Tiroid vəzi, boynun ön hissəsində yerləşən kəpənək şəklində kiçik bir quruluşdur. Metabolizmanı tənzimləyən vacib hormonlar ifraz edən tiroid, bədən üçün mühüm bir funksiyanı yerinə yetirir. Tiroidin ifraz etdiyi T3 və T4 hormonlarının az və ya çox ifraz olunması digər orqanların da yavaş və ya sürətli işləməsində müəyyənedici bir rol oynayır.
- Menstruasiya pozuntusu
- Yüksək təzyiq
- Əsəbi əhval
- Narahatlıq
- Çəki itkisi
- İstilik və tərləmə
- Çarpıntı
- Saçlarda zəiflik, qırılma və tökülmə
- Keçməyən ishal
- Yuxusuzluq
- Əl titrəməsi
- Göz problemləri
- Tiroid vəzinin həddindən artıq böyüməsi (zob) olaraq sıralana bilər.
- Kişilərdə yetkinlikdə gecikmə,
- Qadınlarda menstruasiya dövrlərində və tezliyində azalma,
- Zəiflik,
- Depressiv əhval,
- Bədəndə ödem,
- Həddindən artıq üşümə,
- Səsdə qalınlaşma,
- Qəbizlik,
- Çəki artışı,
- yaddaşda və konsentrasiyada problemlər olaraq bildirilir.
Tiroid Xəstəlikləri Nələrdir?
Bədəndə olduqca mühüm bir funksiyanı yerinə yetirən tiroidin ifraz etdiyi hormonlardakı qeyri-balans bəzi xəstəliklərə də səbəb olur. Bu xəstəliklər xoşxassəli və bədxassəli xəstəliklər olaraq iki başlıqda incələnir. Tiroid xəstəlikləri, hormonların az və ya artıq ifraz olunmasından qaynaqlana biləcəyi kimi, tiroid vəzi strukturasında baş verən dəyişikliklərə də bağlı olaraq ortaya çıxa bilər. Buna görə də, tiroid xəstəlikləri həm funksional, həm də struktural baxımdan diqqətlə yanaşılmalıdır.
Simptomlar çox zaman gizli inkişaf edir və müxtəlif sistemlərlə əlaqəli olduğu üçün ilk mərhələdə başqa xəstəliklərlə səhv salına bilər. Yorğunluq, çəki dəyişiklikləri, menstruasiya pozuntuları, dəri və saç problemləri kimi şikayətlər bir çox insanda görünə bilər və tiroid funksiyon pozuntusu göz ardı edilə bilər. Bu səbəbdən tiroid xəstəliklərinin simptomlarını tanımaq və erkən dövrdə fərqləndirmək son dərəcə əhəmiyyətlidir. Xüsusilə ailə hekayəsi olan fərdlərdə və qadınlarda müntəzəm skrining testləri keçirilməlidir.
Xoşxassəli Tiroid Xəstəlikləri və Müalicəsi
Xoşxassəli tiroid xəstəlikləri, tiroid vəzindəki forma dəyişikliklərinə və ya hormon balanssızlıqlarına bağlı olaraq meydana çıxır.
Zob: Tiroid vəzinin şiş xarici hər hansı bir səbəbdən böyüməsini ifadə edir. Zob, yod çatışmazlığı, otoimmun xəstəliklər və ya nodül varlığı səbəbi ilə inkişaf edə bilər. Boyunda dolğunluq, udma çətinliyi, səs dəyişməsi kimi simptomlarla ortaya çıxa bilər. Müalicə planı xəstənin yaşına, zob məbləğine və müşayiət edən şikayətlərə görə müəyyən edilir. Yüngül formalarda yalnız müşahidə və dövri izləmə kifayət edə bilsə də, daha böyük zoblada cərrahiyyə və ya radioaktiv yod müalicəsi gündəmə gələ bilər.
Hipotiroidi: Tiroid vəzinin yetərincə hormon istehsal edə bilməməsi səbəbindən əmələ gəlir. Əksər hallarda Hashimoto tiroiditi adlanan otoimmun proses nəticəsində inkişaf edir. Simptomlara çəki artışı, zəiflik, soyuğa dözümsüzlük, saç tökülməsi və qəbizlik daxildir. Diaqnoz TSH və sərbəst T4 testləri ilə qoyulur. Müalicə, adətən sintetik tiroid hormonu (levotiroksin) ilə edilir və ömür boyu davam edə bilər.
Hipertiroidi: Tiroid vəzinin lazım olandan çox hormon istehsal etməsi səbəbi ilə ortaya çıxır. Ən sıx səbəbi Graves xəstəliyidir. Simptomlara çəki itkisi, çarpıntı, tərləmə, sinirlilik və yuxusuzluq daxildir. Müalicədə antitiroid dərmanlar, radioaktiv yod və cərrahi üsullar mövcuddur. Müalicə planı xəstənin yaşı, tiroid hormon səviyyəsi və ümumi sağlamlıq vəziyyəti nəzərə alınaraq hazırlanır.
Xoşxassəli tiroid xəstəliklərində müntəzəm kontrol, qan testləri və tiroid ultrasonoqrafiyası ilə izləmək son dərəcə vacibdir. Dərman müalicəsinə müntəzəm davam edilməsi və yaşam tərzi dəyişikliləri də müalicənin uğuru üçün zəruridir.
Bədxassəli Tiroid Xəstəlikləri
Bədxassəli tiroid xəstəlikləri, tiroid vəzindəki hüceyrələrin xərçəng olması ilə meydana çıxır. Tiroid xərçəngi, adətən yavaş irəliləyən və müalicəyə həssas bir xərçəng növü olmaqla bərabər, erkən diaqnoz və uyğun müdaxilə ilə uğur şansı olduqca yüksəkdir. Papiller, foliküler, medüller və anaplastik tiroid xərçəngi olmaq üzrə dörd əsas növü mövcuddur.
Papiller tiroid xərçəngi, ən sıx rast gəlinən və adətən yaxşı proqnozlu bir formadır. Foliküler tiroid xərçəngi biraz daha aqressiv ola bilər. Medüller tiroid xərçəngi, genetik keçişli ola bilər və daha fərqli müalicə strategiyaları tələb edir. Anaplastik tiroid xərçəngi isə nadir görülür lakin sürətli gedişli və müalicəyə davamlı ola bilər.
Tiroid xərçəngi adətən simptomsuz keçir və rutin kontrol vaxtlarında fərq edilən nodüllerle tanınır. Bəzi hallarda səs qısıqlığı, boyunda şişlik, udma çətinliyi ya da nəfəs alma çətinliyi kimi şikayətlər görünə bilər. Tiroid ultrasonu, iynə aspirasiya biopsiyası və qan testləri ilə diaqnoz dəqiqləşdirilir.
Erkən mərhələdə təsbit edilən xərçəng növlərində, tiroid vəzinin tamamı və ya bir hissəsi cərrahi üsulla çıxarılır. Əməliyyatdan sonra bəzi xəstələrdə radioaktiv yod müalicəsi tətbiq edilərək qalacaq hüceyrələrin məhv edilməsi hədəflənir. İzləmə prosesində TSH basqılama müalicəsi, tiroglobulin izləməsi və müntəzəm görüntüləmələr aparılır.
Tiroid Xərçəngi Diaqnozu Necə Olur?
Tiroid xərçəngi adətən simptomsuz keçən bir xərçəng növüdür. Zob və bənzər xəstəliklərin izləmə müayinələrində aşkar edilir. Xəstədə tiroid nodülü olub-olmadığını müəyyən etmək məqsədilə tiroid ultrasonoqrafiyasına başvurula bilər. Xəstədə nodül aşkarlandıqda həkim gərək görərsə incə iynə aspirasyon biopsiyası edilə bilər.
Biopsiya, nodülün hüceyrəvi strukturunu dəyərləndirmədə olduqca etibarlı bir üsuldur. Diaqnozda Bethesda təsnifatı istifadə olunur və hər kateqoriyaya görə fərqli bir müalicə planı yaradılır. Şübhəli nodüllər daha yaxından izlənərkən, bədxassəli və ya yüksək riskli strukturlar üçün cərrahi planlama edilir.
Əlavə olaraq, tiroid sintiqrafiyası, nodülün isti ya da soyuq olduğunu müəyyən etmək üçün istifadə edilir. İsti nodüllər adətən xoşxassəlidir, amma soyuq nodüllər daha diqqətlə dəyərləndirilməlidir. Diaqnoz sonrası izləmə protokolü, xəstənin yaşı, xərçəngin tipi və mərhələsinə görə müəyyən edilir.
Tiroid Xərçənginə Səbəb Olan Amillər Nələrdir?
Tiroid xərçənginə səbəb olan ən yaygın amil radiasiyaya məruz qalmaqdır. Uşaqlıqda müəyyən bir səviyyənin üzərində radiasiya almış fərdlərdə, irəlilən yaşlarda tiroid xərçəngi inkişaf etmə riski müsbət şəkildə artır. Bununla yanaşı genetik yatqınlıq, ailəsində tiroid xərçəngi hekayəsi olan fərdlərdə risk faktoru olaraq qəbul edilir.
Tiroid xərçənginə qatqı təmin edə biləcək digər faktorlar arasında yod çatışmazlığı və ya artıqlığı, hormonal balanssızlıqlar, otoimmun tiroid xəstəlikləri və ətraf mühit toksinləri yer alır. Qadınlarda kişilərə nisbətən daha çox görülməsi, hormonal dəyişikliklərin təsirini ortaya koyur.
Tiroid xərçənginə səbəb olan faktorlar tam olaraq kontrol edilə bilməsə də, riskli fərdlərdə müntəzəm kontrolərin edilməsi erkən diaqnoz baxımından həyati əhəmiyyət daşıyır. Xüsusilə uşaq dövründə radioterapiya görmüş və ya yüksək doz radiasiyaya məruz qalmış fərdlərin, irəliləyən yaşlarda tiroid funksiyalarını izlətməsi tövsiyə olunur.
Tiroid Xərçəngi Müalicəsi
Tiroid xərçəngi müalicəsi, tiroid vəzinin bir hissəsi və ya tamamilə cərrahi üsullarla götürülməsidir. Xəstə izləyən həkimin təklifi olduğu halda əməliyyatdan sonra radioaktiv yod müalicəsi tətbiq edilə bilər. Cərrahi sonrası xəstələrə adətən tiroid hormonu əlavə verilir.
Əməliyyatdan sonrakı dövrdə TSH səviyyəsinin basqılanması, xərçəngin təkrarlanma riskini azaltmaq üçün önəmlidir. Tiroid xərçənginin tiplərinə və mərhələsinə görə müalicə sonrası izləmə tezliyi dəyişə bilər. Papiller və foliküler xərçənglər uzun müddətli izləmədə adətən yaxşı gedərkən, medüller və anaplastik tiplərdə daha aqressiv bir müalicə gərəkə bilər.
Tiroid xərçəngi müalicəsində uğur nisbəti olduqca yüksəkdir. Müalicə sonrası həyat keyfiyyətinin qorunması, müntəzəm kontrollər, sağlam qidalanma və stress idarəsi ilə dəstəklənməlidir. Bu prosesdə endokrinoloogia, onkoloogia və ümumi cərrahiyyə uzmanlarının birlikdə çalışması müalicə uğurunu artırır.
Tez-Tez Soruşulan Suallar
Tiroid Nədir?
Tiroid, boynun önü hissəsində yerləşən kəpənək şəklində bir daxili sekresiya vəzidir. Bu vəzin əsas vəzifəsi, bədənin metabolizma sürətini tənzimləyən tiroid hormonu istehsalıdır. T3 (triiodotironin) və T4 (tiroksin) hormonları, ürək ritmindən bədən istiliyinə, həzm sistemindən ruhi əhval-ruhiyyəyə qədər bir çox sistemi təsir edir. Tiroid vəzi düzgün çalışmadığı zaman hormon istehsalı ya azalır (hipotiroidi) ya da artır (hipertiroidi). Bu vəziyyət müxtəlif sistemik simptomlara səbəb olur.
Tiroid vəzinin sağlam çalışması, böyümə, inkişaf, reproduktiv sağlamlıq, ürək və beyin funksiyaları kimi həyati bir çox sistemi birbaşa təsir edir. Bu səbəblə tiroid problemləri yalnız bir hormon balanssızlığı kimi deyil, bütövlükdə bir sağlamlıq problemi kimi qəbul edilməlidir. Xüsusilə qadınlarda, hamiləlik və menopauza dövrlərində tiroid balanssızlığı daha aydın hala gələ bilər.
Tiroid Simptomları Nələrdir?
Tiroid simptomları, tiroid vəzinin az və ya çox işləməsinə görə dəyişiklik göstərir. İki əsas tablo olan hipotiroidi və hipertiroidi fərqli simptomlarla özünü göstərir.
Hipotiroidi simptomları: Zəiflik, yorğunluq, çəki artışı, soyuğa həssaslıq, qəbizlik, quru dərilər, saç tökülməsi, yavaşlayan ürək döyüntüsü və depresif ruh halı ilə xarakterizə edilir. Metabolizma yavaşladığı üçün şəxs gün boyu aşağı enerjili hiss edir.
Hipertiroidi simptomları: Çarpıntı, sinirlilik, iştah artışı ilə birlikdə çəki itkisi, aşırı tərləmə, yuxusuzluq, əllərdə titrəmə və əzələ zəifliyi. Bədən sistemi sürətləndiyi üçün şəxsin ümumi halı gərgin və narahat ola bilər.
Bu simptomlar uzun müddət davam edirsə tiroid xəstəliyi simptomları baxımından dəyərləndirilmə aparılmalıdır. Diaqnoz üçün TSH, sərbəst T3 və T4 səviyyələrinə baxılır.
Tiroid Xəstəliyi Nədir?
Tiroid xəstəliyi nədir? sualı, tiroid vəzinin hormon istehsalında və ya strukturunda yaranan pozuntuları əhatə edir. Ən yaygın tiroid xəstəlikləri: Hipotiroidi (yetersiz hormon istehsalı), hipertiroidi (aşırı hormon istehsalı), tiroid nodülləri, zob (ümumi vəz böyüməsi) və tiroid xərçəngi. Tiroid xəstəlikləri, genetik yatqınlıq, yod balanssızlığı, otoimmun xəstəliklər, stress və ətraf mühit faktorlarının təsiri ilə inkişaf edə bilər.
Erkən diaqnoz qoyulmadıqda metabolik tarazlığın pozulmasına, ürək ritm pozuntularına, depresiyona və çəki problemlərinə səbəb ola bilər. Tiroid testləri, ultrasonoqrafiya və lazım gələrsə biopsiya ilə diaqnoz prosesi həyata keçirilir.
Tiroid Vəzi Nədir?
Tiroid vəzi nədir? sualının cavabı, bədənin hormon sistemini anlamaq üçün əhəmiyyətlidir. Tiroid vəzi, endokrin sistemin bir parçası olub metabolizmanı tənzimləyən hormonların istehsal edildiyi yerdir. Tiroid vəzinin sağlam işləməsi; enerji səviyyəsi, bədən istiliyi, ürək ritmi, ruhi halı və çəki idarəsinə bir çox bədən funksiyası baxımından kritikdir.
Tiroid vəzinin sağlamlığı, böyümə çağından etibarən əhəmiyyətlidir. Xüsusilə uşaq və ergenlik dövründə tiroid hormon balanssızlıqları, böyümə geriliyi, məktəb müvəffəqiyyətində azalma və diqqət çatışmazlığı kimi problemlərə səbəb ola bilər. Bu səbəbdən uşaqlarda inkişaf geriliyi müşahidə edildiyində tiroid funksiyaları üçün mütləq kontroldən keçməlidir.
Tiroid Üçün Hansı Bölmədən Randevu Alınmalıdır?
Tiroid üçün hansı bölmə sualı, xəstələr tərəfindən ən çox soruşulan mövzulardan biridir. Tiroid xəstəliklərinin diaqnozu və izləməsi ilə bu bölmələr məşğul olur:
- Endokrinologiya və Metabolizma Xəstəlikləri: Tiroid hormonlarının tənzimlənməsi, nodül və zob izləməsi bu sahənin əsas vəzifələrindəndir. Uzunmüddətli izləm və dərman müalicəsi planlanmasında endokrinoloqlar yetkilidir.
- Daxili Xəstəliklər (Dahiliye): Adətən ilkin müraciət yeridir. TSH kimi əsas testləri edərək lazım gələrsə endokrinologiyaya yönləndirir.
- Ümumi Cərrahiyyə: Tiroidə aid nodül, kütlə və ya xərçəng şübhəsi varsa dəyərləndirir və cərrahi əməliyyat planlayır. Xüsusilə biopsiya gərək olan nodüllerde işə daxil olur.
Həmçinin tiroid xəstəliklərinin izləməsində lazım gəldikdə radiologiya, nüvə tibb və patologiya kimi digər sahələr də prosesdə yer ala bilər.
Tiroid Nodülü Nədir?
Tiroid nodülü nədir? sualının cavabı, tiroid vəzində əmələ gələn yuvarlaq və ya oval kütlələrdir. Nodüllər tək və ya çoxsaylı ola bilər, adətən xoşxassəli olsalar da bəzi nodüllər hormon istehsalı edə bilər (toksik nodül) və ya xərçəng riski daşıya bilər.
Tiroid nodülləri çox vaxt simptomsuz olur. Lakin, bəzi hallarda udmanın çətinliyi, boyunda təzyiq hissi və ya səs qısıqlığı kimi simptomların meydana gəlməsi mümkündür. Bu cür nodüllər ultrasonoqrafiya ilə izlənməli, şübhəli görünənlərə iynə biopsiyası edilməlidir.
Hansı Tiroid Nodülü Təhlükəlidir?
Hansı tiroid nodülü təhlükəlidir? sualı, xüsusilə nodül təsbit edilən xəstələr üçün kritik önəmə sahibdir. Şübhəli nodül xüsusiyyətləri arasında sərtlik, qeyri-müntəzəm kənar quruluş, qısa müddətdə böyümə meyli və ultrasonoqrafiyada mikrokalsifikasyon görülməsi yer alır.
Bundan əlavə, səs qısıqlığı, udma çətinliyi kimi simptomlara səbəb olan nodüllər, ətraf toxumalara təzyiq edə bilər. Ailə daxilində tiroid xərçəngi hekayəsi olan fərdlərdə meydana gələn nodüller isə daha diqqətlə dəyərləndirilməlidir. Belə hallarda iynə aspirasyon biopsiyası (İİAB) tətbiq edilərək hüceyrəvi incələmə həyata keçirilir.
Erkən müdaxilə ilə tiroid xərçənglərinin müalicə uğuru olduqca yüksəkdir. Bu səbəblə tiroid nodülü olan fərdlərin müntəzəm kontrol altında olması və tövsiyə edilən testlərin etməməsi zəruridir.