Anksiyete, digər adı ilə qayğı pozğunluğu, cəmiyyətdə olduqca geniş yayılmış bir haldır. Həyatın təbii bir hissəsi olan qayğı, uyğun səviyyədə olduğunda hədəflərimizə çatmağımıza kömək edə bilər. Həddindən artıq və nəzarətsiz qayğı, iş və sosial həyatı mənfi təsir edə bilər.
Qayğı, bədənin stresə qarşı verdiyi təbii bir reaksiya kimi ortaya çıxır. Beyin, potensial təhlükə və ya narahatlıq yaradan vəziyyətlərlə qarşılaşdıqda, kimyəvi reaksiyalar vasitəsilə fərdi “mübarizə və ya qaçış” rejiminə keçirir. Bu instinktiv mexanizm, qayğı və narahatlıq hissinin əsasını təşkil edir. Diqqət çəkmə tələbatına adətən ürək döyüntülərinin sürətlənməsi və tərləmə kimi fiziki əlamətlər müşayiət edir.
Normal Qayğı ilə Qayğı Pozğunluğu Arasındaki Fərq Nədir?
Qayğı, insan həyatında mühüm bir rol oynayır və bizi təhlükələrə qarşı xəbərdar edərək hərəkətə keçməyə imkan verir. Sağlam və funksional qayğılarla, funksional olmayan və qeyri-sağlam qayğılar arasında fərq var. Sağlam qayğılar, "indi" anına və insanın nəzarət edə bildiyi vəziyyətlərə diqqət yetirir.
Məsələn, universitet imtahanına hazırlaşan bir tələbənin, "İndi televizoru buraxıb dərs çalışmalıyam, əks halda bugün planlaşdırdığım mövzuları çatdıra bilməyəcəyəm." düşüncəsi, nəzarət edilə bilən bir vəziyyətə yönəlik funksional bir qayğıdır. Bunun əksinə, "İyun ayında imtahanı keçə bilməsəm nə edərəm? İstədiyim bölməyə girə bilməsəm həyatım məhv olar." kimi gələcəkdəki qeyri-müəyyənliklərə və insanın nəzarətinin məhdud olduğu vəziyyətlərə fokuslanan qayğılar, qeyri-sağlam və funksional olmayan qayğılardır.
Qayğı pozğunluqlarının səbəbləri çox vaxt bir neçə ədədir və bu faktorların bir araya gəlməsi, fərddə bu cür narahatlıqların ortaya çıxmasına səbəb ola bilər. Qayğının sağlam bir səviyyədə saxlanılması və fərdin həyatını mənfi təsir etməməsi üçün həkim dəstəyi mühüm bir addımadır.
Qayğı ilə Necə Başa Çıxılır?
Qayğı, günümüz yaşam şərtlərində tez-tez qarşılaşılan bir emosional haldır və fərdlərin gündəlik həyatını mənfi təsir edə bilər. Bu səbəblə, qayğını idarə etmək üçün effektiv və davamlı üsullar inkişaf etdirmək önəmlidir.
Qayğı ilə başa çıxmada hərəkətin rolu böyükdür. Bədənlə fəaliyyətlər, yalnız fiziki sağlamlığı dəstəkləməklə qalmır, eyni zamanda zehni rahatlama da təmin edir. Sürətli gəzinti, yoga və ya dans kimi fəaliyyətlər, fərdin stress səviyyəsini azaldaraq daha sakit bir ruh hali inkişaf etdirməsinə imkan tanır.
Qısa bir gəzinti və ya açıq havada vaxt keçirmək stress səviyyəsini azalda bilər və insanı daha yaxşı hiss etməyə imkan verir. Torpaqla təmas etmək və ya bitkilərlə maraqlanmaq kimi sadə ancaq effektiv üsullar, fərdin emosional tarazlıq tapmasında dəstəkçi ola bilər.
Aromaterapi kimi üsullarla lavanda və ya papatya kimi rahatladıcı kokuların istifadəsi, beyindəki reseptorları uyararaq sakitləşməni təşvik edə bilər. Olumlama texnikaları ilə pozitiv daxili dialoq vərdişləri qazanmaq, fərdin özünə olan inancını artıraraq stressli anlarda daha güclü bir zehni duruş göstərməsinə kömək edə bilər.
Qayğının fərdi üsullarla idarə edilə bilmədiyi vəziyyətlərdə psixiatriya doktorundan dəstək almaq önəmlidir. Psixoterapevtik üsullar, fərdin qayğı səviyyəsini anlamasına və idarə etməsinə imkan tanıyır.
Fiziki fəaliyyətlər, təbiətlə qarşılıqlı təsir, duyusal stimullar və peşəkar dəstək kimi yanaşmalar, fərdlərin qayğını daha yaxşı idarə etmələrinə kömək edə bilər.
Qayğı ilə Başa Çıxmada Gündəlik Rutinlərin Təsiri
Gündəlik olaraq müəyyən edilən fəaliyyətlər və vərdişlər, insanın özünə vaxt ayırmasına, streslə başa çıxmasına və zehni olaraq istirahət etməsinə imkan tanıyır. İdman etmək, meditasiya etmək, kitab oxumaq kimi fəaliyyətlər, fərdin daxili tarazlığını qorumağa kömək edə bilər. Eyni zamanda, ardıcıl yuxu rejimi və bəslənmə vərdişləri də qayğı ilə mübarizədə olduqca təsirlidir.
Stress və Qayğı Arasındaki Əlaqə
Stress və qayğı çox vaxt biri-birinə qarışdırılır, ancaq bu iki vəziyyət biri-birindən fərqlidir. Stress, adətən xarici bir təzyiqə qarşı qarşı verilən qısa müddətli bir cavabdır; məsələn, bir layihəni zamanı yetişdirmə təzyiqi stress yarada bilər. Qayğı isə daha daxili və davamlı bir vəziyyətdir; adətən müəyyən bir səbəb olmadan meydana gəlir və gələcəyə dair mənfi gözləntilərlə qidalanar.
Stress qısamüddətli motivasiya verici ola bilərkən, uzun müddətli nəzarətsiz stress qayğı pozğunluğu əlamətlərinə zəmin hazırlaya bilər. Davamlı stress altında olmaq, fərdin zehni sağlamlığını təsir edə bilər və qayğı pozğunluğu inkişafına səbəb ola bilər. Bu səbəblə, stress idarəetmə texnikalarını öyrənmək, qayğını önləmədə mühüm bir addımdır.
Qayğı Pozğunluğu Testi və Diaqnoz Prosesi
Bir insanın qayğı səviyyəsinin normal və ya müalicə tələb edəcək dərəcədə olduğunu müəyyən etmək üçün istifadə edilən mühüm vasitələrdən biri qayğı pozğunluğu testidir. Bu testlər mütəxəssislər tərəfindən tətbiq olunan strukturlu qiymətləndirmə formaları və ya anketlər şəklində ola bilər. Bəzən fərdlər onlayn testlərlə də ilk fərqindəliyi qazana bilər, ancaq dəqiq diaqnoz üçün peşəkar bir qiymətləndirmə tələb edilir.
Test nəticələrinə görə fərdin hansı növ qayğı pozğunluğu yaşadığı müəyyən edilir (geniş yaygı anksiyete pozğunluğu, sosial anksiyete, panik pozğunluq və s.). Bundan sonra şəxsə xüsusi müalicə planı hazırlanır. Bu prosesdə psixoterapiya, tələb olunarsa dərman müalicəsi və həyat tərzi dəyişiklikləri birlikdə həyata keçirilir. Qayğının altı
Tez-Tez Verilən Suallar
Qayğı pozğunluğu nədir?
Qayğı pozğunluğu, insanın gündəlik həyatında davamlı və həddindən artıq narahatlıq, qorxu, panik hiss etməsinə səbəb olan bir ruhi sağlamlıq halıdır. Bu hal, fərdin sosial münasibətlərinə, iş həyatına və ümumilikdə həyat keyfiyyətinə mənfi şəkildə təsir edə bilər.
Qayğı pozğunluğu əlamətləri nələrdir?
Qayğı pozğunluğu əlamətləri fiziki, emosional və bilik sahəsində çoxsaylı şəkildə özünü göstərə bilər. Fiziki əlamətlər arasında ürək döyüntüsü, titrəmə, tərləmə, əzələ gərginliyi və yorğunluq sayıla bilər. Emosional əlamətlər adətən narahatlıq, gərginlik və qorxu hissi kimi vəziyyətləri daxil edə bilər. Bilik əlamətləri isə həddindən artıq düşüncə, qərar verməkdə çətinlik çəkmək və gələcəyi narahatlıqla qiymətləndirmək kimi hallardır.
Qayğı pozğunluğu necə düzəlir?
Qayğı pozğunluğu müalicəsi, fərdin vəziyyətinə görə dəyişə bilər. Adətən psixoterapiya və biliksəl davranışçı terapiya, effektiv bir üsuldur. Bəzi hallarda isə dərman müalicəsi də təklif oluna bilər. Eyni zamanda, mütəmadi məşğələlər, yetərli yatmaq və sağlam bəslənmək kimi sadə ancaq təsirli dəyişikliklər də qayğı pozğunluğu müalicəsində təsirlidir.
Uşaqlarda qayğı pozğunluğu necə anlaşılır?
Uşaqlarda qayğı pozğunluğu, həddindən artıq narahatlıq, qorxu, sosial mühitlərdən qaçınmaq, yatma problemləri və fiziki şikayətlər kimi əlamətlərlə özünü göstərə bilər. Əgər bu cür əlamətlər uzun müddət davam edərsə, mütəxəssisdən kömək alınmalıdır.