Lupus xəstəliyi, kəpənək xəstəliyi olaraq adlandırılan, immun sisteminin vücudun öz sağlam toxumalarına hücum etməsi nəticəsində inkişaf edən otoimmün bir pozğunluqdur. Xalq arasında kəpənək xəstəliyi olaraq bilinməsinin səbəbi, şəxsin üzündə burun kökündən yanaqlara uzanan kəpənək şəklindəki xarakterik qızarıqlıqdır. Lupus, yalnızca dərini deyil, oynaqları, böyrəkləri, ürəyi, ağciyərləri və beyin toxumasını təsir edə bilən bir xəstəlikdir.
Lupus Xəstəliyi Nədir?
Lupus, uzunmüddətli bir otoimmün xəstəlik növüdür. Sağlam hüceyrələrə və toxumalara qarşı immun sisteminin hücumu nəticəsində meydana gələn otoimmün xəstəlikdir. Bu vəziyyət iltihaba səbəb ola bilər və vücudun müxtəlif bölgələrinə, xüsusilə oynaqlar, dəri, böyrəklər, ürək, ağciyərlər və beyinə zərər verə bilər.
Lupus hər kəsi təsir edə bilsə də qadınlarda kişilərə nisbətən daha yaygın görülür. Xəstəliyin qəti bir müalicəsi olmamaqla bərabər, dərmanlar və yaşam tərzi dəyişiklikləri xəstəliyin müalicəsində və kontrolunda kömək edə bilər.
Lupus Xəstəliyinin Növləri Hansılardır?
Lupus, fərqli alt növlərə bölünə bilən bir xəstəlikdir və hər bir alt növ, vücudun müxtəlif bölgələrini təsir edə bilər və ya xəstəliyin şiddəti dəyişə bilər.
Lupus növləri bunlardır:
-
Sistemik Lupus Eritematozus (SLE)
-
Subakut Kutanöz Lupus Eritematozus
-
Diskoid Lupus Eritematozus (DLE)
-
Neonatal Lupus
-
Dərmana Bağlı Lupus
Lupus Xəstəliyi Niyə Olur?
Lupusun səbəbləri tam olaraq bilinməsə də genetik meyillilik, ətraf mühit faktorları, hormonal dəyişikliklər və immun sistem anormallikləri kimi təsirlərin bir araya gəlməsi xəstəliyin inkişafına səbəb ola bilər.
Kəpənək xəstəliyinin yaranmasında səbəblər:
-
Genetik meyillilik
-
Günəşə məruz qalma
-
Hormonal dəyişikliklər
-
Uşaq və yetişkinlikdə göstərilən EBV (Epstein-Barr virusu)
-
Vücuda alınan yad maddələr
-
İmmun sistem pozğunluqları
Lupus Əlamətləri Hansılardır?
Lupus əlamətləri şəxsdən şəxsə dəyişə bilər. Dövr olaraq ataklar və sakitləşmələr yaşana bilər. Tez-tez görülən lupus xəstəliyi əlamətləri:
-
Üzdə kəpənək şəklində döküntü
-
Uzunmüddətli yorğunluq və zəiflik hissi
-
Oynaq ağrıları və şişlik
-
Qızdırma
-
Günəş sonrası dəridə qızarıqlıq
-
Ağız içi yaralar
-
Saç tökülməsi
-
Böyrək tutulumu
-
Sinə ağrısı
-
Damar iltihabları
Əlamətlər yüngül keçsə də irəliləyən dövrələrdə orqan zədələnməsi riski daşıya bilər. Buna görə erkən diaqnoz önəmlidir.
Lupus Necə Diaqnoz Edilir?
Lupus xəstəliyi diaqnozu, həkim müayinəsi və laboratoriya testlərinin birgə qiymətləndirilməsi ilə qoyula bilər. Diaqnoz prosesində istifadə olunan metodlar:
-
Qan Testləri: ANA testi, anti-dsDNA, anti-Sm kimi otoantikor testləri
-
Sidik Təhlili: Böyrək tutulumu olub olmadığını göstərə bilər
-
Biopsiya: Dəri və ya böyrəkdən parça alınaraq incələnə bilər
-
Fiziki Müayinə: Üz döküntüsü, oynaq həssaslığı, dəri bulğuları qiymətləndirilir
Kəpənək Xəstəliyi Necə Müalicə Edilir?
Lupus xəstəliyinin dəqiq bir müalicəsi yoxdur. Ancaq bugünkü günümüzdə istifadə olunan dərmanlar və yaşam düzenlemeleri ilə xəstəlik kontrol altına alınabilir və orqan zədələnməsi riski azaldıla bilər. Müalicə şəxsi olaraq planlanır və adətən bu yanaşmalar tətbiq edilir:
-
Kortikosteroid Dərmanlar: İmmun sistemin həddindən artıq reaksiyasını basdırır
-
İmmun Baskılayıcılar: Şiddətli organ tutulumu varsa tercih edilir
-
Antimalar Dərmanlar (Hidroksiklorokin): Dəri bulğuları və oynaq ağrılarını azaldır
-
Ağrı Kəsicilər və İltihap Gidericilər
-
Düzenli Kontroller: Xəstəliyin irəliləyşi takip edilir və dərman dozaları ayarlanır
Lupus Xəstəliyini Günlük Həyatda İdarə Etmək
Lupus müalicəsində, dərmanların yanı sıra yaşam tərzi dəyişiklikləri də önəmli bir təsirə malikdir. Stresin idarə edilməsi, lupus əlamətlərini azalda bilər. Ayrıca günəşə məruz qalmaq dəri döküntülərini tetikleyebileceği üçün lupus xəstələrinin günəşdən qorunması lazımdır.
Lupus müalicəsində qidalanmanın dəstəkləyici bir rolu vardır və sağlam, balanslı bir pəhriz vücudun ümumi direncini gücləndirə bilər. Antioksidantlar və omega-3 içərən qidaların qəbul edilməsi, xüsusilə iltihablanmanı azaltmağa kömək edə bilər. Lupus simptomlarını ağırlaştırabileceği üçün siqaret çəkmə alışkanlığının bırakılması da önerilir.
Sık Sorulan Sorular
Lupus bulaşıcıdır mı?
Xeyr, lupus bulaşıcı bir xəstəlik deyil. Otoimmün bir pozuqluq olduğu üçün, immun sistemi şəxsin öz toxumalarını hədəf alır və yad bir mikroorqanizm söz konusu deyil. Buna görə gündəlik yaşamda təmas, eyni əşyaları istifadə etmək və ya eyni ortamda bulunmaq lupus xəstəliyini başqasına keçirməz.
Lupus tamamilə sağalır mı?
Kronik bir xəstəlik olduğu üçün istifadə olunan dərmanlar və düzenli həkim kontrolu ilə xəstəlik çox insanda uzunmüddətli kontrol altına alına bilər. Müalicə ilə xəstəliyin atakları azaltılır, orqan zədələnməsinin önü alınır və yaşam kalitesi yüksəldilir.
Pozitiv lupus xəstəliyi nə deməkdir?
Pozitiv lupus ifadəsi, qan testlərində lupus xəstəliyinə özəl bəzi otoantikorların pozitiv çıxması deməkdir. ANA (Antinükleer Antikor) testi və anti-dsDNA testi pozitiv olduğunda lupus ehtimalı arta bilər. Ancaq bu testlərin pozitiv çıxması tək başına lupus diaqnoz qoymaz. Klinik əlamətlər və digər laboratoriya bulğuları da qiymətləndirilərək doktor tərəfindən dəqiq diaqnoz qoyulur.
Lupus hamiləliyi təsir edirmi?
Bəli, lupus bəzi hallarda hamiləlik müddətini təsir edə bilər. Xəstəliyin aktiv olduğu dövrədə hamilə qalmaq düşük, erkən doğum və ya uşaqda inkişaf geriliyi riskini artıra bilər. Bunun üçün lupuslu xəstələrin hamiləlik planlamasını doktor kontrolunda etməsi önəmlidir. Kontrol altında və stabil dövrdə hamilə qalmaq, hamiləlik komplikasiyalarını azaldır.