Kolonoskopiya geniş yayılmış səbəbi müəyyən edilməyən qarın ağrıları və anal qanaxmalar kimi vəziyyətlərin araşdırılması üçün edilə bilər. Həmçinin səbəbi açıqlanmayan kilo itkisi və anemiya, xroniki ishal və xroniki qəbizlik kimi vəziyyətlərdə də tez-tez kolonoskopiyaya müraciət edilir. Qırx beş yaşını keçmiş bütün sağlam fərdlər müəyyən aralıqlarla kolonoskopiya etdirməlidirlər. Bu sayədə xəstədə hər hansı bir əlamət görülməyən vəziyyətlərdə belə bağırsaq polipləri aşkar edilə bilər və kolon xərçəngi erkən mərhələdə qarşısı alına bilər.
Kolonoskopiya Necə Edilir?
Kolonoskopiya ilə Kolon Xərçəngi Erkən Təyin Edilə Bilərmi?
Kolon xərçəngi, dünyada və ölkəmizdə ən çox görülən xərçəng növlərindən biridir. Lakin erkən mərhələdə aşkarlananda, müalicə şansı olduqca yüksəkdir. Kolonoskopiya, bu prosesdə həm diaqnoz, həm də profilaktik müalicə baxımından ən təsirli üsullardan biridir. Kolon xərçəngi erkən təyin edildikdə, xəstələrin sağqalım müddəti əhəmiyyətli dərəcədə uzanır. Bu səbəbdən kolonoskopiya, yalnızca xəstəliyin aşkar edilməsində deyil, eyni zamanda polip kimi xərçəng öncülü lezyonların alınaraq xərçəngə çevrilməsinin qarşısının alınmasında da böyük rol oynayır. Xüsusilə ailəsində kolon xərçəngi hekayəsi olan fərdlərin, 45 yaşından etibarən müntəzəm olaraq kolonoskopiya etdirmələri tövsiyə edilir. Kolonoskopiya, rektumdan başlayaraq bağırsağın bütün hissələrinin görüntülənməsini təmin edən bir endoskopik araşdırma üsuludur. Ucunda kamera olan incə, elastik bir boru ilə edilən bu prosedur zamanı bağırsaq içərisindəki poliplər müəyyən edilib çıxarıla bilər. Prosedur zamanı xəstə ümumiyyətlə sedasiya altında olur və ağrı hissi minimum səviyyədədir. Həm diaqnostik, həm müalicə edici bir prosedur olması səbəbilə, kolonoskopiya ilə kolon xərçəngi taraması olduqca təsirli nəticələr verir.
Kolon Xərçəngi Nədir?
Kolon xərçəngi, qalın bağırsağın daxili səthini örtən hüceyrələrin kontrolsuz şəkildə çoxalması ilə ortaya çıxan bir xərçəng növüdür. Həzm sisteminin son qismində inkişaf edən bu xəstəlik, adətən xeyirli poliplərin zamanla xərçəngə çevrilməsi ilə meydana gəlir. Kolon xərçəngi nədir sualına veriləcək ən doğru cavab; erkən mərhələdə əlamət vermədən irəliləyə bilən, lakin tarama üsulları ilə erkən müəyyən edilə bilən, müalicə edilə bilən bir xərçəng növü olmasıdır. Kolon xərçəngi, adətən yavaş inkişaf etdiyinə görə müntəzəm tarama edildikdə hələ xərçəngə çevrilməmiş poliplər çıxarılaraq xəstəlik tam önlənə bilər. Bu baxımdan, tarama proqramlarına uyğunlaşmaq xəstəliyin inkişafını qarşısını almaq baxımından kritik əhəmiyyət daşıyır. Xüsusilə 50 yaş üstü fərdlərdə risk artır, amma ailə hekayəsi olanlar üçün bu hədd daha erkən yaşlara çəkilməlidir.
Kolon Xərçəngi Niyə Yaranır?
Kolon xərçəngi niyə yaranır sualının cavabı; genetik və ətraf mühit amillərinin birləşməsi ilə izah edilə bilər. Ailədə kolon xərçəngi hekayəsinin olması, genetik meyilli artırır. Eyni zamanda irsi polipozis sindromları da kolon xərçəngi riskini yüksəldən amillər arasında yer alır. Amma yalnız genetik amillər deyil, həyat tərzi də xəstəliyin inkişafında böyük rol oynayır. Lif baxımından kasad qidalanma, işlənmiş ət məhsullarının həddindən artıq istehlakı, hərəkətsizlik, piylənmə, siqaret və alkoqol istifadə kolon xərçəngi riskini artıran əsas amillərdir. Həmçinin iltihablı bağırsaq xəstəlikləri (məsələn, ulcerativ kolit, Crohn xəstəliyi) uzun müddətli bağırsaq iltihabı səbəbiylə xərçəng inkişafına zəmin hazırlaya bilər. Bu səbəbdən sağlam həyat tərzini mənimsəmək və müntəzəm kolonoskopik taramalar həyata keçirmək, xəstəlik riskini ciddi şəkildə azaldır.
Kolon Xərçəngi Mərhələləri Nələrdir?
Kolon xərçəngi mərhələləri, xəstəliyin yayılma səviyyəsinə görə müəyyən edilir. Mərhələmə, müalicə planlaşdırılmasında və proqnozun qiymətləndirilməsində kritik rol oynayır. Erkən mərhələdə aşkar edilən xəstələrdə müalicə müvəffəqiyyət səviyyəsi olduqca yüksəkdir. Mərhələ 0 (in situ): Xərçəng yalnızca bağırsaq səthini örtən hüceyrələr ilə məhduddur. Bu mərhələdə xərçəng hüceyrələri bağırsağın daha dərin qatlarına yayılmamışdır. Mərhələ I: Tumor, bağırsaq divarının daxili qatlarına doğru yayılmışdır amma limfa düyünlərinə və ya digər orqanlara sıçramamışdır. Mərhələ II: Xərçəng, bağırsaq divarını keçmişdir və ətraf toxumalara yayıla bilər. Amma limfa düyünlərində tutulma yoxdur. Mərhələ III: Xərçəng, ətrafa yayılmış lakin uzaq orqanlara sıçramamışdır. Mərhələ IV: Xərçəng, qara ciyər, ağ ciyər kimi uzaq orqanlara metastaz vermişdir. Erkən mərhələlərdə adətən cərrahi müalicə kifayətdir, ancaq irəliləmiş mərhələlərdə kimyaterapiya, radiyoterapiya və hədəfə yönəlmiş müalicələr də müalicə planına daxil edilir.
Kolonoskopiya ilə Kolon Xərçəngi Erkən Necə Təyin Edilir?
Kolonoskopiya, bağırsaqda olan lezyonları birbaşa müşahidə edə bilən bir üsul olması səbəbilə kolon xərçənginin erkən diaqnostikasında çox dəyərlidir. Poliplərin və şişlərin aşkar edilməsi, lazım gəldikdə dərhal biopsi alınması ya da poliplərin çıxarılması mümkün olduğu üçün həm diaqnostik, həm müalicə edici xüsusiyyətə malikdir. Kolonoskopiya ilə kolon xərçəngi diaqnozu adətən xəstənin şikayətlərinə bağlı olaraq deyil, tarama məqsədilə edilməlidir. Çünki kolon xərçəngi, erkən mərhələdə adətən əlamət vermir. Bu səbəbdən kolonoskopiya sayəsində əlamətsiz mərhələdə diaqnoz qoyula bilər. Tarama proqramlarına uyğun şəklidə edilən kolonoskopiyalar, xəstəliyin çox erkən mərhələdə aşkarlanmasını təmin edərək müalicə şansını maksimuma çıxarır. Prosedur zamanı bağırsaqların təmiz olması vacibdir. Bu səbəbdən kolonoskopiya öncəsində maye pəhriz daxil edən bir hazırlıq prosesi tətbiq edilir. Prosedur adətən sedasiya altında edilir, bu sayədə xəstənin rahatlığı təmin olunur.
Kolon Xərçəngindən Qorunmaq Üçün Nələr Edilə Bilər?
Kolon xərçəngindən qorunmaq üçün həm həyat tərzi dəyişiklikləri etmək, həm də müntəzəm tarama proqramlarına qatılmaq lazımdır. Sağlam və balanslaşdırılmış qidalanma, bol lifli qidalar istehlak etmək, qırmızı və işlənmiş ət istehlakını məhdudlaşdırmaq bu mövzuda ən önəmli addımlardır. Həmçinin həftədə ən az 150 dəqiqə fiziki fəaliyyət göstərilməli, ideal bədən çəkisi qorunmalı və siqaret və alkoqol istifadəsindən uzaq durulmalıdır. Stres idarəsi də immun sistem üzərindəki təsiri səbəbilə dolayı yolla önəmlidir. Kolon xərçəngində ən təsirli qorunma üsulu, kolonoskopiya ilə müntəzəm taramadır. Xüsusilə 45 yaş üstü fərdlərdə beş ildə bir kolonoskopiya edilməsini tövsiyə edilir. Ailəsində colon xərçəngi olan fərdlərdə bu aralık və başlama yaşı həkimin dəyərləndirməsi ilə fərdiləşdirilməlidir.
Kolon Xərçəngi Müalicə Yöntemləri Nelerdir?
Kolon xərçəngi müalicəsi xəstəliyin mərhələsinə, xəstənin ümumi sağlamlıq vəziyyətinə və xərçəngin yerləşmə bölgəsinə görə planlaşdırılır. Erkən mərhələlərdə cərrahi üsullarla tumor tamamilə çıxarıla bilər. Amal sonrası lazım gəlsə qoruyucu kimyaterapiya tətbiq edilə bilər. İrəliləmiş mərhələlərdə kimyaterapiya və hədəfə yönəlmiş müalicə seçimləri də planlaşdırılır. Bəzi xəstələrdə radiyoterapiya da müalicəyə əlavə edilə bilər. Son illərdə immunoterapiya kimi yeni nəsil müalicə üsulları da kolon xərçəngində ümidverici nəticələr göstərməkdədir. İzləmə prosesi də müalicə qədər önəmlidir. Xəstələr, müəyyən aralıqlarla kontrola çağrılaraq xəstəlik yenidən ortaya çıxıb-çıxmaması üçün izlənir. Kolonoskopik kontroller də bu prosesdə aksatılmamalıdır.
Sık Sorulan Sorular
Kolon xərçəngi erkən təyin edilə bilərmi?
Bəli, xüsusilə kolonoskopiya kimi təsirli tarama üsulları sayəsində kolon xərçəngi çox erkən mərhələdə təyin edilə bilər. Bu sayədə xəstəliyin müalicə ediləbilirliliyi artır, sağqalım müddəti uzanır. Əlamət olmasa belə tarama edilməsi böyük əhəmiyyət daşıyır.
Kolon xərçəngi niyə yaranır?
Genetik amillər, qidalanma vərdişləri, iltihablı bağırsaq xəstəlikləri, piylənmə, siqaret və alkoqol istifadəsi kolon xərçənginin başlıca səbəbləri arasındadır. Sağlıqsız həyat tərzi riski artırır. Müntəzəm taramalarla bu risk erkən mərhələdə kontrol altına alına bilər.
Kolon xərçəngi nədir?
Kolon xərçəngi, qalın bağırsağın daxili səthini örtən hüceyrələrin kontrolsuz çoxalması ilə meydana gələn xərçəng növüdür. Adətən xeyirli poliplərdən inkişaf edir. Erkən mərhələdə aşkarlananda müalicəsi mümkündür.
Kolonoskopiya ilə kolon xərçəngi təyin edilirmi?
Bəli. Kolonoskopiya, kolon xərçəngini aşkarlamada ən təsirli üsullardan biridir. Poliplər təyin edilərək çıxarıla bilər, erkən mərhələ xərçənglər müəyyən edilə bilər. Bu sayədə müalicəyə gec qalmadan başlanıla bilər.
Kolon xərçəngi mərhələləri nələrdir?
Kolon xərçəngi; mərhələ 0'dan mərhələ IV'ə qədər təsnif edilir. Mərhələ irəlilədikcə müalicə prosesi daha mürəkkəb hala gəlir. Erkən mərhələdə təyin edilən xəstələrdə müalicə müvəffəqiyyət səviyyəsi olduqca yüksəkdir.