Haşimoto, otoimmün bir tiroid xəstəliyidir və bədənin öz immun sistemi tərəfindən tiroid vəzisinə hücum etməsi nəticəsində meydana çıxır. Tiroid vəzisinin iltihablanması nəticəsində hormon istehsalının azalması, bədənin metabolik balansını təsir edir və bir çox sistem üzərində nəzərə çarpan əlamətlər yaradır. Xəstəliyin erkən mərhələdə tanınması və uyğun şəkildə idarə olunması, həyat keyfiyyətinin qorunması baxımından vacibdir.
Haşimoto Nədir?
Haşimoto xəstəliyi, bədənin tiroid vəzisinə qarşı hücuma keçdiyi otoimmün bir xəstəlikdir. Bu xəstəlik adətən orta yaşlı qadınlarda görülür və zamanla tiroid hormonlarının azalmasına səbəb olaraq hipotiroidizmə yol aça bilər.
Yorğunluq, kilo alımı, depressiya və boyunda şişlik kimi əlamətlərlə əlaqəlidir. Haşimoto diaqnozu TSH, T3, T4 və antikor testləri ilə qoyula bilər; müalicə hormon əlavə etməni əhatə edə bilər.
Haşimoto Nəyə Görə Olur?
Haşimoto tiroiditi, immun sistemin tiroid vəzisini yad bir toxuma kimi algılaması nəticəsində meydana çıxır. Adi şəraitdə bədəni virus, bakteri kimi zərərli mikroorqanizmlərdən qoruyan müdafiə sistemi, bu vəziyyətdə tiroid hüceyrələrinə qarşı antikor istehsal etməyə başlayır. Bu antikorlar tiroid toxumasında iltihablanma və pozulmaya yol aça bilər. Zamanla tiroid vəzisi kiçilir, hormon istehsalı azalır və hipotiroidizm inkişaf edir.
- Genetik Yatqınlıq
Haşimoto, otoimmün xəstəliklərə genetik yatqınlığı olan şəxslərdə daha çox görülə bilər. Ailə üzvlərində tiroid xəstəliyi, tip 1 diabet və ya çölyak xəstəliyi kimi otoimmün xəstəliklər varsa risk artır.
- Hormonlar
Haşimoto xəstəliyinə, qadınlarda kişilərə nisbətən təxminən 10 dəfə daha çox rast gəlinir. Bu vəziyyət, estrogen hormonunun immun sisteminə təsiri ilə əlaqələndirilir. Doğumdan sonra dövrlərdə və ya menopoz öncəsi hormonal dəyişikliklər, haşimatonun inkişafını tətikləyə bilər.
- Stres
Güclü stres, immun sistemin balansını pozaraq otoimmün reaksiyanı artırabilir. Uzun müddət davam edən stres dövrlərindən sonra Haşimoto diaqnozu alan xəstə sayının artması, bu əlaqəni dəstəkləyici mahiyyətdədir.
- Ətraf Mühit Faktorları
-
-
Yod qəbulu: Tiroid hüceyrələrinin daha çox xəbərdar edilməsinə səbəb olaraq immun cavabını artıra bilər.
-
Radiasiyaya məruz qalma: Xüsusilə boyun bölgəsinə radioterapiya tətbiqi və ya ətraf radiyasiya təsiri riskini artırır.
-
Bəzi viral infeksiyalar: Bədən, virusla mübarizə apararkən tiroid hüceyrələrini də səhvən hədəf ala bilər.
-
- Qidalanma Faktorları
Dengesiz və yetersiz qidalanma, D vitamini, selen və sink çatışmazlığı, immun sistemin nizamlı çalışmasına mənfi təsir edə bilər.
- Otoimmün Xəstəliklər
Haşimoto, bəzən tip 1 diabet, vitiligo, çölyak xəstəliyi və romatoid artrit kimi digər otoimmün xəstəliklərlə də birlikdə görülə bilər. Bu da immun sistemində ümumi bir balanssızlığın göstəricisidir.
Haşimoto Xəstəliyi Əlamətləri Nələrdir?
Tiroid vəzinin immun sistemi tərəfindən zaman içərisində hormon istehsalını azaltmağa yönləndirilməsi hipotiroidizmi inkişaf etdirə bilər. Tiroid hormonlarının azalması, bədənin enerji balansını və metabolizmasını birbaşa təsir edir.
Haşimoto xəstəliyində tez-tez qarşılaşılan əlamətlər:
- Yorğunluq və Halsızlıq
Tiroid hormonları, bədəndəki bütün enerji proseslərində iştirak edir. Bu hormonların azalması ilə birlikdə enerji istehsalı yavaşlar və şəxs özünü daim yorğun, yuxulu və halsız hiss edə bilər. İstirahətlə keçməyən bu yorğunluq, xəstəliyin ən əlamətdar simptomlarındandır.
- Kilo Alımı və Metabolizma Yavaşlığı
Haşimoto xəstəliyində tiroid vəzisinin kifayət etməyəsi nəticəsində metabolizma yavaşlaya bilər. Bu da şəxsin normaldan az yeməsinə baxmayaraq kilo almasına səbəb ola bilər.
- Dəri və Saç Dəyişiklikləri
Tiroid hormonlarının azalması, dəridə quruluq, solğunluq və qalınlaşma ilə özünü göstərə bilər. Saç tökülməsi, dırnaq qırılmaları və saç tellərində incəlmə də tez-tez müşahidə olunur. Bəzi şəxslərdə dəridə qaşınma və soyuqluq hissi də ola bilər.
- Soyuq Hərəkətə Qarşı Həssaslıq
Tiroid hormonlarının azalması nəticəsində bədən temperaturu düşə bilər. Bu səbəbdən Haşimoto xəstələri tez-tez üşüyür. Soyuğa qarşı həddindən artıq həssaslıq, hipotiroidizm əlamətləri arasında önə çıxır.
- Həzm Problemləri və Qarın Şişkinliyi
Tiroid hormonlarının aşağı olması, qaz yığılması, həzm çətinliyi və mədə dolğunluğu hissi ilə nəticələnə bilər. Xüsusilə haşimoto qarın şişkinliyi adlandırılan bu vəziyyət, xəstəliyin həzm sisteminə təsirini açıqlayır.
- Əhval Dəyişiklikləri
Haşimoto xəstələrində depresif əhval və unutqanlıq tez-tez rast gəlinə bilər. Tiroid hormonlarının beyin kimyəvi maddələrinə təsir etməsi səbəbindən şəxs özünü istəksiz, narazı və ya daim malik hiss edə bilər.
- Əzələ və Oynaq Ağrıları
Əzələlərdə sərtlik, qıcolmalar, oynaq ağrıları və əzələ zəifliyi Haşimoto xəstəliyində yayğın şikayətlərdir. Bu əlamətlər, tiroid hormonlarının əzələ toxumaları üzərindəki tənzimləyici təsirinin azalmasından qaynaqlanır.
- Adət Düzgünsüzlükləri
Qadınlarda adət dövrünü tənzimləyən hormonlardan biri də tiroid hormonudur. Haşimoto xəstəliyində adətlərin düzgünsüz olması, uzanması və ya artıq qanama şəkildə görülə bilər.
- Boyunda Şişlik və ya Rahatsızlıq Hissi
Tiroid vəzinin xroniki iltihablanması, zamanla vəzin böyüməsinə səbəb ola bilər. Bu durum, xalq arasında guatr olaraq bilinən vəziyyətə bənzər şəkildə boyunda dolğunluq və ya təzyiq hissinə səbəb ola bilər.
Hər xəstədə simptomların şiddəti və kombinasiyası fərqli ola bilər. Bəzi şəxslərdə sadəcə yüngül yorğunluq görülür, bəzi xəstələrdə isə ciddi kilo alımı və ya emosional dalğalanmalar inkişaf edə bilər. Bu səbəbdən tiroid funksiyası testləri, erkən diaqnoz və izləmə üçün vacibdir.
Haşimoto Xəstəliyi Necə Diaqnoz Olunur?
Hashimoto tiroiditi diaqnostik prosesi, TSH və tiroid hormon dəyərlərinin rutin yoxlamalar sırasında araşdırılması; xəstələrdə halsızlıq, saç tökülməsi kimi əlamətlərlə həkimə başvurması ilə başlaya bilər. Öz sahəsində mütəxəssis bir həkim, xəstənin tibbi keçmişini araşdıraraq fiziki müayinə apardıqdan sonra Hashimoto xəstəliyindən şübhələnərsə, müxtəlif testlər istəyəcəkdir.
İlk olaraq, qanda TSH, T3 və T4 hormon səviyyələri araşdırılır. Tiroid vəzinin strukturu və böyüklüyünü müəyyən etmək üçün ultrason testi həyata keçirilir. Ana diaqnoz müəyyənedici isə anti-TPO və anti-tiroglobulin antikor səviyyələrinin yüksək olub olmamasıdır.
Testlərin məqsədi, həm xəstəliyin diaqnozunu qoymaq, həm də xəstəlik fazasını müəyyən etməkdir. Başlanğıcda, antikor səviyyələri yüksək olmasına baxmayaraq hormon səviyyələri normaldır. Zamanla, hormon səviyyələrində dəyişikliklər baş verə bilər.
Haşimoto Müalicəsi Necə Edilir?
Haşimoto tiroiditi, otoimmün bir xəstəlik olduğu üçün tiroid vəzinin funksional itkisi erkən dövrdə təsbit edilərsə, hormon balansı təmin edilərək xəstəlik nəzarət altına alına bilər.
Haşimoto müalicəsində məqsəd; tiroid hormon səviyyələrini normal aralıqlarda saxlamaq, metabolizmanı yenidən balanslaşdırmaq və həyat keyfiyyətini artırmaqdır.
Hormon Əvəzetmə Müalicəsi
Haşimoto xəstəliyində tiroid vəzisi kifayət qədər hormon istehsal etmədikdə, bu hormonlar xaricdən dərman şəklində verilir. Bu müalicə ilə bədənin enerji balansı yenidən təmin edilir, metabolizma normallaşır və şikayətlər böyük ölçüdə azalır. Müalicənin müntəzəm davam etdirilməsi xəstəliyin nəzarət altında saxlanmasında ən vacib faktordur.
Qidalanma Tənzimlənməsi (Haşimoto Qidalanma)
Qidalanma, Haşimoto müalicəsinin dəstəkləyici bir hissəsidir. Uygun bir diyet planı, həm immun sistemini balanslamağa, həm də həzm sisteminin tənzimlənməsinə kömək edə bilər.
Haşimoto qidalanmasında diqqətə alınmalı olanlar:
-
Qluten və işlənmiş qidalar mümkün qədər azaldılmalıdır.
-
Selenyum, sink və D vitamini baxımından zəngin qidalar qəbul edilməlidir.
-
Həddindən artıq yod qəbulundan çəkinilməli, yodlu duzlar həkim tövsiyəsi olmadan istifadə olunmamalıdır.
-
Rafinə şəkər, qızartma və trans yağ tərkibli qidalar immun sisteminə mənfi təsir edə bilər.
-
Probiyotiklər həzmi dəstəkləyir, qarın şişkinliyini və qəbizliyi azaltabilir.
Müntəzəm İzləmə və Qan Nəzarətləri
Haşimoto xəstəliyi xroniki bir prosesdir. Bu səbəbdən müntəzəm olaraq həkim nəzarətlərinə getmək çox vacibdir. İlk diaqnozdan sonra adətən 3-6 ayda bir tiroid funksiyası testləri edilir. Hormon səviyyələri sabit hala gəldiyində ildə 1-2 dəfə nəzarət yetərli ola bilər.
Yaşam Tərzi Dəyişiklikləri
Müalicə yalnızca dərmanla məhdudlaşdırılmır. Yaşam tərzində ediləcək bəzi dəyişikliklər, immun sisteminin balanslanmasına kömək edə bilər:
-
Stres idarəsi: Stres, otoimmün prosesi tətikləyə bilər.
-
Müntəzəm idman: Hafif tempolu yürüşlər və əzələləri gücləndirən məşqlər, metabolizmanı dəstəkləyə bilər.
-
Kifayət qədər yuxu: Yuxusuzluq hormon balansına mənfi təsir edə bilər. Gündə ən az 7-8 saat keyfiyyətli yuxu yatılmalıdır.
-
Siqaret və alkoqol istifadəsindən çəkinilməlidir.
Bu vərdişlər, müalicə prosesini dəstəklər və xəstəliyin irəliləməsini yavaşladabilir.
Ən Çox Soruşulan Suallar
Haşimoto qarın şişkinliyi nəyə görə yapar?
Haşimoto xəstəliyində tiroid hormonlarının azalması həzm sistemini yavaşlatabilir. Bu vəziyyət bağırsaq hərəkətlərinin azalmasına, qaz və ödəmə yığılmasına yol açaraq qarın şişkinliyi yarada bilər.
Haşimoto xəstələri hansı şəkildə qidalanmalıdır?
Haşimoto qidalanmasında qlüteniz, təbii və antienflamatuar diyet tövsiyə olunur. Sink, selen və D vitamini baxımından zəngin qidalar seçilməli; rafinə şəkər, trans yağlar və işlənmiş qidalardan uzaq durulmalıdır.
Haşimoto genetikdirmi?
Bəli. Haşimoto xəstəliyi genetik yatqınlığı olan şəxslərdə daha çox görülə bilər.
Haşimoto kilo verməyi çətinləşdirir mi?
Tiroid hormonları azaldıqda metabolizma yavaşladığı üçün kilo vermə prosesi yavaşlaya bilər. Ancaq uygun müalicə ilə hormon balansı təmin edildiyində kilo idarəsi mümkün hala gələ bilər.