Üriner inkontinans, nəzarətsiz sidik qaçırma, sidiyi saxlaya bilməmək və ya sidik kisəsinin kontrolunun itməsi kimi tanımlanır və cəmiyyətdə çox tez rastlanan bir sağlamlıq problemidir. Qadınlarda daha sıx görülür. Şiddəti dəyişkən olmaqla yanaşı, öskürərkən, gülərkən və ya qarın içi təzyiq artdıqda damcı-damcı sidik qaçırma ola biləcəyi kimi, anidən sidiyə getmə hissi ilə tualetə yetişə bilməmək və sidik qaçırma şəklində ortaya çıxa bilər. Bəzən hər iki tip sidik qaçırma birgə də ola bilər. Əgər üriner inkontinansın dərəcəsi gündəlik yaşamı və yaşam keyfiyyətini təsirləyirsə, mütləq həkimə müraciət etmək lazımdır. Çox xəstədə, sadə yaşam tərzi dəyişiklikləri və sadə tibbi müalicələrlə ciddi nəticələr əldə edilə bilər və inkontinans müalicə edilə bilər.
Müvəqqəti Sidik Qaçırmaya Səbəb Ola bilən Vəzifətlər
Alkoqol, həddindən artıq maye qəbul edilməsi, kafein, sidik kisəsinin stimulyatorları (Qazlı içkilər, çay və qəhvə, dadlandırıcılar, qarğıdalı şurubu, ədviyyatlı qida və içkilər, şəkərli və turşulu qidalar, pomidor və limon), dərmanlar, sidik yolları infeksiyaları və qəbizlik.
Davamlı Sidik Qaçırmaya Səbəb Ola bilən Vəzifətlər
Hamiləlik və doğuş, yaşla əlaqəli dəyişikliklər, Histerektomi (Cərrahi olaraq uşaqlığın alınması), ağrılı sidik kisəsi sindromu (interstisial sistit), sidik kisəsi xərçəngləri, sidik yolları daşları, nevroloji xəstəliklər, tıxanma və təzyiq.
Sidik Qaçırma Tipləri
1) Stress inkontinans: Bu tip sidik qaçırmada öskürərkən, gülərkən, asqırarkən kimi qarın içi təzyiqin artdığı vəziyyətlərdə damcı-damcı və ya çox sidik qaçırma olaraq tanımlanır. Ən önəmli səbəbi hamiləlik, doğum və menopozdur.
2) Urge inkontinans: Anidən gələn sidiyə getmə istəyi və sonrasında sidiyin qaçırılması olaraq tanımlanır. İnsan tualetə yetişmədən sidik qaçırma olur. Ən önəmli səbəbləri sidik yolu infeksiyaları, sidik kisəsi həssaslığı yaradan vəzifələr (daş, qum) dir. Ayrıca Parkinson, Alzheimer xəstəliyi, multipl skleroz kimi xəstəliklərdə urge inkontinansına səbəb olur.
3) Mixt inkontinans: Hər iki tip inkontinansın birgə görülməsidir. Sidik qaçırma xüsusilə menopoz sonrasında qadınlarda çox görülən ciddi, geniş yayılmış yaşam keyfiyyətini təsir edən bir sağlamlıq problemidir. Çətin və tez-tez doğumlar səbəbilə genital orqanların sallanması, KOAH və Astım kimi xəstəliklərdə daha tez-tez səbəbiylə sidik qaçırma problemləri görülür.
- Siqaret çəkməmək və siqareti buraxmaq inkontinans riskini azaldır.
- İdeal çəkiyə sahib olmaq inkontinans riskini azaldır.
- Qəhvə, kafeinli içkilərin istehlakının azaldılması inkontinans riskini azaldır.
- Lifi qidadan zəngin bəslənmə və qəbizliyin qarşısını alma, inkontinans riskini azaldır.
- Müntəzəm idman üriner inkontinans inkişafı riskini azaldır.
Qadınlarda Sidik Qaçırma: Səbəbləri, Müalicəsi və İdman Tövsiyələri
Qadınlarda sidik qaçırma, xüsusilə doğuşdan sonra və menopozdan sonra tez-tez rast gəlinən bir sağlamlıq problemidir. Yaşam keyfiyyətini əhəmiyyətli dərəcədə təsir edən bu vəziyyət, zamanla sosial izolyasiya, özgüvən itkisi və psixoloji problemlərə səbəb ola bilər. Bəs qadınlarda sidik qaçırma nəyə görə olur, hansı tipləri vardır və necə müalicə edilir?
Qadınlarda Sidik Qaçırma Səbəbləri
Qadınlarda sidik qaçırmanın bir çox səbəbi ola bilər. Ən çox rast gəlinən səbəblər bunlardır:
- Hamiləlik və doğuş: Xüsusilə normal doğuşlar zamanı pelvik döşəmə əzələlərində meydana gələn zərər, sidik qaçırmanı tətikləyə bilər.
- Menopoz: Östrojen hormonunun azalması, sidik kisəsi və üretra toxumalarının zəifləməsinə səbəb olar.
- Artıq kilo: Artıq kilo, sidik kisəsi üzərində təzyiq edərək istənmədən sidik qaçırmalara səbəb ola bilər.
- Qronik öskürək: KOAH, astma və ya siqaret istifadəsi nəticəsində olan davamlı öskürək, stres tipi sidik qaçırmaya səbəb ola bilər.
- Nevroloji xəstəliklər: Multipl Skleroz, Parkinson kimi sinir sistemi xəstəlikləri sidik kisəsi kontrolunu çətinləşdirər.
Qadınlarda Öskürərkən Sidik Qaçırma Səbəbləri
Öskürərkən, asqırarkən və ya gülmə əsnasında sidik qaçırmaq adətən stres tipi inkontinans olaraq tanımlanır. Pelvik döşəmə əzələlərinin zəifləməsi nəticəsində, ani qarın içi təzyiq artışlarında sidik kisəsi kontrolu təmin edilə bilər və damcı-damcı və ya daha çox sidik qaçırma meydana gələr. Xüsusilə doğum edən, yaşlanan və ya artıq kilolu qadınlarda bu vəziyyət daha yaygındır.
Qadınlarda Sidik Qaçırma Müalicəsi
Qadınlarda sidik qaçırma müalicəsi, altında yatan səbəbin müəyyənləşdirilməsi ilə başlayır. Müalicə seçimləri bunlardır
- Yaşam tərzi dəyişiklikləri: Maye qəbulunun tənzimlənməsi, kafein və spirtli içkilərdən qaçınılması, ideal çəkiyə çatılması və siqaretin buraxılması önəmlidir.
- Medikal müalicə: Sidik kisəsi əzələlərini nəzarət altına almağı hədəfləyən dərmanlar təyin edilə bilər.
- Fiziki müalicə və pelvik döşəmə məşqləri: Kegel məşqləri başda olmaqla müxtəlif texnikalarla əzələlərin gücləndirilməsi təmin edilir.
- Cərrahi müalicə: Xüsusilə irəliləmiş səviyyədə sidik qaçırma hallarında, sling əməliyyatları kimi cərrahi metodlara müraciət edilə bilər.
Qadınlarda Sidik Qaçırma Məşqləri
Pelvik döşəmə əzələlərini gücləndirmək, sidik qaçırmanın qarşısını almağın ən effektiv yollarından biridir. Xüsusilə bu məşqlər tövsiyə edilir:
- Kegel Məşqləri: Gündə bir neçə dəfə, sidiyi saxlayırmış kimi əzələləri daraltmaq və 5-10 saniyə boyunca tutmaq və sonra boşaltmaq lazımdır.
- Pelvik tolt: Bel əzələlərini istifadə edərək pelvisin irəli-geri hərəkət etdirilməsi, qarın və pelvik əzələləri kuvvetləndirər.
- Köprü hərəkəti (bridge): Arxasıüstə uzanıb kalçaları yuxarı qaldırma hərəkəti, həm pelvik döşəməni həm də kalça əzələlərini işlədər.
Bu məşqlərin müntəzəm şəkildə tətbiqi, pelvik əzələ tonusunu artıraraq sidik qaçırma sıxlığını və şiddətini azalda bilər.
Qadınlarda Sidik Qaçırmağa Hangi Bölüm Baxar?
Sidik qaçırma şikayəti olan qadınlar, öncəliklə bir Qadın Xəstəlikləri və Doğum (Jinekologiya) uzmanına müraciət etməlidir. Əgər lazım olarsa, xəstə uroloji və ya urojinekoloji mütəxəssisə yönləndirilir. Bu mütəxəssislər xəstəliyin türünə və dərəcəsinə görə uyğun müalicə planını hazırlar.
Qadınlarda Sidik Qaçırma Bitkisel Müalicə
Bitki müalicələri yalnız dəstəkləyici olaraq tətbiq olunmalı və mütləq bir həkim nəzarətində dəyərləndirilməlidir. Yayğın olaraq tövsiyə edilən bəzi bitkilər bunlardır:
- Atqurusu otu: Sidik yolları sağlamlığını dəstəklər.
- İtırqutu: Ödem atıcı xüsusiyyəti ilə sidik kisəsi üzərində təzyiqi azalda bilər.
- Qırmızıcığ suyu: Sidik yolu infeksiyalarını önləməyə köməkçi ola bilər.
Bitki müalicələri, tibbi müalicələrin yerinə keçməz və doktor təsdiqi olmadan istifadə edilməməlidir.
Tez-Tez Soruşulan Suallar
Qadınlarda sidik qaçırma normaldırmı?
Qadınlarda sidik qaçırma cəmiyyət içində yayğın olaraq rastlansa da, bu vəziyyət “normal” qəbul edilməz. Hər nə qədər yaşlanma, doğum etme və ya menopoz kimi proseslərin ardından daha çox ortaya çıksa da, sidik qaçırmak sağlam bir mesane funksiya göstəricisi deyildir. Sidik qaçırma, çox zaman pelvik döşəmə əzələlərinin zayıflaması, hormonal dəyişikliklər və ya sidik kisəsi kontrol mexanizmlərindəki bozulmalarla əlaqəlidir. Yaşam keyfiyyətini mənfi yöndə təsir edən bu problem, utanc verici ola bilər və sosyal həyatdan geri çəkilmələrə səbəb ola bilər. Lakin yaxşı xəbər budur ki, çox sidik qaçırma halları tibbi müdaxilələr, məşq proqramları və yaşam tərzi dəyişiklikləri ilə müvəffəqiyyətlə müalicə edilə bilər. Bu səbəblə sidik qaçırmanı “qismət” olaraq görmək yerinə, bir sağlamlıq problemi olaraq qəbul edib mütəxəssisə müraciət etmək önəmlidir.
Sidik qaçırma öz-özünə keçərmi?
Bəzi yüngül və müvəqqəti sidik qaçırma halları, məsələn sidik yolu infeksiyası, qəbizlik ya da artıq maye qəbuluna bağlıysa, səbəb ortadan kalktığında öz-özünə yaxşılaşa bilər. Lakin çox hallarda, xüsusilə uzun davam edən və gündəlik yaşamı təsir edən sidik qaçırma hallar, öz-özünə keçməz. Altında yatan səbəbin müəyyənləşdirilməsi çox önəmlidir. Buna görə bir müalicə planı hazırlanması gərəklidir. Bu plan; yaşam tərzi düzenlemeleri, pelvik döşəmə məşqləri (Kegel), sidik kisəsi təhsili, dərman müalicəsi və ya irəli hallarda cərrahi müdaxilələri içərə bilər. Öz-özünə keçməsi gözlənmədən mütəxəssis bir jinekolog və ya uroloq ilə görüşmək, həm vaxt itkisinin önləməsi, həm də yaşam keyfiyyətinin daha sürətli şəkildə yaxşılaşdırılmasını təmin edir.
Kegel məşqləri nə qədər müddətə təsir göstərir?
Kegel məşqlərinin təsiri insandan insana dəyişkən olmaqla birlikdə, adətən müntəzəm şəkildə həyata keçirildiyində ilk nəticələr 4-6 həftə içərisində görülməyə başlanır. Lakin davamlı bir yaxşılaşma və pelvik döşəmə əzələlərinin güclənməsi üçün bu məşqlərin ən az 3 ay boyunca müntəzəm olaraq təsir göstərməsi tövsiyə olunur. Məşqlər, sidik kisəsi və üretra çevresindəki əzələləri hədəfləyərək sidik kontrolunu artırır. Kegel məşqləri edərkən diqqət edilməli ən vacib nöqtə doğru əzələlərin çalıştırılmasıdır; bu səbəblə başlanğıcda bir fizioterapist və ya qadın sağlamlığı mütəxəssisindan yardım almaq faydalı ola bilər. Məşqlərin təsirli ola bilmesi üçün gündə bir neçə dəfə, əzələləri 5-10 saniyə sıxıb ardından boşaltarak 10-15 təkrar şəklində həyata keçirilməsi tövsiyə edilir.
Menopoz sonrası sidik qaçırma niyə artır?
Menopoz dәvrində östrojen hormonunun istehsalı aşkar şəkildə azalır. Bu hormon, sidik kisəsı və üretra toxumalarının sağlam, elastik və funksiya olan qalmasında önəmli bir rol oynar. Östrojen azaldıqca bu toxumalar incelir, qanlanması azalır və dayanıqlılığı düşer. Nəticə olaraq sidik kisəsi kontrolu çətinləşir və sidik qaçırma riski artar. Ayrıca menopozla birlikdə pelvik döşəmə əzələləri də zəifləyir, bu da xüsusilə öskürərkən, asqırarkən və ya məşq zamanı sidik qaçırma kimi stres tipi inkontinans şikayətlərini artırabilir. Bu dövrdə hormon əvəzləmə müalicəsi, pelvik döşəmə məşqləri və tibbi dəstək ilə sidik qaçırma şikayətlərini kontrol altına almaq mümkündür.