Yayın günəşli günləri, dəniz kənarında istirahət və açıq havada fəaliyyətlər icra etmə imkanı təqdim edərkən, eyni zamanda bədənin su ehtiyacını artırır. Yüksək temperatur və artan tərləmə səbəbindən dehidratasiya riski artır. Dehidratasiya, bədənin kifayət qədər su səviyyəsinə çata bilmədiyi bir vəziyyətdir və sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər.
Dehidratasiyanın Səbəbləri
1. İsti Hava: Yayın artan istiləri, tərləmə yolu ilə bədəndən su itkisinin artmasına səbəb olur. Bu vəziyyət xüsusilə uzun müddət çöldə qaldıqda daha təzahürkar olar.
2. Fiziki Aktivlik: Tətil dövründə artan fəaliyyətlər və idman etmək istəyi, bədəndən daha çox su itkisinin yaranmasına səbəb ola bilər. Məşğələ zamanı su istehlakı önəmlidir.
3. Yetərsiz Su İçmə: Günlük su istehlakı, bədən funksiyalarının düzgün işləməsi üçün kritikdir. Yetərli su içilmədikdə dehidratasiya riski artır.
4. Alkoqol və Kofein İstehlakı: Alkoqol və kofein tərkibli içkilər, bədəndən su çıxışını artıraraq dehidratasiya yarada bilər. Bu cür içkilərin həddindən artıq istehlakından çəkinməlidir.
Dehidratasiyanın Əlamətləri
- Ağız quruluğu və susuzluq hissi
- Tünd rəngli sidik
- Baş agrısı və yorğunluq
- Aşağı sidik çıxışı
- Konsentrasiya çətinliyi
Dehidratasiyanın Qarşısının Alınması
1. Daimi Su İçmə Vərdişi: Gündə ən az 8 stəkan su içməyə diqqət edin. Su içməyi unutmamaq üçün xatırladıcılar istifadə edə bilərsiniz.
2. Su Ehtiyacınıza Görə Qidalanma: Su tərkibi yüksək meyvə və tərəvəzlər istehlak etmək, su ehtiyacınızı qarşılamağınıza kömək edər.
3. Su İstehlakını İzləmək: Su içmə vərdişinizi izləmək üçün su şüşəsi daşıya və içdiyiniz su miqdarını qeyd edə bilərsiniz.
4. Aktivlikdən Sonra Hidratasiya: Fiziki fəaliyyətdən sonra su itkisinin əvəzini qoymaq üçün yetərli su içməyə diqqət edin.
5. Susuzluğa Diqqət: Ağzınız quruduqda və susuzluq hiss etdiyinizdə su içməyi etinasız buraxmayın.
Sağlamlığınızı Ön Planda Tutun
Yay aylarında isti hava və artan fəaliyyətlər, bədənin su ehtiyacını artırır. Dehidratasiya, sağlamlıq problemlərinə səbəb ola biləcək ciddi bir vəziyyətdir. Bu səbəblə daimi su istehlakı vərdişi qazanmaq, su ehtiyacınıza görə qidalanmaq və fəaliyyətlər sonrası su istehlakına diqqət etmək sağlamlığınızı qorumağın açarlarından biridir. Unutmayın, sağlam və xoş bir yay keçirmək üçün bədəninizi doğru şəkildə hidratasiya etmək önəmlidir.
Dehidratasiyanın Bədən Üzərində Uzunmüddətli Təsirləri
Tez-tez laqeyd yanaşılan dehidratasiya, yalnız müvəqqəti bir maye çatışmazlığı olaraq deyil, uzun müddətdə bir çox sağlamlıq problemlərinə səbəb ola biləcək bir vəziyyət olaraq da dəyərləndirilməlidir. Xroniki maye çatışmazlığı, böyrək funksiyalarını mənfi təsir edə bilər və böyrək daşı yaranma riskini artırar. Bundan əlavə, qan dövranının yetərsiz olması, təzyiqin düşməsi və dövran sistemi pozğunluqlarına səbəb ola bilər. Dəri quruluğu, konsentrasiya olmaması, baş gicəllənməsi və xroniki yorğunluq kimi əlamətlər dəhidratasiyanın uzadılmış təsirləri arasındadır. İdman edən şəxslərdə performans azalması və əzələ spazmaları tez qarşılaşıla bilər. Bədənin elektrolit balansı pozulduqda, sinir ötürülməsində və əzələ yığılmalarında nizamsızlıq yarana bilər. Bu səbəblə yalnız yay aylarında deyil, il boyu yetərli su istehlakına diqqət etməlidir.
Dehidratyasına Qarşı Günlük Maye Təqibi Necə Aparılır?
Dehidratasiya riskini ən aza endirməyin yollarından biri, şəxsin günlük maye istehlakını izləməsidir. Hər şəxsin maye ehtiyacı yaş, cinsiyyət, fiziki aktivlik səviyyəsi və ətraf mühit faktorlarına görə dəyişə bilər. Ümumiyyətlə, orta bir yetkinin gündə 2–2.5 litr maye alması məsləhət görülür. Bu mayenin hamısı yalnız sudan deyil, şorba, qatıq, meyvə və tərəvəzlərdən də təmin edilə bilər. Su içmə vərdişi zəif olan şəxslər üçün su içməyi xatırladan tətbiqlər və ya su şüşəsini göz önündə saxlamaq faydalı ola bilər. Xüsusilə idman öncəsi, zamanı və sonrasında maye alımı etinasız buraxılmamalıdır. Sidik rəngi, maye balansını izləmədə sadə, am effektiv bir göstəricidir; tünd sarı rəng, maye alımının yetərsiz olduğunu göstərir.
Maye İtkisi Kimlərdə Daha Təhlüklidir?
Bəzi şəxslər qrupunda dehidratasiya riski çox daha ciddi nəticələr doğura bilər. Körpələr, kiçik uşaqlar, yaşlılar, xroniki xəstəlikləri olanlar və daimi dərman istifadə edən şəxslər risk altındadır. Körpələrdə böyrəklərin tam inkişaf etməməsi, yaşlılarda isə susama hissinin azalması bu vəziyyəti daha həssas hala gətirir. Eyni şəkildə diabet, ürək xəstəlikləri və ya təzyiq problemləri olan şəxslərdə maye balansı birbaşa sağlamlıq vəziyyətini təsir edə bilər. Bu səbəbdən yay aylarında bu qrupların maye alımı diqqətlə izlənməlidir. Yaşlı şəxslər çox vaxt susuzluq hissini dərk etmədikləri üçün daimi aralıqlarla maye qəbul etməyə təşviq edilməlidir. Xüsusilə tək yaşayan şəxslər üçün ətraf dəstəyi də önəmlidir.
Maye İtkisinin Erken Əlamətləri Necə Aydınlaşdırılır?
Dehidratasiyanın erkən əlamətlərini dərk etmək, ciddi problemin yaranmasından əvvəl önləmə alınmasını təmin edir. Ən yaygın erkən əlamətlər arasında ağız quruluğu, baş ağrısı, yorğunluq, sidiyin azalması və tünd rəngli sidik yer alır. Bəzi şəxslərdə əsəblik, konsentrasiya çatışmazlığı və yuxululuq da müşahidə edilə bilər. Dəri elastikliyinin azalması, gözlərin çökməsi və ürək atış sürətində artış da maye itkisinin xəbərdarlıq siqnalları ola bilər. Bu əlamətlər görüldüyündə dərhal su içilməli və sərin bir mühitdə istirahət edilməlidir. İrəliləmiş səviyyədə maye itkisi vəziyyətində baş gicəllənməsi, bayılma hissi və təzyiq düşməsi müşahidə edilə bilər. Bu kimi hallarda gecikmədən tibbi yardım alınmalıdır.
Tez-Təz-Təz Soruşulan Suallar
Dehidratasiya Nədir və Yay Aylarında Niyə Daha Çox Görülür?
Dehidratasiya, bədənin kifayət qədər maye qəbul edə bilməməsi və ya itirilən mayenin yerinə kifayət qədər qoyulmaması vəziyyətidir. Yay aylarında tərləmə yolu ilə maye itkisi artdığı üçün dehidratasiya riski də müəyyən şəkildə yüksəlir.
Yüksək temperatur, rütubət və günəş şüalarına birbaşa məruz qalmaq, tərləmənin artmasına və bədənin maye-elektrolit balansının pozulmasına səbəb olur. Bu vəziyyət ilk növbədə yorğunluq, halsızlıq və baş ağrısı kimi şikayətlər ilə özünü göstərir. Ciddi hallarda isə təzyiq düşməsi, şüurun qarışıqlığı və bayılma müşahidə edilə bilər.
Dehidratasiyanın Səbəbləri Nələrdir?
Dehidratasiyanın səbəbləri, yalnız kifayət qədər su içməmə ilə məhdudlaşmır. Bədəndən maye itkisini artıran bir çox faktor var. Ən yaygın səbəblər bunlardır:
-
Yetərsiz su içmə vərdişi,
-
Aşırı tərləmə (isti hava, məşğələ, stress),
-
İshal və ya qusma,
-
Qızdırmalı xəstəliklər,
-
Diabet və bəzi böyrək xəstəlikləri,
-
Sidikqovucu dərmanların istifadəsi,
-
Aşırı duz və ya kofein istehlakı,
-
Alkoqol istehlakı (bax: alkoqolların dehidratasiyası).
Bu səbəblər bədənin maye ehtiyacını artırır və yerinə maye qoyulmadıqda dehidratasiya ortaya çıxır.
Alkoqolların Dehidratasiya Üzərində Təsiri Nədir?
Alkoqolların dehidratasiyanı təhrik etməsi, çoxu insanların yay aylarında fərq etmədiyi amma geniş yayılmış bir vəziyyətdir. Alkoqol istehlakı, bədəndə suyun tutulmasını təmin edən antidiüretik hormonun (ADH) ifrazını azaldır. Bu da böyrəklərin daha çox su atmasına səbəb olur.
Nəticədə şəxs fərq etmədən sidiklə çox daha çox maye itkisinə uğrayır. Bu vəziyyət isti havalarda daha risklidir çünki tərləmə ilə birlikdə itirilən maye miqdarı artır. Xüsusilə tətil və sahil mühitlərində alkoqol istehlak edən şəxslərin mütləq su alımını artırmaları və tarazlı qidalanmaları lazımdır.
Alkoqolların dehidratasiyanı artırıcı təsiri səbəbiylə, alkoqol istehlakı sonrasında hiss olunan baş ağrısı və halsızlıq əksər hallarda maye itkisinin nəticəsidir.
Dehidratasiya Baş Ağrısı Nədir?
Dehidratasiyanın nəticəsində baş verən baş ağrısı, maye itkiləri səbəbindən beyin və ətrafındakı toxumaların müvəqqəti olaraq kiçilməsi səbəbiylə ortaya çıkır. Bu vəziyyət beyin zarı sinir uclarının gərilməsinə və ağrı hissinə səbəb ola bilər.
Ümumiyyətlə aşağıdakı hallarda qaşrılaşılır:
-
Uzun müddət su içilmədikdə,
-
Günəş altında çox vaxt keçirildikdə,
-
Məşğələ sonrası kifayət qədər maye alınmadıqda,
-
Alkoqol alımının ardından.
Dehidratasiyanın başağrısı tez-tez zonklayıcı xarakterdədir və adətən alın, şakak və ya ense bölgəsində hiss edilir. Bol su içmək, kölgə və sərin mühitlərdə dinlənmək çox vaxt şikayətin azalmasına səbəb olur. Şiddətli hallarda həkimə müraciət edilməlidir.
Körpələrdə Dehidratasiya Nədir?
Körpələrdə dehidratasiya nədir? sualı, xüsusilə yay aylarında anaların tez-tez soruşduğu suallardandır. Körpələrin bədən səth sahəsi böyüklərə nisbətən daha geniş olduğundan maye itkiləri daha sürətli inkişaf edir. Üstəlik körpələr susuzluqlarını ifadə edə bilmədikləri üçün əlamətlər diqqətlə izlənməlidir.
Körpələrdə dehidratasiya əlamətləri bunlar ola bilər:
-
Ağız və dodaqlarda quruluq,
-
Gözyaşsız ağlama,
-
Sidik azalması, bezi daha uzun müddət quru qalması,
-
Dəri elastikliyinin azalması,
-
Huzursuzluq və ya əksinə həddən artıq yuxu halı,
-
Göz çuxurlarında çökmə.
2 yaşdan aşağı uşaqlar, yüksək risk qrupundadır. Xüsusilə ishal, qusma və ya qızdırmalı xəstəlik keçirən körpələrdə maye itkiləri sürətlə inkişaf edə bilər. Buna görə kifayət qədər dərman təmin etmək, əlavə maye dəstəyi və lazımdırsa tibbi müdaxilə şəraitində olmalıdır.
Dehidrotasiya Necə Önlenir?
Dehidratasiya, sadə amma effektiv tədbirlərlə böyük ölçüdə qarşısı alınabilir. Yay aylarında bu tədbirlər daha da vacib hala gəlib:
-
Gündə ən az 8–10 stəkan su içilməlidir.
-
Suya alternativ olaraq ayran, sadə madesu, təzə meyvə sulamərtəbəli təklif edilir.
-
Şəkərli və qazlı içkilərdən çəkinmə olunmalıdır.
-
Açıq havada və məşğələ zamanı tez-tez su içilməlidir.
-
Yüngül, su tərkibi yüksək qidalar istehlak olunmalıdır (qovun, xiyar, qatıq kimi).
-
Körpə və yaşlı şəxslər daha yaxın izlənməlidir.
Unutmamalıdır ki dehidratasiya yalnız susuzluq hissi ilə dərk olunmaz; bu səbəbdən daimi maye istehlakı vərdişi halına gətirilməlidir.
Yay Aylarında Hansı Qidalar Dehidratasiyaya Qarşı Yardımçı Olur?
Bəzi qidalar yüksək su tərkibi sayəsində yay aylarında bədənin maye balansını qorumaya yardımçı olur:
-
Qarpız, qovun, çiyələk,
-
Xiyar, pomidor, marul,
-
Qatıq və kefir,
-
Təzə sıxılmış meyvə suyu,
-
Bitki çayları (şəkərsiz).
Bu qidaların daimi istehlakı, maye ehtiyacını dəstəkləməklə yanaşı eyni zamanda vitamin və mineral ehtiyacını da qarşılar. Xüsusilə uşaqlar və yaşlılar üçün bu cür qidaların günlərə əlavə edilməsi faydalı olacaqdır.