Göz sağlamlığı, ümumi sağlamlığımıza təsir edən vacib bir amildir və bəzi hallarda göz xəstəlikləri ciddi problemlərə səbəb ola bilər. Bu xəstəliklərdən biri də üveitdir. Üveit, gözün iç təbəqəsi olan üvea təbəqəsinin iltihabıdır. Bu xəstəlik, sürətli bir şəkildə müalicə olunmadıqda daimi görmə itkisinə səbəb ola bilər.
Üveit Növləri:
- Ön Üveit (İris İltihabı): İris təbəqəsinin iltihabıdır.
- Orta Üveit (Mərkəzi Retina İltihabı): Gözün arxa hissəsində, xüsusən mərkəzi retinanı təsir edən bir iltihabdır.
- Arxa Üveit (Koroid İltihabı): Gözün arxa hissəsindəki koroid təbəqəsinin iltihabıdır.
Üveit Əlamətləri:
- Gözdə ağrı və ya narahatlıq
- İşığa qarşı həssaslıq
- Bulaniq və ya dəyişən görmə
- Gözdə qızarıqlıq
- Göz içində üzən nöqtələr və ya sisli görüntülər
Üveit Diaqnozu Necə Qurulur?
Üveit diaqnozu, göz həkimi tərəfindən ətraflı bir göz müayinəsi və lazım gələrsə qan testləri və ya görüntüləmə testləri istifadə edilərək qoyulabilir.
Üveit Müalicə Yolları Nələrdir?
- Dərmanlar: Steroid və immunsupressiv dərmanlar, üveitin iltihabını nəzarət altına almaqda geniş istifadə olunur.
- Göz Damlaları və ya Məlhəmlər: Gözdəki iltihabı yüngülləşdirmək və rahatlatmaq üçün istifadə edilir.
- Digər Müalicə Seçimləri: Bəzi hallarda, lazer müalicəsi və ya cərrahi müdaxilə lazım ola bilər.
Üveit Necə Qarşısı Alınır?
Üveitin tam qarşısını almaq mümkün olmaya bilər, lakin göz sağlamlığına diqqət edərək və mütamadi göz müayinələri etdirərək risk azaltıla bilər. Üveit, ciddi bir göz xəstəliyidir və erkən diaqnoz və müalicə, daimi görmə itkisini önləmədə kritik əhəmiyyətə sahibdir. Hər hansı bir göz rahatsızlığı durumunda, mütəxəssis bir göz həkiminə müraciət etmək önəmlidir.
Üveite Səbəb Olan Amillər
Üveit, bir çox fərqli səbəbə bağlı olaraq inkişaf edə bilər. Əvvəla infeksiyalar (bakterial, viral, fungal), immunitet sistemi xəstəlikləri (məsələn, Behçet xəstəliyi, revmatoid artrit), travmalar, bəzi xərçəng növləri və toksik maddələrlə təmas kimi amillər üveitin yaranmasında təsir göstərə bilər. Genetik meyil də bəzi fərdlərdə üveit riskini artıra bilər. Xüsusilə otoimmün xəstəliklərin gedişatında, immunitet sistemi göz toxumalarına hücum edərək iltihaba yol aça bilər.
Üveit Yoluxucudur?
Üveit birbaşa yoluxucu bir xəstəlik deyil. Üveite səbəb olan bəzi infeksiyalar (məsələn, herpes virusu, vərəmlə kimi) yoluxucu ola bilər. Bu infeksiyalar bədəndə yayıla bilər və gözdə iltihaba səbəb ola bilər. Lakin üveit xəstəsi bir şəxslə təmas etmək, bu iltihabın birbaşa başqa bir şəxsə keçməsinə səbəb olmaz. Buna görə də, üveit diaqnozu qoyulan fərdlərdən uzaq durmaq kimi bir önləm almağa ehtiyac yoxdur; əsl önəmli olan altda yatan səbəbin doğru şəkildə müəyyən edilməsi və müalicə edilməsidir. Üveit hallarının bir qismi, bədəndə olan və göz toxumalarını təsir edə bilən bəzi mikrobial agentlərə bağlı olaraq inkişaf edə bilər. Məsələn:
-
Herpes simpleks virusu (HSV),
-
Varisella zoster virusu (zona xəstəliyi amili),
-
Sitomeqalovirusu (CMV),
-
Toxoplasma gondii (parazitar infeksiya),
-
Vərəm (Mycobacterium tuberculosis),
-
Sifilis (Treponema pallidum bakteriyası) kimi infeksiyalar üveit inkişafına zəmin hazırlaya bilər.
Bu amillərin bəziləri yoluxucu xüsusiyyətə malik olsa da, sözügedən yoluxuculuq adətən fərdi təmas, bədən mayeləri və ya tənəffüs yolu ilə baş verir. Önəmli vurğulamaq lazımdır ki, bu infeksiyalar yoluxsa belə, hər fərddə mütləq üveit inkişaf edəcəyi anlamına gəlmir. Üveit, çox zaman fərdin immunitet sisteminin verdiyi spesifik bir cavab sonucu ortaya çıxır.
Fərddən Fərdə Üveit Keçər mi?
Xeyr, üveit xəstəliyi fərddə inkişaf edən bir inflamatuvar proses olub birbaşa başqa bir insana keçməsi mümkün deyildir. Başqa sözlə desək, üveitli bir fərdlə yaxın təmasda olmaq, əl tutmaq ya da eyni məkanda olmaq hər hansı bir yoluxma riski yaratmaz. Bu baxımdan üveit, qrip, zökəm və ya digər yoluxucu xəstəliklərlə qarışdırılmamalıdır. Xəstəliyin əsasında yoluxucu bir infeksiya varsa, həmin infeksiyanın yayılma yolları nəzərə alınmalıdır. Bu da adətən fərdi gigiyena, immunitet durumu və kontekstlə bağlıdır.
İmmunitet Sistemi ilə Əlaqəli Üveit Növləri
Üveit hallarının böyük bir qismi yoluxucu olmayan, yəni qeyri-infeksion səbəblərə bağlıdır. Bu növ üveitlər əsasən bədənin immunitet sisteminin normal olmayan şəkildə öz toxumalarına hücum etməsi nəticəsində inkişaf edir. Revmatoyid artrit, Behçet xəstəliyi, ankilozan spondilit və sarkoidoz kimi sistemik xəstəliklər üveite zəmin hazırlaya bilər. Bu hallarda xəstəlik yoluxucu deyil, lakin immunitet sisteminin nizamsız çalışmasına bağlı olaraq göz toxumalarında iltihab yaranır.
Üveit Müalicəsində İnfeksiyanın Rolu
Üveit müalicəsində ən önəmli addım, xəstəliyin altında yatan səbəbin doğru şəkildə müəyyən edilməsidir. Əgər bir infeksiya agenti tapılırsa, ilk növbədə bu agentin müalicəsi vacibdir. Antibiotiklər, antiviral ya da antiparazitar dərmanlar bu prosesdə istifadə edilə bilər. Qeyri-infeksion hallarda isə adətən kortikosteroidlər və immunitet sistemini baskılayan dərmanlar təsirli olur. Buna görə üveit şübhəsi olan fərdlərin vaxt itirmədən göz xəstəlikləri mütəxəssisinə müraciət etməsi, lazımi tədqiqlərin aparılması və uyğun müalicə planının qurulması son dərəcə önəmlidir.
Üveit Müalicəsi Necə Planlaşdırılır?
Üveit müalicəsi, xəstəliyin səbəbinə və şiddətinə görə planlanır. Əsas məqsəd, iltihabı nəzarət altına almaq, gözdəki ağrını və digər simptomları yüngülləşdirmək və daimi görmə itkisini önləməkdir. Üveit müalicəsi prosesində:
- Steroidlər: İltihabı baskılamak üçün damla, tablet ya da inyeksiya şəklində istifadə edilir.
- İmmunitet sistemini baskılayıcı dərmanlar: Xüsusən otoimmün xəstəliklərə bağlı üveit hallarında seçilir.
- Antibiotik və ya antiviral dərmanlar: İnfeksiya səbəbli üveitdə istifadə olunur.
- Göz içi inyeksiyalar: Şiddətli hallarda birbaşa göz içərisinə dərman verilməsi lazım ola bilər.
- Lazer müalicəsi və ya cərrahi girişim: Komplikasiya inkişaf edən hallarda tətbiq olunabilir.
Müalicə prosesində müntəzəm göz həkimi nəzarətləri böyük önəm daşıyır. Xəstəliyin təkrarlama riski olduğundan, simptomlar yüngülləşsə belə müalicəyə həkimin tövsiyə etdiyi müddət boyunca mütləq davam edilməlidir.
Tez-tez Verilən Suallar
Üveit yoluxucu bir xəstəlik mi?
Üveit birbaşa yoluxucu bir xəstəlik deyil. Yəni, bir şəxsdən başqasına təmas yolu ilə və ya tənəffüs kimi yollarla keçməz. Bəzi yoluxucu xəstəliklər üveitə səbəb ola bilər. Məsələn, vərəm, herpes virus infeksiyaları, sifilis və toksoplazma kimi mikrob xəstəliklər gözdə iltihaba (üveit) yol aça bilər. Bu halda, üveitə səbəb olan əsas infeksiya agenti yoluxucudur. Üveit inkişafında adətən bədənin immunitet sisteminin həddindən artıq və ya yanlış bir cavabı mövcuddur. Ona görə üveit xəstələrinin sosial həyatında yoluxma riski səbəbilə izolasiya tələbi yoxdur.
Üveit müalicəsi nə qədər davam edir?
Üveit müalicəsinin müddəti xəstəliyin tipi, səbəbi, şiddəti və xəstənin ümumi sağlamlıq vəziyyətə bağlı dəyişə bilər. Bəzi üveit hallarında, xüsusən infeksion olmayan və yüngül şiddətlə keçən hallarda, müalicə bir neçə həftə ərzində tamamlanabilir. Ağır hallarda, xüsusən otoimmün xəstəliklər kimi kronik durumlarla əlaqələndirilən üveit növlərində müalicə aylar hətta illər çəkə bilər. Müalicə prosesi boyunca xəstələrin müntəzəm nəzarət altına alınması, iltihabın vəziyyətinə görə dərmanların dozajının tənzimlənməsi lazım gələ bilər. Müalicə müddətində xəstələrin həkimin tövsiyələrinə tam uyğun gəlməsi, dərmanları aksatmaması və simptomlarla bağlı hər hansı dəyişikliyi vaxt itirmədən bildirməsi olduqca önəmlidir. Bəzi kronik üveitlərdə, müalicə xəstəliyi tamamilə aradan qaldırmaq yerinə iltihabı nəzarətdə saxlamağa və görmə itkisini önləməyə yönəlmiş ola bilər.
Üveite hansı faktorlar səbəb olur?
Üveit, gözün orta təbəqəsinin (üvea) iltihabıdır və bir çox fərqli faktor bu iltihaba yol aça bilər. İnfeksiyalar (bakterial, viral, fungal və ya parazitar), üveitin əhəmiyyətli səbəblərindən biridir. Məsələn, herpes virusu, toksoplazmoz, vərəmləvə sifilis kimi xəstəliklər üveite səbəb ola bilər. Bundan əlavə, revmatoyid artrit, Behçet xəstəliyi, ankilozan spondilit və sarkoidoz kimi otoimmün narahatlıqlar da immunitet sisteminin yanlışlıqla göz toxumalarına hücum etməsinə səbəb olaraq üveit yarada bilər. Göz travmaları, göz içi əməliyyatlar və ya məruz qaldıqları toksik maddələr də üveit inkişafında rol oynaya bilər. Nadir hallarda göz şişləri və ya vücuttakı digər xərçəng növləri üveit bənzər əlamətlərlə özünü göstərə bilər. Bəzi genetik meyillər, xüsusən HLA-B27 gen mutasiyası daşıyan fərdlərdə, üveit riskinin artdığı məlumdur.
Üveit təkrarlanar mı?
Bəli, üveit təkrarlayabilən bir xəstəlikdir. Xüsusilə immunitet sistemi xəstəlikləri ilə əlaqəli olan kronik üveit növlərində, xəstəlik dövr-dövr alevlenmeler göstərə bilər. Üveit atakları, bəzən xəstəlik nəzarət altında ikən ani bir şəkildə yenidən başlaya bilər. Müalicə ilə sağalmış olsa da, bədəndəki əsas immunitet sistemi nizamsızlıqları tam olaraq aradan qaldırıla bilmədiyi üçün təkrar etmə ehtimalı var. Bu səbəbdən üveit xəstələrinin müntəzəm göz müayinələrini aksatmaması və simptomlar təkrar başladığında vaxt itirmədən göz həkiminə müraciət etməsi çox önəmlidir. Erkən müdaxilə, olası komplikasiyaların (görmə itkisi, katarakt, glokom kimi) önlənməsi açısından kritik rol oynar. Xüsusilə kronik gedişli üveitlərdə, uzun müddətli nəzarət və bəzən aşağı dozada qoruyucu dərman müalicəsi lazım gəlib-gələrmi.