Hamiləlik prosesi, həm ana namizədinin, həm də inkişaf etməkdə olan körpənin sağlamlığı baxımından xüsusi bir dövrdür. Bu dövrdə qidalanma vərdişlərinin tənzimlənməsi, həm ananın ümumi sağlamlıq vəziyyətini qorumaq, həm də körpənin sağlam inkişafını dəstəkləmək üçün böyük əhəmiyyət daşıyır.
Hamiləlikdə qidalanma tərzi qurularkən ana namizədinin sağlamlıq vəziyyəti, hamiləlik həftəsi və körpənin inkişaf ehtiyacları nəzərə alınmalıdır. Qadın Xəstəlikləri və Doğum mütəxəssisləri, hamiləlik boyunca ananın ehtiyac duyduğu vitamin, mineral və enerji tələblərinə görə qidalanma mövzusunda bələdçik edir.
Xüsusilə riskli hamiləlik hallarında və ya ananın sağlamlıqla bağlı xüsusi bir ehtiyacı olduqda, qidalanma təklifləri şəxsə xas olaraq formalaşdırılır. Beləliklə həm ananın sağlamlığını qorumaq, həm də körpənin inkişafını ideal şəkildə dəstəkləmək mümkündür.
Hamiləlik Diabetinə Diqqət Edilməli
Hamiləlik prosesində tez-tez qarşılaşılan sağlamlıq problemlərindən biri gestasyonel diabetdir. Şəkər yükleme testi nəticəsi diabet xəstəliyinə sahib olduğu müəyyən edilən ana üçün xüsusi qidalanma proqramı hazırlanması həm ananın, həm də körpənin sağlamlığını qorumaq üçün çox önəmlidir. Nəzarət altında qidalanma proqramları ilə həm qan şəkəri səviyyələri istənilən səviyyədə saxlanıla bilər, həm də körpənin inkişafının təsirlənməməsi üçün kifayət qədər qidalanmaq mümkündür. Bu dövrdə qidalanmaya lazımi diqqət göstərilmədikdə körpənin sağlamlığı təsirlənə bilər və ya anada diabet qalıcı hala gələ bilər. Gestasyonel diabeti olan hamilələr qida qəbulunda istifadə etdikləri karbohidrat miktarlarına diqqət etməli və mütləq qida atlamamalıdır, şəkər və şəkərli məhsullardan istifadə etməməlidir.
Hamiləlikdə Sağlam Qidalanma
Sağlam bir hamiləlik prosesi keçirmək üçün bütün hamilələrin qidalanma proqramları onlara xas hazırlanmalıdır.
Amma bütün hamilələrin diqqət etməsi lazım olan bəzi hallar da mövcuddur:
• Qida atlanmamalı və qidalar 3 əsas, 2-3 ara yemək şəklində tənzimlənməlidir.
• İstifadə edilən maye miqdarı gündə ən az 2,5 litr (8-10 su stəkanı) olmalıdır.
• Hazırlanan yeməklərdəki duz miqdarına diqqət edilməli, duz istehlakı nəzarətdə saxlanmalıdır.
• Süd qrupu, ət qrupu, taxıl qrupu, tərəvəz və meyvələrin hamısı hamilə qidalanmasında önəmlidir. Xüsusi bir sağlamlıq problemi (allergiya, çölyak xəstəliyi v.b) hər qida qrupunun balanslı şəkildə istifadə edilməlidir.
• Hər gün qoz, fındıq, fıstıq və s. sərt qabıqlı quru yemişlərdən 1 ovuc istifadə edilməlidir.
• Ət istifadə edərkən yanında mövsüm yaşıl tərəvəzləri və müəyyən C vitamini qaynaqlarından (limon, portağal suyu, mandarin… və s.) istifadə olunması dəmir çatışmazlığı anemiyasının qarşısını almaq üçün önəmlidir. • Hər yeməyin yanında mövsüm yaşıl tərəvəzləri, pomidor, xiyar və s. istifadə olunmağa çalışılmalıdır.
• Marqarin, kərəyağı kimi bərk yağlar əvəzinə zeytun yağı, fındıq yağı kimi maye yağlara üstünlük verilməlidir.
• Süfrə şəkəri, bal, cem, bəkməz istehlakında təbii olanlar seçilməli və həddən artıqya yol verilməməlidir.
• Xəmir tatlısı və ya şərbətli şirniyyat yerinə südlü tatlılar seçilməlidir. • İçeriği bilinmeyen hazır qidalar istehlak edilməməlidir.
• Hazır meyvə şirələri, kola, qazoz və s. içecekler istehlak edilməməlidir.
• Gün ərzində çay və qəhvə istehlakı 2 fincandan çox olmamalıdır. Çay və qəhvə yeməklə birlikdə deyil, yeməkdən ən az 1 saat sonra istifadə edilməlidir.
• Siqaretdən və alkoqoldan çəkinilməlidir.
• Hər gün mütləq ən az yarım saat yürüyüş və ya hansısa fiziki fəaliyyət həyata keçirilməlidir.
Hamiləlikdə Vitamin və Mineral Dəstəyi Niyə Lazımdır?
Hamiləlik müddəti boyunca ananın artan ehtiyaclarını qarşılamaq və körpənin sağlam inkişafını dəstəkləmək üçün vitamin və mineral dəstəyi önəmli bir rol oynayır. Hər nə qədər balanslı bir qidalanma proqramı əksər hallarda tələb olunan qida maddələrini təmin etsə də, bəzi hallarda əlavə əlavələr də təklif edilə bilər. Xüsusilə fol turşusu, dəmir, kalsium, D vitamini və omega-3 yağ turşuları hamiləlik dövründə önə çıxan dəstəklər arasındadır. Fol turşusu, nevral tünd defekti kimi doğum anormalliklərinin riskini azaldarkən, dəmir əlavəsi anemiyanı önləməyə kömək edir. Kalsium isə körpənin sümük inkişafı üçün gərəklidir. Çatışmazlıq aşkar edildikdə həkimin təklif etdiyi şəkildə bu əlavələrin alınması, ana və körpə sağlamlığı üçün kritik önəm daşıyır. Ancaq hər dəstək, mütləq həkim nəzarətində istifadə edilməlidir.
Hamiləlikdə Maye İstəhlakı Necə Olmalıdır?
Yeterli maye istehlakı, hamiləlik boyunca ana namizədinin ümumi sağlamlığını qorumaqda və körpənin inkişafını dəstəkləməkdə böyük rol oynayır. Günlük orta hesabla 2,5 litr su istehlak olunması məsləhət görülür. Bu miqdar, həm amniotik mayenin balanslı qalmasına kömək edir, həm də bədəndəki toksinlərin atılmasına kömək edir. Həmçinin ödem yaranmasını azaldır, qəbizlik və sidik yolu infeksiyası kimi yaygın hamiləlik şikayətlərinin qarşısını almağa kömək edir. Suya əlavə olaraq ayran, təzə sıxılmış meyvə suları və şəkərsiz bitki çayları da maye ehtiyacını qarşılamağa kömək edə bilər. Ancaq şəkərli, qazlı içkilər və çox kafeinli içkilərdən çəkinilməlidir.
Hamiləlik Məzuniyyətində Yaygın Hatalar Nələrdir?
Ana namizədləri hamiləlik prosesi zamanı bəzi qidalanma hataları edə bilər. Ən yaygın hatalardan biri "iki adamlıq yemək" düşüncəsidir. Kalori qəbulunun nəzarətsiz artması həm ananın, həm də körpənin sağlamlığını mənfi təsir edə bilər. Bir digər hata, işlənmiş qidaların və hazır yeməklərin həddindən artıq istehlakıdır. Bu cür qidalar az qida dəyərli olub çox duz, şəkər və doymuş yağ ehtiva edir. Həmçinin qida atlamaq da qan şəkəri balansını pozur və enerji səviyyələrini azaldır. Balanslı və planlanmış bir qidalanma proqramı yaratmaq, bu hataların qarşısını almaq üçün önəmlidir. Qidalanma vərdişləri mütləq mütəxəssis həkim və ya diyetisyenlə değerlendirilmelidir.
Sıx Sorulan Suallar
Hamiləlikdə Riskli Dövr Nə Zaman Bitir?
Hamiləliyin ən həssas dövrü adətən ilk trimester, yəni ilk 12 həftəlik müddətdir. Bu dövrdə körpənin orqanları formalaşmağa başlayır və düşmə riski daha yüksəkdir. Xüsusilə qanamalar, intensiv kramplar və ya ciddi ürəkbulanma-qusma kimi hallar bu dövrdə diqqətlə izlənilməlidir. Hamiləlikdə riskli dövr nə zaman bitir? sualına veriləcək cavab; 12-13-cü həftədən etibarən hamiləlik daha stabil bir duruma girir. Bu mərhələdə düşmə riski azalır, körpənin orqan inkişafı əksər hallarda başa çatır və hamiləliyin ikinci üç aylıq dövrü (ikinci trimester) başlayır. Bununla belə, bəzi xüsusi hallarda (uzaqlıq yetməzliyi, plasenta problemləri, infeksiya riskləri və s.) risk faktörləri davam edə bilər. Bu səbəbdən hamiləlik boyunca müntəzəm həkim yoxlamaları və təklif olunan tədqiqlərin aparılması vacibdir.
Hamiləlikdə İlk 3 Ay Qidalanma Siyahısı Necə Olmalıdır?
Hamiləlikdə ilk 3 ay qidalanma siyahısı, körpənin sağlam inkişafı üçün əsas təşkil edir. Bu dövrdə anaların kifayət qədər fol turşusu, dəmir, protein və kalsium alması lazımdır. Təklif olunan qidalar:
- Təzə tərəvəzlər və meyvələr,
- Tam taxıllı məhsullar,
- Yağsız protein mənbələri (toyuq, balıq, yumurta),
- Dəmir baxımından zəngin qidalar (ispanaq, qırmızı ət),
- Fol turşusu ehtiva edən paxlalılar və tünd yaşıl yarpaqlı tərəvəzlər.
Hamiləliyin ilk aylarında mədə bulantısı çox görüldüyü üçün az və tez-tez yeməklə qidalanmaq, quru qidalar istehlak etmək və bol su içmək tövsiyə olunur. C vitamini baxımından zəngin qidalar dəmir qəbulunu artırdığı üçün xüsusilə birlikdə istehlak edilməsi faydalıdır.
Hamiləlik Əvvəli Qidalanma Niyə Önəmlidir?
Hamiləlik əvvəli qidalanma, ana namizədinin bədənini hamiləliyə ən yaxşı şəkildə hazırlamaq üçün olduqca önəmlidir. Hamiləlik planlayan qadınların balanslı və qida dəyəri yüksək bir qidalanma proqramı tətbiq etmələri təklif edilir. Xüsusilə bu vitamin və minerallar üzərində durulmalıdır:
Fol Turşusu: Hamiləlik əvvəli alınmağa başlamalı, doğum anomaliyalarının qarşısını almağa kömək edir.
Dəmir: hamiləlikdə anemiya inkişafının qarşısını almağa kömək edir.
Kalsium: ananın sümük yapısını qoruyarkən körpənin skelet sisteminin sağlam inkişafını dəstəkləyir.
Omega-3 yağ turşuları: isə körpənin beyin və sinir sistemi inkişafında kritik rol oynayır.
Hamiləlik öncəsi ya artıq çəkili olanların sağlam çəki itirməsi və ya az çəkili olanların çəki alması da doğum prosesinə müsbət təsir göstərə bilər.
Hamiləlikdə Qidalanma Necə Olmalıdır?
Hamiləlikdə qidalanma necə olmalıdır sualının cavabı, balanslı, çox yönlü və ehtiyaclara uyğun bir diyet tətbiq olunmalı olduğudur. Ümumi qidalanma tövsiyələri;
- Gündə ən az 5 porsiyon təzə tərəvəz və meyvə yeyilməlidir.
- Protein mənbələrinə hər yeməkdə yer verilməlidir.
- Süd və süd məhsulları kimi kalsium mənbələri gündəlik diyetdə olmalıdır.
- Tam taxıllara üstünlük verilməlidir. İfrat yağlı, şəkərli və işlənmiş qidalardan qaçınılmalıdır.
- Duz istehlakı məhdudlaşdırılmalı və kifayət qədər su içilməlidir.
Hamiləlikdə vitamin və mineral dəstəkləri həkimin tövsiyəsinə görə alınmalıdır. Eyni zamanda ana namizədinin enerji ehtiyacı hamiləliyin irəliləməkdə olan aylarında artır, bu səbəbdən kalorisi balanslı bir qidalanma nizamı qurulmalıdır.
7 Aylıq Hamiləlikdə Qidalanma Siyahısı Necə Olmalıdır?
Hamiləliyin yeddinci ayında, yəni üçüncü trimin başlanğıcında, körpənin sürətli böyüməsi davam edir. Buna görə 7 aylıq hamiləlikdə qidalanma siyahısı daha da önəmli olur. Təklif olunan əsas qidalanma planı:
- Gündəlik protein tələbi artırılmalıdır (ət, balıq, baklagil).
- Omega-3 yağ turşusu alımı (balıq, qoz) dəstəklənməlidir.
- Kifayət qədər kalsium alınmalıdır (süd, qatıq, pendir).
- Lif tərkibi yüksək qidalarla həzm asanlaşdırılmalıdır (tərəvəz, tam taxıllar).
- Şirni istehlakı məhdudlaşdırılmalı, kompleks karbohidratlara üstünlük verilməlidir.
Bu dövrdə mədə yanğısı və həzm narahatlığı kimi şikayətlər artdığı üçün ağır yeməklərdən çəkinilməli, qidalar kiçik porsiyalar şəklində istifadə edilməlidir. Daimi su istehlakı həm ödemi azaltır, həm də həzmi asanlaşdırır.
