Yaralanmalarda ilk yardım, bədənə xaricdən gələn fiziki faktorların yaratdığı zədələri minimuma endirmək üçün edilən ilk müdaxilədir. Yaralanmanın şiddəti, zərbənin böyüklüyü və bədəndə dəydiyi bölgəyə bağlı olaraq dəyişiklik göstərə bilər. Hər yaralanma, göründüyündən daha ciddi sağlamlıq problemlərinə yol aça bilər. Bu səbəbdən, yaranmış bütün yaralanmaları ciddiyə alaraq həkimə müraciət etmək və uyğun müalicəyə yönəlmək, gələcəkdə ortaya çıxa biləcək mənfi vəziyyətlərin qarşısını alır.
İlk Yardımın A B C-si Nədir?
Yaralanmalarda, həyat əhəmiyyətli olan üç əsas əlamət "A B C" mütləq yoxlanmalıdır. "A B C", hava yolu (Airway), nəfəs alma (Breathing) və dövriyyənin (Circulation) nəzarətini ifadə edir. Şüuru açıq olan, danışa bilən və ətrafa reaksiya verən şəxslərdə bu yoxlamalar edilməyə bilər; lakin şüuru bağlı yaralılarda bu qiymətləndirmələr kritik əhəmiyyətə malikdir.
- Hava Yolu (A - Airway): Xəstə nəfəs ala bilmir və ya zəif alırsa, başı yüngülcə arxaya çəkilərək dilin hava yolunu bağlaması qarşısı alınır və ağızda və ya boğazda tıkayıcı bir cisim varsa çıxarılır.
- Nəfəs (B - Breathing): Hava yolu açıq ancaq nəfəs alma yoxdursa, ağciyər mənşəli bir problem ola biləcəyi düşünülməlidir.
- Dövriyyə (C - Circulation): Xəstənin ürəyinin işləyib-işləmədiyi nəzarət edilir.
Bu üç əsas əlamətin düzgün qiymətləndirilməsi və uyğun ilk yardım tətbiqləri, yalnız təlim almış şəxslər tərəfindən edilməlidir. Bu cür həyati vəziyyətlərlə qarşılaşdıqda, ətrafdakı şəxslərdən kömək istəmək və vaxt itirmədən təcili yardım çağırmaq lazımdır.
Yara Nədir? Yaralanmalarda İlk Yardım Necə Edilir?
Yara, kəsmə, vurma və ya zərbə kimi hadisələr nəticəsində dəri və ya dərialtı toxumanın bütövlüyünün pozulmasıdır. Yaralanmalar fərqli şəkildə meydana gələ bilər. Kəsik yara, şüşə və ya bıçaq kimi kəsici alətlərlə yarandığı halda; əzilmiş yara, daş, çubuq və ya yumruq kimi sərt bir cismin zərbəsi nəticəsində meydana gəlir. Dəlici yaralar isə uzun və sivri alətlərlə yaranır. Dərin və çirkli yaralar, dişləmə və ya iynələmə nəticəsində yaranan infeksiya yaraları da vacib yaralanma növləridir. Yaraların ümumi əlamətləri ağrı, qanama və yara kənarlarının ayrılmasıdır.
Yaralanmalarda ilk yardım mərhələsində əvvəlcə qanama dayandırılmağa çalışılır. Əgər yaraya batmış bir cisim varsa çıxarılmamalıdır. Yaralının ən qısa zamanda bir tibb müəssisəsinə aparılması təmin edilməli və yaralanma sonrası tetanoz peyvəndi etmək barədə maarifləndirilməlidir. Dəlici sinə yaralanmalarında, açıq yara təmiz bir neçə qat bez və ya plastik materialla bağlanır. Yaralının şüuru yerindədirsə yarım oturmuş vəziyyətdə oturdulmalı, arxası dəstəklənməli və şok vəziyyəti verilməklə ayaqları 30 sm qaldırılmalıdır. Dəlici qarın yaralanmalarında isə xəstə kürək üstə yatırılır və xaric çıxmış orqanlar dərialtıya itilməz; yara üzərində toplanaraq təmiz və nəmli bir bezlə örtülür. Son olaraq, tibbi yardım çağrılır.
112-ə Zəng Edərkən Diqqət Edilməli Olanlar:
- Əməkdaşların soruşduğu suallara aydın və anlaşılan cavablar verilməlidir.
- Hadisə yerinin dəqiq ünvanı bildirilərkən, tanınan bir küçə və ya yer adı verilməsi vacibdir.
- Zəng edən şəxs özünü və telefon nömrəsini bildirməlidir.
- Xəstə və ya yaralıların adı və hadisənin təsviri bildirilməlidir.
- Hadisədən neçə nəfərin təsirləndiyi və vəziyyətlərinin necə olduğu bildirilməlidir.
- Əgər hər hansı bir ilk yardım göstərilibsə, edilən müdaxilə izah edilməlidir.
Tez-tez Soruşulan Suallar
İlk yardımın öncəlikləri nələrdir?
İlk yardımın əsas məqsədi, yaralının həyati təhlükəsini aradan qaldırmaq, vəziyyətinin pisləşməsini azaltmaq və sağalmasını asanlaşdırmaqdır. Buna görə də hadisə yerinə tez müdaxilə edilməsi, həyati funksiyaların qorunması və lazımi tibbi yardıma kimi keçən dövrdə tətbiqlərin icrası önəmlidir. Düzgün tətbiqlər, daimi zədələrin və ölüm riskinin qarşısını ala bilər.
İlk yardım çantasında nə olmalıdır?
İlk yardım çantasında mütləq steril qazlı bez, bandaj, üçbucaq sarğı bezi, flotser, qayçı, bir dəfəli əlcəklər, antiseptik məhlul, termo metr və turniket olmalıdır. Eyni zamanda yanıqlar üçün məlhəm, ağrı kəsici dərmanlar, allergiyaya qarşı dərmanlar və şəxsi sağlamlıq ehtiyaclarına əsasən materiallar da əlavə edilə bilər.
Burun qanamasında ilk yardım necə edilir?
Şəxs burun qanaması yaşadıqda dik bir şəkildə oturmalı və başını yüngülcə öne əyməlidir. Burun qanadları 5-10 dəqiqə boyunca barmaqla sıxılaraq qanamanın dayanması təmin edilə bilər. Baş geri atılmamalı, çünki bu, qanı boğaza qaçmasına və mədə bulantısına səbəb ola bilər. Qanama 10 dəqiqədən uzun sürərsə mütləq tibb müəssisəsinə müraciət edilməlidir.
Yanıqlarda və arı sancmalarında ilk yardım necə olmalıdır?
Yanıqlarda ilk müdaxilə olaraq yanıq sahəsi soyuq su altında 10-15 dəqiqə saxlanmalı, sonra isə təmiz bir bezlə örtülməlidir. Dərəyə yapışmış olan geyimlər zorla çıxarılmamalıdır və yanıq sahə üzərinə diş məcunu və ya qatıq kimi maddələr tətbiq edilməməlidir. Arı sancmasında isə əgər iynə dəridə qalıbsa diqqətlə çıxarılmalı, sahə soyuq su ilə yuyulmalı və şişməni azaltmaq üçün soyuq kompres tətbiq edilməlidir. Allergik reaksiyalar riski olan şəxslərdə mütləq tibbi yardım alınmalıdır.