Yaşa bağlı sarı ləkə xəstəliyi, fərqli iki növdə qarşımıza çıxır (quru və yaş) və bu iki növ üçün simptomları fərqli olur. Şəxsin öz gözündə sarı ləkəni öz-özünə müəyyən etməsi mümkün olmadığından, rutin göz müayinəsi, klinik şəraitdə aparılan testlər və erkən diaqnoz çox önəmlidir. Bu müayinə ilə xəstəliyin həm diaqnozu, həm də növü müəyyən edilərək, müvafiq müalicə üsuluna tezliklə qərar verilir.
Diaqnoz qoyularkən xəstənin şikayətləri dinlənilərək, müvafiq simptomlar incələndikdən sonra müalicə prosesi başlayır. Göz ordusu müayinəsi ilə birlikdə göz anjiografiyası da bu müayinələrdəndir. Xəstəliyin simptomları bir çox fərqli göz xəstəlikləri ilə oxşarlıq göstərdiyi üçün irəli testlərlə xəstəliyin qəti diaqnozu qoyulur. Bunun üçün 3 fərqli tətbiqdən istifadə olunur.
Göz Ordusu Müayinəsi
Ətraflı bir göz ordusu müayinəsi üçün öncəliklə xəstənin gözünə göz bəbəyini böyüdən damlalar damladılır. Göz ordusunu görməmizi təmin edən xüsusi linzalarla müayinə aparılır. Sarı ləkə bölgəsi dəqiq şəkildə görünə bildiyindən, həm sarı ləkə xəstəliyinin diaqnozu, həm də digər xəstəliklərdən fərqli diaqnozu qoyula bilər, həm də qanaxma əlamətləri varsa, görülə bilər.
Optik Koherens Tomografi
Bu müayinə üçün göz bəbəklərini böyütməyə ehtiyac yoxdur. Asan və sadə bir müayinədir. Damardan hər hansısa dərman verməyə də ehtiyac yoxdur. Sarı ləkə bölgəsini bizə qat-qat göstərir. Həm xəstəliyin növünü, həm də sarı ləkə bölgəsinin qalınlığını göstərir. Həmçinin yaş növ varsa, göz içi enjeksiya edilən xəstələrdə də izləmdə kömək edir.
Göz Anjiografiyası
Göz anjiyası xəstəliyin qəti diaqnozunu, növünü və digər xəstəliklərdən fərqli diaqnozunu qoymaq üçün tətbiq edilən önəmli bir müayinədir. Bunun üçün öncəliklə göz bəbəklərini böyüdən damlalar damladılır. Qol ya da əl üzərindən damar yoluna girilərək ‘flöresein’ adlı bir boya maddəsi damardan yeridilir. Xəstə oturur durumdaykən anjiografi cihazında arxa arxaya göz ordusu şəkilləri çəkilir. Sarı ləkə bölgəsindəki zərərli toxumaları bizə dəqiq göstərir. Xəstəliyin diaqnozu, müalicə qərarı və izlənməsi ilə növü barədə ətraflı məlumat verir. Həmçinin digər xəstəliklərdən fərqli diaqnoz qoymağa kömək edir. Sarı ləkə xəstəliyinin növü müəyyən edildikdən sonra əgər ümumiyyətlə görülən quru növdəsə, müalicəsi, təzyiqi və qandakı yağ səviyyəsini kontrol altına almaq, Omeqa 3 istehlak etmək, siqareti və alkoqolu tərk etmək və lazım olan vitamin və minerallarla zəngin qidalanmaq ya da onları ağız yoluyla kapsul şəklində qəbul etmək şəklindədir.
Nadir görülməklə birlikdə rastlanan yaş, yəni yeni damar oluşumunun görüldüyü növdə isə göz içi enjeksiyona müraciət edilir. Çox incə bir iynə ilə taktikasına uyğun olaraq göz içərisinə dərman enjeksiyası edilir və bu müalicəni gərəkdiyi təqdirdə hər ay təkrarlayaraq davam edilir, məqsəd, yeni damar oluşumunu basqı altına alaraq yaş növün irəliləməsini gecikdirməkdir.
Sarı Ləkə Xəstəliyində Erkən Diaqnozun Əhəmiyyəti
Sarı ləkə xəstəliyi, erkən mərhələdə simptom verməyə bilər. Bu səbəbdən rutin göz kontrolleri, xəstəliyin irəliləmədən təsbit edilməsində kritik rol oynayır. Xüsusilə 50 yaş və üzəri şəxslərə ildə ən az bir dəfə göz müayinəsi etdirmək məsləhətdir. Erkən diaqnoz sayəsində görmə itkisi başlamadan müalicəyə başlana bilər və yaşam keyfiyyətinin qorunması təmin edilir.
Erkən mərhələdə təsbit edilən quru növ macula degenerasiyasında, yaşam tərzi nizamlamaları və vitamin əlavələri ilə xəstəliyin irəliləməsi yavaşladılır. Yaş növə keçidin qarşısının alınması, bu mərhələdə alınacaq tədbirlərlə mümkündür. Görmə kəskinliyini qorumaq üçün davamlı izləmə, xəstə eğitimi və doğru məlumatlandırma da müalicə prosesinin uğurunu artırar.
Sarı Ləkə Xəstəliyində Qidalanmanın Rolu
Sarı ləkə xəstəliyində qidalanma, həm xəstəliyin irəliləməsini yavaşlatmaq, həm də retina sağlamlığını dəstəkləmək baxımından böyük önəm daşıyır. Antioksidan baxımından zəngin olan qidalar, omega-3 yağ turşuları və lutein ehtiva edən tərəvəzlər bu prosesdə önə çıxır.
Yaşıl yarpaqlı tərəvəzlər (ispanaq, kara lahan), havuç, balıq, yumurta və badam kimi qidalar makula sağlamlığı üçün faydalıdır. Həmçinin A, C və E vitaminləri ilə sink və selenyum kimi mineralların yetərli miqdarda alınması tövsiyə edilir. Siqareti tərk etmək və alkoqol qəbulunu məhdudlaşdırmaq da göz sağlamlığı üzərində müsbət təsir yaradar.
Qidalanma tənzimlənməsi, həkim ya da diyetisyen nəzarətində şəxsi olaraq planlanmalıdır. Əlavə məhsullar istifadə etmədən öncə mütləq mütəxəssis görüşü alınmalıdır.
Sarı Ləkə Xəstəliyi ilə Yaşamaq: Gündəlik Həyat Tövsiyələri
Sarı ləkə xəstəliyi olan şəxslərin gündəlik yaşamda bəzi nizamlamalar etməsi, görmə komfortlarını artır bilər. Əvvəlcə kifayət qədər işıqlandırma olan mühitlərdə bulunmaq, loş işıqda kitab oxumaqdan və ya işləməkdən çəkinmək lazımdır.
Böyük şriftli kitablar, kontrastı artıran ekran tənzimləmələri, böyüdücü kimi yardımçı vasitələr görmə funksiyalarını dəstəkləyə bilər. Yavaş yerimək, addım atarkən diqqətli olmaq kimi tədbirlər də düşmə riskini azaltar. Həmçinin günəş eynəyi istifadə etmək, zərərli UV şüalarına qarşı retina qoruması təmin edir.
Xəstəliyin emosional tərəfi də dəyərsiz qoyulmamalıdır. Görmə itkiləri yaşayan fərdlərdə depresiya və anksiyete riski arta bilər. Bu səbəbdən, lazım gəldiyi təqdirdə psixoloji dəstək alınması da tövsiyə edilir.
Sarı Ləkə Xəstəliyində Müalicə Təqibi Necə Aparılır?
Sarı ləkə xəstəliyinin təqibi, tətbiq edilən müalicəyə görə dəyişiklik göstərir. Quru növdə davamlı göz müayinəsi və OCT kontrolleri ilə irəliləmə izlənilir. Gərəkli durumlarda vitamin və mineral əlavəsi davam etdirilir.
Yaş növdə isə göz içi enjeksiyon müalicəsi tətbiq edildikdə ilk aylarda adətən ayda bir enjeksiyon planlaşdırılır. Görmə kəskinliyi dəyərləndirilir, OCT ilə maye birikimi izlənilir. İrəliləmə dayandığında enjeksiyon tezliyi azaldıla bilər, lakin müalicə tamamilə dayandırılmır.
Həkimin təklif etdiyi nəzarət aralıqlarına sadiq qalmaq, müalicənin uzunmüddətli uğuru baxımından vacibdir. Hər hansı yeni simptom və ya görmə dəyişikliyi vəziyyətində itki vermədən göz həkiminə müraciət edilməlidir.
Tez-Tez Soruşulan Suallar
Sarı Ləkə Xəstəliyi Nədir?
Sarı ləkə xəstəliyi, tibb adıyla yaşa bağlı makula degenerasiyası, gözün retina qatında yerləşən makula bölgəsinin zədələnməsi nəticəsində meydana çıxır. Bu bölgə, dəqiq və ətraflı görməyi təmin edən sinir hüceyrələrinin ən sıx olduğu yerdir.
Xəstəlik adətən 50 yaş üzəri şəxslərdə müşahidə olunur. Görmə sahəsinin tam ortasında bulanıqlıq, xətlərin əyri görünməsi və rəngləri fərqləndirməkdə çətinlik ilkin simptomlar arasında yer alır.
Sarı ləkə xəstəliyi, zamanında fərqlənmədikdə qalıcı mərkəzi görmə itkisinə səbəb ola bilər. Xüsusilə siqaret istifadəsi, hipertansiyon və genetik meyl risk artıran faktorlar arasındadır.
Gözdə Sarı Ləkə Xəstəliyi Nədir?
Gözdə sarı ləkə xəstəliyi nədir sualı, xəstəliyin görmə funksiyasına olan təsirini anlamaq baxımından əhəmiyyətlidir. Makula, görmə sahəsinin mərkəzini təşkil edən və ətraflı görmədən cavabdeh olan bölgədir.
Bu bölgədəki hüceyrələrin zərər görməsi ilə şəxs mərkəzi görmə qabiliyyətini itirə bilər, lakin kənar görmə uzun müddət qoruna bilər.
Xəstəliyin iki əsas tipi vardır:
-
Quru tip sarı ləkə xəstəliyi: Yavaş irəliləyir, görmə itkisi daha az olur.
-
Yaş tip: Sürətli irəliləyir, göz içi maye birikimi və qanaxma ilə gedir.
Quru tip sarı ləkə xəstəliyi adətən irəliləyən yaşda başlayır və simptom vermədən irəliləyə bilər. Bu səbəbdən müntəzəm göz müayinələri böyük önəm daşıyır.
Sarı Ləkə Xəstəliyi Sağala bilirmi?
Sarı ləkə xəstəliyi sağala bilirmi sualının cavabı, xəstəliyin mərhələsi və növünə görə fərqlilik göstərir. Quru növdə xəstəlik tamamilə sağalmaz, ancaq irəliləməsi yavaşladılabilir.
Davamlı vitamin əlavələri və sağlam yaşam vərdişləri xəstəliyin nəzarət altına alınmasına kömək edir.
Yaş tip sarı ləkə xəstəliyində göz içərisinə tətbiq olunan enjeksiyalarla (anti-VEGF) görmə itkisi dayandırıla bilər və bəzi xəstələrdə görmə dərəcəsi bir qədər geri qazanıla bilər.
Ancaq müalicə davamlılıq tələb edir. Erkən diaqnozla müalicəyə başlanması, alınacaq cavabı əhəmiyyətli ölçüdə təsir edir.
Sarı Ləkə Xəstəliyinə Nə Səbəb Olur?
Sarı ləkə xəstəliyinə nə səbəb olur sualı, xəstəlikdən qorunmaq istəyən şəxslər üçün vacib bir başlıqdır.
Xəstəliyin ən önəmli səbəbi yaşlanmadır. Yaş irəlilədikcə retina qatı yavaş yavaş yıpranar. Bu prosesdə sərbəst radikallar, damar tıkanqları və iltihabi proseslər makula bölgəsinə zərər verir.
Digər risk faktorları arasında:
-
Siqaret istifadəsi
-
Zəif antioksidan alımı
-
Hipertansiyon və yüksək xolesterol
-
Günəş işığına uzun müddət qorunmasız məruz qalma
-
Ailədə sarı ləkə xəstəliyi tarixçəsi
Bu səbəblərin əksəriyyəti dəyişdirilə bilən risk faktorlarıdır. Göz sağlamlığını qorumaq üçün yaşam tərzinə diqqət etmək və müəyyən aralıqlarla sarı ləkə xəstəliyi testi etdirmək məsləhət görülür.