D vitamini, bədənin kalsium və fosfor balansını təmin etməkdə vəzifəli olan, yağda həll olunan bir vitamindir. Ən çox bilinən təsiri, sümüq və diş sağlamlığını dəstəkləməsidir. Ancaq bununla məhdud qalmaz; immun sisteminin güclənməsi, əzələ funksiyalarının qorunması, hüceyrə yenilənməsi kimi bir çox fizioloji prosesdə də aktiv rol oynayır.
D vitamini bədəndə əsasən günəş işığına məruz qaldıqda sintez edilir. Ultraviyole B (UVB) şüaları dəridə olan bir molekulu aktiv D vitamininə çevirir. Bu proses təbii və təsirli bir şəkildə vitamin istehsalı təmin edir. Lakin kifayət qədər günəş işığına çıxmayan, qapalı mühitlərdə uzun müddət qalan, tünd dəri rənginə sahib olan, yaşı irəliləmiş və ya baş örtüsü kimi fiziki baryerlərlə günəşdən faydalanmayan fərdlərdə bu istehsal azala bilər.
D Vitamini çatışmazlığı Necə Yaranır Və Bədəndə Nələrə Səbəb Olur?
D vitamini çatışmazlığı, düşünüldüyündən daha yayğın bir xalq sağlamlıq problemidir. Çatışmazlıq, günəş işığına yetərsiz məruz qalma, d vitamini baxımından zəngin qidaların kifayət qədər istehlak edilməməsi və ya bəzi xəstəliklər səbəbilə udma pozğunluğu nəticəsində inkişaf edə bilər.
Çatışmazlıq adətən qeyri-müəyyən simptomlarla başlayır. Davamlı yorğunluq, əzələ ağrıları, halsızlıq, sümük qırılqanlığı kimi şikayətlər zamanla artabilir. Dəri rəngi tünd olan fərdlərdə, uşaqlarda, yaşlılarda və xroniki xəstəlikləri olan fərdlərdə risk daha yüksəkdir.
D vitamini çatışmazlığı, uşaqlarda raşitizm; böyüklərdə isə osteomalazi və osteoporoz kimi ciddi sümük xəstəliklərinə səbəb ola bilər. Həmçinin, immun sisteminin zəifləməsi nəticəsində infeksiyalara qarşı müqavimət azala bilər. Əzələ zəifliyinə səbəb olduğu üçün fiziki qabiliyyət azalır, gündəlik həyat keyfiyyəti pozula bilər.
D Vitamini Çatışmazlığında Ən Riskli Qruplar Kimlərdir?
Vitamin D çatışmazlığı cəmiyyətdə yayğın olaraq görülməklə birlikdə bəzi qruplar daha yüksək risk altındadır. Xüsusilə yaşlı fərdlər, hamilə qadınlar, əmizdirən analar, tünd dəri rənginə sahib şəxslər və günəş işıqlarından kifayət qədər istifadə edə bilməyənlər bu qrupdadır. Habelə xroniki xəstəlikləri olan fərdlərdə, məsələn böyrək və qaraciyər çatışmazlığı olanlarda, vitamin D metabolizması pozula bilər və çatışmazlıq riski arta bilər.
Qapalı mühitlərdə uzun müddət işləyənlər, evdən çölə çox az çıxanlar və ya baş örtüsü kimi geyimlərlə dərisini tamamilə örtənlər, günəş şüaları ilə D vitamini sintezləmə şansı olmadıqları üçün əlavəyə ehtiyac duya bilərlər. Xüsusilə qış aylarında günəşdən istifadə müddətinin azalması, bu riski daha da artırır. Bu qruplardakı şəxslərin mütəmadi qan təhlili ilə D vitamini səviyyələrini nəzarətdə saxlamaları, çatışmazlıq yaranmadan tədbir alınmasını təmin edir.
D Vitamini Baxımından Zəngin Qidalarla Təbii Dəstək
D vitamini sintezinin ən təbii və təsirli yolu günəş işıqları ilə birbaşa təmas olsa da, bəzi d vitamini baxımından zəngin qidalar günlük ehtiyacı dəstəkləməyə kömək edə bilər. Əsas qaynaqlar arasında yağlı balıqlar (xüsusilə somon, sardalya, skumbriya), yumurta sarısı, qaraciyər, balıq yağı və D vitamini ilə zənginləşdirilmiş süd və taxıl məhsulları yer alır.
Bunlara əlavə olaraq, günəş işığı görmüş bəzi göbələk növləri də təbii D vitamini mənbəyidir. Ancaq yalnız qidalanma ilə ehtiyac duyulan miqdarda D vitaminini almaq çətin olduğundan, bu qidaların mütəmadi olaraq istehlak edilməsi tövsiyə edilir. D vitamini baxımından zəngin qidalar, həm sümük sağlamlığı, həm də immun sistemi üçün əsas dəstək təmin edir. Xüsusilə uşaqlar, yaşlılar və hamilə qadınlar kimi xüsusi qrupların bu qidaları balanslı şəkildə istehlak etmələri önəmlidir.
Nə Zaman və Necə D Vitamini Əlavəsi Alınmalı?
D vitamini çatışmazlığı təsbit edilən fərdlərdə, həkimin tövsiyəsi ilə D vitamini əlavəsi başlana bilər. Bu əlavələr adətən damla, kapsul və ya ampul şəklində verilir. Əlavənin nə zaman alınacağı, şəxsin yaşı, cinsiyyəti, çəkisi və mövcud D vitamini səviyyəsi kimi bir çox faktora bağlıdır. Ümumiyyətlə səhər saatlarında və yağ ehtiva edən bir yeməklə birlikdə alınması, udulmasını artırır.
Əlavə istifadə edərkən diqqət edilməli olan ən önəmli nöqtə, mütləq qan testi sonrası həkimin təyin etdiyi dozada alınmasıdır. Bilişsizcə yüksək doza alınan D vitamini, toksik təsirlərə səbəb ola bilər. Xüsusilə uşaqlarda və yaşlılarda doz aşımı böyrək zədəsi qədər irəliləyə bilər. Bu səbəbdən, D vitamini əlavəsi alarkən həkim nəzarəti və mütəmadi takip şərtdir. Əlavələr, yalnız çatışmazlıq varsa istifadə edilməli; qoruyucu hekimlik çərçivəsində də yalnız risk qrupunda olanlar üçün tövsiyə edilməlidir.
D Vitamini Çatışmazlığı Əzələ Zəifliyinə Necə Səbəb Olur?
D vitamini, yalnız sümüklərin deyil, əzələ sisteminin sağlam işləməsində də kritik bir rola sahibdir. Əzələ hüceyrələrində olan D vitamini reseptorları, əzələ daralması və hüceyrə enerjisi istehsalı kimi prosesləri birbaşa təsir edir. Dolayısıyla vitamin D çatışmazlığı, əzələ funksiyalarında pozulmaya və dolayı olaraq əzələ zəifliyinə səbəb ola bilər.
Əzələ zəifliyinə bağlı olaraq yürüyüş, pilləkən çıxma, əşya daşıma kimi gündəlik fəaliyyətlərdə çətinliklər meydana gələ bilər. Xüsusilə yaşlı fərdlərdə bu vəziyyət, düşmə riskini artırır və həyat keyfiyyətini ciddi şəkildə azaldır. Bu səbəbdən D vitamini səviyyəsi aşağı olan fərdlərdə, yalnız sümük sağlamlığı deyil əzələ quruluşu da nəzərə alınaraq qiymətləndirmə aparılmalıdır. Çatışmazlığın aradan qaldırılması ilə birlikdə, əzələ gücü və dayanıqlığı adətən sürətli şəkildə yaxşılaşma göstərə bilər. Bu vəziyyət xüsusilə fiziki olaraq aktiv fərdlər və idmançılar üçün böyük önəm daşıyır.
Tez-tez Verilən Suallar
D Vitamini Baxımından Zəngin Qidalar Hansılardır?
D vitamini baxımından zəngin qidalar arasında somon, sardalya, skumbriya kimi yağlı balıqlar ilk sırada gəlir. Həmçinin yumurta sarısı, qaraciyər və bəzi göbələk növləri də D vitamini baxımından dəyərlidir. Mağaza rəflərində olan D vitamini ilə zənginləşdirilmiş süd, yoğurt, marqarin və taxıl məhsulları da gündəlik alımı dəstəkləmək üçün seçim edilə bilər. Qidalanma ilə kifayət qədər səviyyəyə çatmaq çətin ola bildiyindən bu qidaların mütəmadi istehlakı olduqca önəmlidir.
D Vitamini Əlavəsi Nə Zaman Alınmalıdır?
D vitamini əlavəsi alınması lazım olan zaman, şəxsin qan səviyyəsinə və həyat şərtlərinə bağlı olaraq dəyişə bilər. Xüsusilə qış aylarında, günəş görməyən bölgələrdə yaşayanlar, qapalı mühitlərdə çalışanlar və ya immun sistemi zəif fərdlər üçün D vitamini əlavəsi gərəkli ola bilər. Həkim tərəfindən təyin edilən dozada və adətən səhər saatlarında, yağı ehtiva edən bir yeməklə birlikdə alınması tövsiyə edilir. Əlavə almadan əvvəl mütləq qan testi edilməlidir.
Günəş Şüaları D Vitamini İstehsalını Necə Təsir Edir?
Bədəndəki D vitamini istehsalının ən böyük mənbəyi günəş şüalarıdır. UVB şüaları dəri tərəfindən əmiləndə, xolesterol törəməsi bir maddə üzərindən D vitamini sintezi başlar. Günəş işığına birbaşa təmas olmadan bu sintez reallaşmaz. Şüşə arxasında oturmaq və ya günəşdən qoruyucu istifadə etmək bu prosesi əngəlləyə bilər. Dəri tipi, yaş, coğrafi yer və mövsim kimi faktorlar da D vitamini sintezini təsir edir. Bu səbəbdən il boyu kifayət günəş təmasısı təmin etmək önəmlidir.
Vitamin D Çatışmazlığı Hansı Sağlamlıq Problemlərinə Səbəb Olur?
Vitamin D çatışmazlığı, yalnız sümük sağlamlığını deyil ümumi bədən balansını da mənfi təsir edir. Əzələ zəifliyi, tez-tez infeksiya keçirmək, immun sistemində zəiflik, saç tökülməsi və ruh halı pozulmaları bu çatışmazlığa yoldaşlıq edə bilər. Uzun müddətdə uşaqlarda böyümə geriliyi və raşitizm, böyüklərdə sümük yumşaması və osteoporoz kimi problemlər inkişaf edə bilər. Həmçinin bəzi araşdırmalarda, D vitamini səviyyəsinin ürək sağlamlığı, şəkər xəstəliyi və bəzi xərçəng növləri ilə də əlaqəli ola biləcəyi göstərilmişdir.
Əzələ Zəifliyinə D Vitamini Çatışmazlığı Səbəb Olur Mu?
Bəli, D vitamini çatışmazlığı əzələlərin funksionallığını azalda bilər. Bu vitamin əzələ daralmasını tənzimləyən proseslərdə aktiv rol oynayır. Çatışmazlıq vəziyyətində əzələlərdə ağrı, kramplar və güc itkisi yaşana bilər. Xüsusilə yaşlı fərdlərdə düşmə riski artar. Fiziki gücün qorunması və hərəkət qabiliyyətinin davam etdirmək üçün yetərli D vitamini qəbul edilməsi vacibdir.