Tarixi müddət ərzində xəstələrin cərrahi müdaxilələrdən qaçınmasına səbəb olan ağrını önləmək üçün bir yol axtarılmış, ümumi anesteziyanın kəşfi ilə birlikdə əməliyyat prosesləri rahat və təhlükəsiz bir hal almışdır. İllər ərzində texnoloji inkişaflar işığında metod olaraq inkişaf edən ümumi anesteziya, bu gün anesteziya mütəxəssisinin qərarı ilə bir çox fərqli əməliyyatda istifadə edilə bilər.
Ümumi Anesteziya Nədir?
Ümumi Anesteziya, damar yolu ilə verilən dərman və-və ya nəfəs yolu ilə verilən anestezik qaz yardımı ilə təmin olunan tam yuxu halı kimi təyin edilə bilər. Bu yuxu halı ilə zəruri əməliyyat, ağrı hissi və hərəkəti aradan qaldırılaraq təmin edilə bilər. Ağrılı cərrahi əməliyyat zamanı yatırılan xəstə, əməliyyat boyunca anesteziya mütəxəssisi tərəfindən izlənir və müalicə edilir, ümumi anesteziya sonrası oyandırılır.
Ümumi Anesteziya Necə Qərar Verilir?
Lokal anesteziyadan fərqli olaraq əməliyyat zamanı xəstənin şüurunun tam olaraq bağlı olduğu ümumi anesteziya metodunun tətbiq olunmasına dair xəstənin ümumi vəziyyətini və seçimini də nəzərə alaraq qərar verəcək olan anesteziya həkimidir. Əməliyyat qərarı verildikdən sonra xəstə, əməliyyat öncəsi mütləq anesteziya mütəxəssisi tərəfindən qiymətləndirilir.
Anesteziya qərarından əvvəl xəstə müayinə edilir, zəruri test nümunələri alınır və anesteziya mütəxəssisi ilə görüşməsi təmin edilir. Bu proses sonrası xəstənin anesteziya riski müəyyən edilir, xəstə məlumatlandırılaraq olası risklər izah edilir. Zəruri görüldükdə xəstənin əlavə xəstəlikləri üçün aidiyyəti branşdan konsultasiya istənir.
Ümumi Anesteziya Necə Tətbiq Olunur?
Ümumi anesteziya tətbiqinə anesteziya mütəxəssisi tərəfindən qərar verilən xəstə, əməliyyat otağına alınır. Xəstəyə əməliyyat müddətində həyati funksiyalarının izlənə bilməsi üçün zəruri olan cihazlar bağlanır. Xəstə damar yolu ilə verilən dərman vasitəsilə yuxu halına gətirilir. Xəstə yuxuya getdikdən sonra, yuxu vəziyyətində tənəffüsünün təmin edilməsi üçün nəfəs borusuna tüp yerləşdirilir. Xəstənin yuxu halı zəruri tətbiqlərlə əməliyyat sonuna qədər anesteziya mütəxəssisinin nəzarətində davam etdirilir.
Əməliyyatdan sonra anestezik qazın verilməsi dayandırılır. Xəstəyə tüp vasitəsilə oyanana qədər oksigen verilir. Ümumi anesteziya sonrası oyanma halına keçən, şüur və tənəffüs yetərli səviyyəyə çatan xəstənin nəfəs borusundakı tüp anesteziya mütəxəssisi tərəfindən çıxarılır.
Ümumi Anesteziya Kimlərə Tətbiq Olunmaz?
Amerika Anesteziya Dərnəyi tərəfindən xəstə risk səviyyələri ASA sinifləndirməsi adlanan skorlarla müəyyən edilmişdir. Bu sinifləndirmə çərçivəsində xəstə yüksək risk qrupunda yer alırsa və ümumi anesteziya metodunda qərar verilibsə, anesteziya mütəxəssisi qarşılaşılabilecek olası problemləri müəyyən edir və xəstə üçün zəruri konsultasiyaları etdirdikdən sonra, aidiyyəti branş təklifləri doğrultusunda bu problemlərə dair zəruri tədbirləri alaraq riski azaltmağa çalışır.
Ümumi anesteziyaya uyğun olmayan xəstə sayı olduqca azdır. Dolayısıyla müəyyən bir qrup xəstə üçün ümumi anesteziyanın uyğun olmamasından söz edilə bilməz, bu mövzuda uyğun qərarı verəcək olan anesteziya mütəxəssisidir.
Ümumi Anesteziya Sonrası Proses Necədir?
Əməliyyat uğurla tamamlandıktan sonra xəstənin oyanması və sağalma prosesinə başlanır. Ümumi anesteziya sonrası xəstələr adətən qısa müddətlik anesteziya mütəxəssislərinin nəzarətində bir oyanma otağında tutulur. Bu müddətdə, xəstənin tənəffüsü, ürək atışları, təzyiqi və şüur durumu müntəzəm olaraq izlənir. Tənəffüs yetərli hala gəldiyində və xəstə ətrafına tepki verməyə başladığında boğazına yerləşdirilən tənəffüs tüpü çıxarılır.
Ümumi anesteziyanın təsirləri insandan insana fərqli ola bilər. Oyanma sonrası ilk saatlarda baş gicəllənməsi, baş dönməsi, mədə bulantısı kimi əlamətlər normal qəbul edilir. Bu təsirlər adətən qısa müddətdə keçər, lakin bəzi şəxslərdə daha uzun sürə bilər. Əməliyyat növünə və xəstənin ümumi sağlamlıq durumuna bağlı olaraq, anesteziya sonrası tam sağalma prosesi fərqli ola bilər.
Ümumi Anesteziya Bədəndən Necə Atılır?
Ümumi anesteziya zamanı istifadə olunan dərmanlar və qazlar, bədən tərəfindən zamanla metabolizə edilərək atılır. Anestezik qazların böyük bir hissəsi nəfəs yolu ilə xaric edilərkən, damar yolu ilə verilən dərmanlar qaraciyər və böyrəklər vasitəsilə bədəndən uzaqlaşdırılır. Bu prosesin sürəti, xəstənin yaşına, kilosuna, ümumi sağlamlıq vəziyyətinə və orqan funksiyalarına bağlıdır.
Bədənin anestezik maddələri atmasını dəstəkləmək üçün bol su içilməsi, yüngül gəzintilər edilməsi və müntəzəm tənəffüs məşqləri tövsiyə edilir. Böyrək və qaraciyər funksiyaları yetersiz olan xəstələrdə bu atım prosesi daha uzun ola bilər. Anesteziya mütəxəssisi, xəstənin vəziyyətinə görə bu prosesi yaxından izləyir.
Ümumi Anesteziya Sonrası Yan Təsirlər
Hər tibbi tətbiqdən sonra olduğu kimi ümumi anesteziya sonrası da bəzi yan təsirlər yaşana bilər. Yan təsirlər əksər hallarda müvəqqəti və yüngül təsirlər olsa da, nadir hallarda daha ciddi vəziyyətlər də ortaya çıxa bilər. Ümumi anesteziya sonrası tez-tez görülən yan təsirlər:
- Bulantı və qusma
- Boğazda qıcıqlanma və ya ağrı
- Baş dönməsi və baş gicəllənməsi
- Əzələ ağrıları
- Yaddaş qarışıqlığı və ya müvəqqəti şüur bulanıqlığı
Daha ciddi fəsadlar arasında allergik reaksiyalar, tənəffüs problemləri, təzyiq düşüklüyü və ya ürək ritmi pozuntuları ola bilər. Buna görə xəstələr əməliyyat sonrası bir neçə saat ərzində yaxından izlənir.
Ümumi Anesteziya Allergiyası Nədir?
Bəzi xəstələrdə istifadə olunan anestezik maddələrə qarşı nadir də olsa allergik reaksiyalar inkişaf edə bilər. Bu vəziyyət, "ümumi anesteziya allergiyası" olaraq adlandırılır. Bu cür reaksiyalar yüngül qaşınmadan, ciddi tənəffüs problemlərinə və ya həyati təhlükə yarada biləcək anafilaksi vəziyyətinə qədər geniş bir spektrl daxilində inkişaf edə bilər.
Allergiya riski daşıyan xəstələr üçün əməliyyat öncəsi mütləq detallı bir anesteziya qiymətləndirməsi aparılır. Daha əvvəlki anesteziya təcrübələri, istifadə olunan dərmanlara verilən reaksiyalar, ailə tarixçəsi və allergiya keçmişi sorğulanır. Riskli vəziyyətlərdə xüsusi tədbirlər alınaraq allergiya riski minimuma endirilməyə çalışılır.
Sık Sorulan Sorular
Ümumi anesteziya sonrası oyandıqdan sonra nə qədər müddətə normal həyata qayıdılır?
Ümumi anesteziya sonrası sağalma prosesi əməliyyata və xəstənin sağlamlıq durumuna bağlı olaraq dəyişir. Kiçik və qısa müddətli əməliyyatlarda xəstə bir neçə saat içində evə buraxıla bilirken, daha böyük cərrahiyyələrdən sonra xəstəxanada bir neçə gün nəzarət altında saxlanıla bilər. İlk günlərdə yüngül baş gicəllənməsi, yorğunluq və konsentrasiya problemləri yaşanması normaldır.
Ümumi anesteziya ilə bağlı riskləri minimuma endirmək üçün nə edilə bilər?
Anesteziya mütəxəssisi, xəstənin bütün tibbi keçmişini qiymətləndirərək olası riskləri öncədən müəyyən etməyə çalışır. İstifadə olunan dərmanlar, xroniki xəstəliklər, allergiyalar və siqaret-alkoqol istifadəsi kimi faktorlar anesteziya planlamasında kritik rol oynayır. Eyni zamanda əməliyyat öncəsi bəzi testlər və lazım olduqda aidiyyəti branşlardan konsultasiyalar da bu riskləri azaltmağa kömək edir.
Ümumi anesteziya sonrası yaddaş itkisi yaşanır mı?
Bəzi xəstələrdə, xüsusilə yaşlı şəxslərdə, ümumi anesteziya sonrası müvəqqəti yaddaş problemləri görülə bilər. Bu vəziyyət bir neçə gün ərzində düzəlir. Lakin bəzi tədqiqatlar, çox uzun müddətli və ya təkrarla olan ümumi anesteziyalərin yan təsirləri zamanı bilişsel funksiyaların təsirlənə biləcəyini göstərir. Bu səbəbdən riskli xəstələrdə əməliyyat qərarı multidisipliner qiymətləndirmə ilə verilməlidir.
Ümumi anesteziya hamilə qadınlarda tətbiq edilə bilər mi?
Hamiləlik zamanı zəruri bir cərrahi müdaxilə tələb olunursa, ümumi anesteziya diqqətlə tətbiq oluna bilər. Hər zaman öncəlik ananın və körpənin təhlükəsizliyidir. Hamiləliyin ilk üç ayında ümumi anesteziyadan qaçınılması tövsiyə edilir, çünki bu dövrdə körpənin orqan inkişafı davam edir. İkinci trimestr, zəruri əməliyyatlar baxımından ən təhlükəsiz dövr olaraq qəbul edilir. Anesteziya mütəxəssisi və qadın doğum mütəxəssisi birlikdə qərar verərək riski minimuma endirməyə çalışır.