Diz, bədənin ən vacib oynaqlarından biridir və gündəlik hərəkətlərin təmin olunmasında, bədən ağırlığının taraz bir şəkildə daşınmasında kritik rol oynayır. Tullanma, qaçış, ani dayanma və ya istiqamət dəyişdirmə kimi hərəkətlər diz oynaqına yük bindirir və bu vəziyyətdə zədələnməyə meyilli hala gətirir. Ən sıx rastlanan diz ağrısı səbəbi, oynağın artıq yüklənməsidir. Yüklənmənin nəticəsində dizdəki bağlar, tendonlar və əzələ toxumaları gərilir; bu da keçici lakin narahatedici ağrılara gətirib çıxara bilər. Bu cür yüklənmələr, istirahət və uyğun müalicə ilə adətən düzəlir, amma təkrarlanan yüklənmələr uzunmüddətli problemlərə səbəb ola bilər.
Diz ağrısı, oynaq artrozu, menisküs yırtıqları, bağ zədələnmələri kimi səbəblərdən qaynaqlana bilər. Müalicə seçimləri isə ağrının səbəbinə görə dəyişə bilər. Fiziki terapiya, dərman müalicəsi, inyeksiyalar və ya cərrahi müdaxilə kimi üsullar seçilə bilər. Mütəmadi məşq və çəkini nəzarətdə saxlama kimi həyat tərzi dəyişiklikləri də diz sağlamlığını dəstəkləməkdə önəmlidir.
Diz Ağrısının Səbəbləri
Diz ağrısı, hər yaşdan insanı təsir edə bilən bir problemdir və bir çox fərqli səbəbinə bağlı ola bilər. Doğru diaqnozun qoyulması üçün həkim nəzarəti vacibdir. Ortoped həkimi, müayinə zamanı xəstənin şikayətlərini və tibbi tarixçəsini ətraflı şəkildə qiymətləndirir. Simptomlar və nəticələr nəzərə alınaraq müalicə prosesinə başlanır. Diz ağrısının müalicə prosesində; dərman müalicəsi, fiziki terapiya, məşq proqramları və ya cərrahi müdaxilələr tətbiq oluna bilər. Bu müalicə üsulları, xəstənin gündəlik həyat keyfiyyətini artırmağa, ağrını azaltmağa və oynaq hərəkətliliyini geri qaytarmağa yönəlik olaraq planlanır.
- Oynaq artrozu
- Yıxılma
- Bükülmə
- Yüklənmə
- Bağ yırtılmaları
- Menisküs yırtığı
- Şiş
- Qığırdaq zədələnməsi
- Çıxıq
- Çat
Diz Ağrısı Müalicə Yöntemləri
Diz ağrısının səbəbi müəyyən edildikdən sonra, xəstəyə ən uyğun müalicə seçimləri müəyyən olunur. Xəstənin şikayətlərinə görə cərrahi və ya cərrahisiz müalicə seçimləri mövcuddur. Dərman, dizlik istifadəsi, soyuq tətbiqetmə, fiziki terapiya və məşq cərrahisiz müalicə seçimləri arasında yer alır. Cərrahi tətbiqlər isə qapalı və ya açıq əməliyyat olaraq ikiyə ayrılır. Diz sağlamlığını qorumaq, uzunmüddətli sağlamlıq problemlərindən qaçmaq üçün böyük əhəmiyyət daşıyır. Əgər diz ağrısı yaşayırısınızsa, vəziyyətinizi laqeyd yanaşmayın və mütləq bir ortopedlə danışaraq peşəkar dəstək alın.
Diz Ağrısına Səbəb Olan Digər Faktorlar
Diz ağrısı yalnız yıxılma, bükülmə və ya menisküs yırtığı kimi travmalardan qaynaqlanmır. Bəzi xəstəliklər də diz bölgəsində xronik ağrıya səbəb ola bilər. Xüsusilə revmatik artrit kimi otoimmün xəstəliklər, oynaq quruluşunu təsir edərək ağrı və şəkil pozğunluqlarına səbəb ola bilər. Revmatik artrit xəstələrində diz oynağı zamanla zədələnə bilər və hərəkət qabiliyyəti məhdud ola bilər. Buna görə erkən diaqnoz və mütəmadi müalicə böyük əhəmiyyət daşıyır.
Bir digər önəmli səbəb isə "diz qapağı çıxığı"dır. Adətən ani və sərt hərəkətlər nəticəsində diz qapağının yerindən çıxması ilə ortaya çıxar. Bu vəziyyət, şiddətli ağrıya və hərəkət məhdudiyyətinə səbəb olur. Diz qapağı çıxığı, təkrarlayıcı hala gəldikdə cərrahi müdaxilə tələb edə bilər.
Erlik yaşında uşaqlarda tez-tez rastlanan “Osgood Schlatter xəstəliyi”, xüsusilə aktiv idmanla məşğul olan yeniyetmələrdə ortaya çıxar. Bu xəstəlik, diz qapağının dərhal altındakı sümük çıxıntısında ağrı və şişkinlik ilə özünü göstərə bilər. Adətən istirahət, soyuq tətbiqi və fiziki terapiya ilə yaxşılaşma təmin edilir.
Diz Ağrısına Nə Yaxşı Gəlir?
Diz ağrısı, həm gündəlik həyatı çətinləşdirən, həm də hərəkət qabiliyyətini məhdudlaşdıran ciddi bir sağlamlıq problemidir. Diz ağrısına nə yaxşı gəlir? sualı, bu şikayəti yaşayan bir çox insanın araşdırdığı əsas mövzuların başında gəlir. Uygun müalicə üsulunun müəyyən edilməsi üçün əvvəlcə ağrının mənbəyi, yəni diz ağrısı səbəbləri doğru şəkildə diaqnoz edilməlidir. Əsas səbəb travmatik bir zədə ola biləcəyi kimi, revmatik artrit, diz qapağı çıxığı və ya osgood schlatter xəstəliyi kimi xəstəliklər də ola bilər.
Ağrının şiddətinə və səbəbinə bağlı olaraq aşağıdakı üsullar diz ağrısının yüngülləşdirilməsinə kömək edir:
- İstirahət və hərəkətdən qaçma: Diz oynağı yükləndikdə, müəyyən bir müddət istirahət etməsi sağalmanı sürətləndirir. Lazımsız təzyiqdən qaçmaq önəmlidir.
- Soyuq və isti tətbiqlər: İlk 48 saatda soyuq kompres iltihabı azaldır. Xronik ağrılarda isti tətbiqlər əzələləri boşaldır və qan dövranını artıraraq rahatlama təmin edir.
- Fiziki terapiya və reabilitasiya məşqləri: Xüsusilə revmatik artrit kimi xronik xəstəliklərin idarə olunmasında fiziki terapiya, diz oynağını dəstəkləyən əzələ qruplarını gücləndirərək ağrının azalmasına kömək edir.
- Dəstəkləyici avadanlıqlar: Dizlik, dəyənək və ya diz bandajları istifadəsi; yürüyərkən və ya məşq zamanı dizin stabil qalmasına və qorunmasına yardım edir.
- Dərman müalicəsi: Ağrının şiddətinə görə həkim tövsiyəsi ilə qeyri-steroidal antiinflamatuar dərmanlar (NSAID'lər), əzələ boşaldıcılar və ya kortizon inyeksiyonları istifadə edilə bilər.
- Həyat tərzi dəyişiklikləri: Artıq çəkidə olmaq dizlərə düşən yükü artıraraq ağrını şiddətləndirə bilər. Buna görə sağlam qidalanma və çəki nəzarəti böyük əhəmiyyət daşıyır.
Xüsusilə diz qapağı çıxığı və ya osgood schlatter xəstəliyi kimi hallarda erkən müdaxilə ilə gələcəkdə meydana gələcək qalıcı problemlər önlənə bilər. Hər zaman olduğu kimi, fərdlərə ən uyğun müalicə üsulu üçün ortopediya mütəxəssisindən yardım alınmalıdır.
Revmatoder Artrit Nedir?
Revmatoder artrit (RA), immun sisteminin oynaqlara hücum etdiyi xronik və iltihablı bir otoimmün xəstəlikdir. Bu vəziyyət oynaqlarda ağrı, şişkinlik, sərtlik və zamanla şəkil pozulmalarına yol aça bilər. Adətən əl, bilək, diz və ayaq oynaqları başda olmaqla bədənin bir çox fərqli oynağında təsirli ola bilər. Qadınlarda kişilərə nisbətən daha tez-tez rast gəlinir və əsasən 30-60 yaş arasında ortaya çıxır.
Revmatoder Artritin Səbəbləri
Revmatoder artritin dəqiq səbəbi hələ tam bilinməsə də, xəstəliyin inkişafında genetik yatqınlıq, ətraf mühit faktorları və immun sistemlə qarşılıqlı əlaqə əhəmiyyətli rol oynayır. Siqaret istifadəsi, bəzi infeksiyalar və hormonal dəyişikliklər xəstəliyin tetikçiləri arasında yer ala bilər.
Revmatoder Artrit Əlamətləri
Revmatoder artrit əlamətləri zamanla irəliləyə bilər və xəstəliyin irəlilişi şəxsən şəxsə dəyişiklik göstərə bilər. Yayılmış əlamətlər bunlardır:
- Oynaq ağrısı və şişkinlik
- Səhərləri oynaqlarda uzun müddət tutqunluq (adətən 30 dəqiqədən çox)
- Halsızlıq və yorğunluq
- Yüngül qızdırma
- Çəki itirilməsi
- Oynaqlarda formasızlıq və hərəkət məhdudluğu (irəliləyən dövrlərdə)
Diaqnoz Prosesi
Revmatoder artrit (RA), immun sisteminin oynaqlara hücum etdiyi xronik, iltihablı bir revmatik xəstəlikdir. Diaqnozu adətən asan qoyula bilməyən bu xəstəlik, fərqli simptomlarla gedə bilər və başqa xəstəliklərlə qarışdırıla bilər. Buna görə diaqnoz prosesi çoxsahəli bir qiymətləndirməni tələb edir.
Diaqnozda ilk addım, xəstənin ətraflı şikayətlərinin və xəstəlik tarixçəsinin dinlənilməsidir. Revmatoder artritdə ən çox qarşılaşılan yaxınmalar arasında xüsusilə səhərlər müəyyən olan oynaq tutqunluğu, simmetrik oynaq ağrısı, şişkinlik və hərəkət məhdudluğu yer alır. Bu simptomların müddəti və şiddəti, xəstəliyin gedişi haqqında əhəmiyyətli ipucları verir.
Fiziki müayinə zamanı həkim, xüsusilə kiçik oynaqlarda (əl və ayaq barmaqları kimi) şişkinlik, həssaslıq, istilik artışı və deformasiya kimi tapıntıları qiymətləndirir. Xəstəliyin irəli mərhələlərində oynaq hərəkətlərində azalma və struktur pozulmalar görünə bilər.
Laborator testlər diaqnozun dəstəklənməsində kritik rol oynayır. Revmatoder artritli xəstələrin çoxunda revmatik faktor (RF) pozitiv nəticə göstərə bilər, lakin bu test hər zaman spesifik deyil; başqa xəstəliklərdə də pozitiv çıxabilir. Spesifik bir test olan anti-siklik sitrülləşdirilmiş peptid (anti-CCP) antikorları isə revmatoder artritin erkən diaqnozunda olduqca dəyərlidir. Həmçinin xəstəliyin aktivliyini və iltihab səviyyəsini göstərmək üçün çözüntü sürəti (ESR) və C-reaktiv protein (CRP) səviyyələrinə də baxılır. Bu testlər, xəstəliyin izlənməsində də əhəmiyyətlidir.
Diaqnozda bir digər vacib mərhələ görüntüləmə üsullarıdır. Rentgen filmləri ilə oynaq boşluğunda daralma, sümük aşınması və oynaq səthində zədələnmə kimi struktur dəyişikliklər müəyyən edilə bilər. Xəstəliyin erkən dövrlərində bu tapıntılar dəqiq şəkildə görünməyə bilər. Buna görə maqnit rezonans görüntüləmə (MR) və ultrasəs kimi daha həssas üsullara müraciət oluna bilər. Xüsusilə ultrasəs, oynaqdaxili maye yığılmasını, sinovyum qalınlaşmasını və erkən iltihabi dəyişiklikləri göstərmədə təsirli bir vasitədir.
Revmatoder artrit diaqnozu, yalnız tək bir testə və ya tapıntıya əsaslanaraq qoyulmaz. Amerika Romatoloji Dərnəyi (ACR) və Avropa Romatoloji Birliyi (EULAR) tərəfindən hazırlanmış sinifləndirmə kriteriyaları, diaqnozun daha obyektiv şəkildə qoyulmasına kömək edir. Bu kriteriyalar, simptom müddəti, təsir edilmiş oynaq sayı, laborator tapıntılar və iltihab səviyyələri kimi fərqli parametrləri əhatə edir.
Erkən diaqnoz, revmatoder artrit müalicəsində son dərəcə əhəmiyyətlidir. Çünki xəstəliyin irəliləməsi ilə birlikdə geri dönülməz oynaq zədələnmələri baş verə bilər. Buna görə, oynaq şikayətləri olan şəxslərin bir romatoloji mütəxəssisinə müraciət etməsi, diaqnozun müəyyənləşdirilməsi və uyğun müalicəyə vaxtında başlanması baxımından böyük əhəmiyyət daşıyır.
Revmatoder Artrit Müalicəsi
Revmatoder artrit tamamilə sağaldıla bilən bir xəstəlik olmasa da, erkən diaqnoz və uyğun müalicə ilə xəstəliyin irəliləməsi yavaşladılabilir, əlamətlər nəzarət altına alınabilir. Müalicə seçimləri arasında:
- Xəstəlik modifikasiyaedici dərmanlar (DMARDs): Metotreksat ən çox seçilən dərmanlardandır.
- Bioloji agentlər: İmmunitet sisteminin müəyyən hədəflərinə yönəlmiş daha yeni dərmanlardır.
- Ağrıkəsici və iltihab müəyyən edici dərmanlar: Simptomların yüngülləşdirilməsində istifadə olunur.
- Fiziki terapiya və məşq: Oynaq hərəkətliliyini qorumaq və əzələ gücünü artırmaq baxımından vacibdir.
- Cərrahi müdaxilə: Ciddi oynaq deformitələrində lazım ola bilər.
Həyat Tərzi və Dəstəkləyici Tədbirlər
Revmatoder artritli fərdlərin həyat keyfiyyətini artırmaq üçün bəzi həyat tərzi dəyişiklikləri faydalı ola bilər:
- Tarazlı və antiinflamatuar xüsusiyyətlərə malik qidalanma
- Müntəzəm məşq (həkimin tövsiyəsi ilə)
- Siqaretin tərk olunması
- Stresin idarə olunması
- Oynaqlara artıq yük bindirməkdən qaçınma
Tez-Tez Verilən Suallar
Diz ağrısı nəyin nəticəsidir?
Diz ağrısı; yıxılma, bükülmə, artıq istifadə, yaşlanma kimi fiziki faktorların yanı sıra bəzi xəstəliklər səbəbindən də baş verə bilər. Ən çox rast gəlinən diz ağrısı səbəbləri arasında menisküs zədələnmələri, bağ zədələnmələri, oynaq artrozu və revmatoder artrit kimi iltihablı oynaq xəstəlikləri yer alır. Xüsusilə uşaqlıq dövründə ortaya çıxan osgood schlatter xəstəliyi də diz ağrısına səbəb olan amillərdən biridir.
Diz ağrısının ən yaygın səbəbləri hansılardır?
Diz ağrısı; oynağı təşkil edən strukturların zədələnməsi, iltihablanması və ya travmaya uğraması nəticəsində inkişaf edə bilər. Revmatoder artrit, diz qapağı çıxığı, menisküs yırtıqları, oynaq artrozu və osgood schlatter xəstəliyi bu vəziyyətə tez-tez səbəb olan sağlamlıq problemləri arasında yer alır. Bundan başqa dizin ani dönməsi və ya artıq yüklənməsi kimi mexaniki səbəblər də ağrının ortaya çıxmasında təsirlidir.
Diz ağrısına nə yaxşı gəlir?
Diz ağrısına nəyin yaxşı gələcəyi, ağrının səbəbinə bağlı olaraq dəyişir. Adətən istirahət, dizin zorlayıcı hərəkətlərdən uzaq tutulması, soyuq və ya isti tətbiqlər, məşq proqramları və fiziki terapiya kimi üsullar seçilər. Ağrının qaynağı revmatoder artrit kimi xronik bir xəstəlikdirsə, həkim nəzarətində dərman müalicəsi tətbiq edilə bilər. Diz qapağı çıxığı kimi struktur problemlərdə isə cərrahi müalicə lazım ola bilər.
Osgood Schlatter xəstəliyi və diz qapağı çıxığı diz ağrısına necə səbəb olur?
Osgood Schlatter xəstəliyi, böyümə çağında olan uşaqlarda xüsusilə idman edən fərdlərdə ortaya çıxır və diz qapağının alt hissəsində ağrıya səbəb olur. Bu vəziyyət dizin təkrarlanan yüklənmələri ilə əlaqəlidir. Diz qapağı çıxığı isə patellanın yerindən çıxması ilə formalaşır və adətən ani bir hərəkətdən sonra inkişaf edir. Hər iki narahatlıq da ciddi diz ağrılarına səbəb ola bilər və ortopedik qiymətləndirmə tələb edir.