərdlər üçün ev mühiti daha təhlükəsiz hala gətirilməlidir.

• Halılar sabitləşməli və sürüşməyə qarşı altlıqla olmalıdır.
• Hamam və tualetlərdə sürüşməz xalçalar istifadə edilməli, lazım gəldikdə tutunma barları quraşdırılmalıdır.
• Yataq və kresloların hündürlüyü çox aşağı olmamalı, oturub qalxarkən çətinlik çəkilməməlidir.
• İşıqlandırma yaxşı olmalı; gecə lampaları istifadə edilməlidir.
• Nərdivanlar üçün haqqlar möhkəmləndirilməli və işıqlandırması artırılmalıdır.

Bu tədbirlər vasitəsilə düşmə riski azaldılaraq osteoporoz müalicə üsulları daha təsirli hala gətirilə bilər. Unudulmamalıdır ki, osteoporozun ən təhlükəli nəticəsi qırıqlardır və bu risk çox vaxt alınacaq sadə tədbirlər ilə azaldıla bilər.

Osteoporozda Dərman Müalicəsi

Osteoporoz müalicə üsulları arasında ən yaygın istifadə edilən dərmanlar bifosfonatlar, selektiv estrogen reseptor modulatorları (SERMlər), paratiroid hormonu analogları və denosumab kimi monoklonal antikorlardır. Bu dərmanlar, sümük parçalanmasını dayandırmağa və yeni sümük meydana gəlməsini dəstəkləməyə yönəldilmişdir.

Həkimlər xəstənin yaşına, sümük sıxlığı dəyərlərinə və qırıq riskinə görə dərman seçimlər edir. Bu dərmanlara əlavə olaraq, D vitamini və kalsium əlavələri də tez-tez təyin edilir. Müalicə müddətində müntəzəm nəzarətlərlə sümük sıxlığının nə dərəcə dəyişdiyi izlənilir.

Osteoporozun Sosial və Psixoloji Təsirləri

Sümük qırılmaları, yalnız fiziki deyil eyni zamanda psixoloji travmalarla da nəticələnə bilər. Xüsusilə omba qırıqları sonrası yaşlı fərdlərdə müstəqillik itkisi, depresiya kimi hallar inkişaf edə bilər. Erkən diaqnoz və uyğun müalicə ilə bu mənfi təsirlərin qarşısı alınabilir. Cəmiyyətin maarifləndirilməsi, yaşlı fərdlərin sosial həyata qatılmasının təşviqi və psixoloji dəstəyin verilməsi əhəmiyyətlidir.

Tez-tez Soruşulan Sualar 

Osteoporoz müalicə edilməzsə nə olar?

Müalicə edilməyən osteoporoz, sümüklərin getdikcə zəifləməsinə səbəb olur. Bu da düşmə ya da zərbə kimi kiçik travmalarda belə qırıqlara yol açar. Xüsusilə omba, onurğa və bilək qırıqları xəstənin yaşam keyfiyyətini ciddi şəkildə endirə bilər.

Osteoporoz tamamilə sağalırmı?

Osteoporoz tamamilə sağalan bir xəstəlik deyil. Ancaq erkən diaqnoz və uyğun müalicə ilə xəstəliyin irəliləyişi dayandırıla bilər və sümük qırıqları önlənə bilər. Həyat tərzi dəyişiklikləri və müntəzəm müalicə bu prosesin uğurunu artırır.

Osteoporoz riski hansı yaşda başlayır?

Adətən 50 yaş üzəri fərdlərdə risk artır. Aşağı kalsium alımı, hərəkətsiz həyat tərzi və genetik amillər, daha gənc yaşlarda da problemə səbəb ola bilər çünki.

Osteoporoz yalnız qadınları mıdır təsir edir?

Xeyr. Osteoporoz sümük əriməsi həm qadınlarda, həm də kişilərdə müşahidə edilə bilər. Qadınlarda daha çox rast gəlsə də, kişilərdə də irəliliyən yaşla birlikdə osteoporoz riski artır.