Xolesterol səviyyələrini aşağı salmaq üçün sağlam yaşam vərdişləri mənimsəmək əhəmiyyətlidir. İlk növbədə, balanslı və aşağı yağlı bir pəhriz mənimsəmək lazımdır. Trans yağlardan və doymuş yağlardan uzaq duraraq, daha çox lifli qidalar, meyvə, tərəvəz və tam taxıllı məhsullar istehlak etməlisiniz. Müntəzəm məşq etmək, pis xolesterolu (LDL) azaldarkən, yaxşı xolesterolu (HDL) artırmağa kömək edir. Siqaret və spirt istifadəni azaltmaq, ümumi xolesterol səviyyələrini aşağı salmaqda təsirlidir. Sağlam bir çəki qorumaq da xolesterol nəzarətində əhəmiyyətli bir faktordur. Lazım gəldikdə həkiminizin təyin etdiyi xolesterol azaldıcı dərmanları müntəzəm olaraq istifadə etməlisiniz. Sağlam yaşam tərzi dəyişiklikləri ilə xolesterol səviyyələrinizi nəzarət altında saxlayaraq ürək sağlamlığınızı qoruya bilərsiniz.
Xolesterol Nedir ve Yüksək Xolesterolun Risklər Nələrdir?
Xolesterol, bədən tərəfindən istehsal edilən və bəzi yeməklərdən alınabilən bir yağ molekuludur. Əsasən qaraciyərdə istehsal olunur və hormonlar, D vitamini və həzm mayelanmasının istehsalında rol oynayır. Xolesterol, lipoproteinlər adlanan proteinlərlə birləşərək qan dövriyyəsində daşınır. İki əsas növdə lipoprotein var: Aşağı sıxlıqlı lipoprotein (LDL), adətən 'pis xolesterol' olaraq adlandırılır çünki arteriya divarlarında yığılaraq damar sərtliyinə və ürək xəstəliklərinə yol açabilir. Yüksək sıxlıqlı lipoprotein (HDL) isə 'yaxşı xolesterol' olaraq bilinir; çünki artıq xolesterolu qaraciyərə daşıyaraq bədəndən atılmasına kömək edir və beləliklə ürək xəstəliyi riskini azaldır.
Yüksək xolesterol səviyyələri, xüsusilə LDL xolesterolunun yüksək olması, ürək və damar xəstəlikləri riskini artırır. Bu vəziyyət, ürək tutmaları, insultlar və periferik arteriya xəstəliyi kimi ciddi sağlamlıq problemlərinə yol aça bilər. Yüksək xolesterol, damar sərtliyi (ateroskleroz) ilə əlaqəlidir; bu da qan damarlarının daralmasına və sərtləşməsinə səbəb olaraq qan axışını maneə törədir və ürək və digər orqanlara oksigen daşınmasını çətinləşdirir. Xolesterol səviyyələri, genetik faktorlarla yanaşı, pəhriz, məşq və yaşam tərzi kimi xarici faktorlarla da yaxından əlaqəlidir. Müntəzəm sağlamlıq nəzarətləri, sağlam bəslənmə vərdişləri və aktiv bir yaşam tərzi, yüksək xolesterolun yaratdığı riskləri minimizəsində kömək edə bilər.
Xolesterolu Aşağı Salan Qidalar və Pəhrizlər
Xolesterolu aşağı salmaq üçün lif baxımından zəngin qidalar istehlak etmək əhəmiyyətlidir. Yulaf, arpa, tam taxıllı məhsullar, meyvə və tərəvəzlər xolesterolu aşağı salmağa kömək edə bilər. Yağlı balıqlar, omega-3 yağ turşuları baxımından zəngin olub pis xolesterolu aşağı salır; somon, makarel və sardina kimi balıqları həftədə iki dəfə istehlak etmək faydalıdır. Zeytun yağı və avokado kimi sağlam yağlar da xolesterol səviyyələrini yaxşılaşdırır. Bitki sterolləri içərən qidalar, baklagiller ve quru yemişlər (badem, qoz, fındıq) xolesterolu aşağı salır. Aralıq dənizi pəhrizi, tərəvəz, meyvə, tam taxıllar, baklagiller ve yağlı balıqların bolca istehlak edildiyi sağlam bir pəhriz modelidir. Sağlam bəslənmə və müntəzəm məşqlə xolesterol səviyyələrini nəzarət altında saxlaya bilərsiniz.
Xolesterol Səviyyələrini Nəzarət Etmək Üçün Yaşam Tərzi Dəyişiklikləri
Xolesterol səviyyələrini nəzarət altında tutmaq üçün sağlam yaşam tərzi dəyişiklikləri etmək əhəmiyyətlidir. Sağlam bəslənmə vərdişləri qazanaraq, doymuş və trans yağlardan qaçmalı, bunun yerinə lif baxımından zəngin meyvə, tərəvəz və tam taxıllı qidalar istehlak etməlisiniz. Müntəzəm məşqlər, pis xolesterolu (LDL) azaldarkən, yaxşı xolesterolu (HDL) artırmağa kömək edir. Siqaret çəkməkdən qaçmaq və spirt istehlakını məhdudlaşdırmaq da xolesterol səviyyələrini yaxşılaşdırır. Sağlam bir çəkini qorumaq, xolesterolu idarə etməkdə əhəmiyyətli bir faktordur. Stresdən uzaq durmaq və müntəzəm sağlamlıq nəzarətləri etdirmək də xolesterol nəzarətində təsirlidir. Bu yaşam tərzi dəyişiklikləri ilə, ürək sağlamlığınızı qoruya bilər və yüksək xolesterol riskini azalda bilərsiniz.
Xolesterol Nədir və Bədəndəki Vəzifəsi Necədir?
Xolesterol, bədənin hüceyrə zarlarını təşkil edən, bəzi hormonların istehsalında və D vitamini istehsalında rol oynayan yağ bənzəri bir maddədir. Qaraciyər tərəfindən təbii olaraq istehsal edilir və eyni zamanda heyvansal qidalarla da bədənə alınır. Hər xolesterol zərərli deyildir; əksinə bəzi xolesterol növləri bədən funksiyalarının sağlam işləməsi üçün zəruridir. Lakin qanda çox çox xolesterol olması damar tıxanıklığına və ürək xəstəliklərinə yol aça bilər. Bu səbəbdən xolesterol dərəcələrinin balansda saxlanması həyati əhəmiyyət daşıyır. Xüsusilə pis xolesterol səviyyələrini nəzarət altında saxlamaq, ürək krizi və insult kimi riskləri azaldır.
Xolesterol Yüksəkliyi Nədən Olur?
Xolesterol yüksəkliyi, adətən bəslənmə vərdişləri və yaşam tərziylə birbaşa əlaqəlidir. Yağ oranı yüksək qidaların tez-tez istehlakı, hərəkətsiz yaşam, obezlik və siqaret istifadə bu durumu təşviq edir. Eyni zamanda genetik meyil, bəzi xəstəliklər və dərman istifadəsi də xolesterol səviyyəsini təsir edə bilər. Xolesterol yüksəkliyi, səssiz irəliləyən lakin ciddi nəticələrə yol açan bir problemdir. Erkən dönemde belirt verməyə bilər; bu səbəbdən müntəzəm qan testi edilməsi böyük əhəmiyyət daşıyır. HDL xolesterol yüksəkliği genellikle olumlu bir durum olarak değerlendirilirken, LDL yani pis xolesterolun yüksək olması risk taşır.
Xolesterol Yüksəkliyinin Əlamətləri Nələrdir?
Xolesterol yüksəkliyi çoğu zaman belirt verməz. Lakin uzun süre kontrol altına alınmayan yüksek xolesterol, damar sərtliyi, ürək krizi, döş ağrısı ve ayaqlarda dolaşım bozukluğu gibi problemlere yol aça bilər. Bazı bireylerde göz çevresinde sarı yağ birikintileri, ciltte yağ bezeleri veya tendonlarda şişlik gibi fiziksel bulgular görülebilir. Bu belirtiler ortaya çıktığında, genellikle damarlar zaten etkilenmiş olur. Bu nedenle xolesterol yüksəkliyi belirtileri fark edilmeden önce önlem almak, sağlık açısından ən doğru yaklaşımdır. Müntəzəm kontroller, riski minimizə etmənin anahtarıdır.
Xolesterol Neçə Olmalı? Dəyərlər Nə Anlama Gəlir?
Xolesterol səviyyələri, toplam xolesterol, HDL (yaxşı xolesterol), LDL (pis xolesterol) və trigliserid dərəcələri ilə değerlendirilir. Toplam xolesterol 200 mg/dL-nin altında, LDL xolesterol 100 mg/dL-nin altında olmalıdır. HDL xolesterol yüksəkliyi olumlu bir göstəricidir; qadənlərdə 50 mg/dL, kişilərdə isə 40 mg/dL üzərində olması idealdir. Trigliserid dərəcəsi isə 150 mg/dL-nin altında tutulmalıdır. Bu dəyərlər, ürək və damar sağlamlığının qorunması üçün yol göstəricidir. Lakin her bireyin yaşı, cinsiyəti, genetik meylliyi və mevcut sağlamlı durumu nəzərə alaraq değerlendirmə aparılmalıdir.
Xolesterol Necə Aşağı Salınır? Təsirli Yöntemlər
Xolesterol səviyyələrini aşağı salmaq için əvvəlcə yaşam tərzi dəyişiklikləri həyata keçirilməlidir. Doymuş və trans yağ içində qida azaldılmalı, yerinə zeytun yağı, qoz, avokado kimi sağlam yağlar istifadə edilməli. Lifli qidalar, xüsusilə yulaf, tərəvəzlər və meyvələr xolesterolu təbii yoldan aşağı salmağa kömək edir. Həftədə ən az 150 dəqiqə məşq etmək, HDL xolesterol səviyyəsini artırır və pis xolesterol səviyyələrini nəzarət altına almaq baxımından faydalıdır. Ayrıca siqareti tərgitmək və spirt istehlakını məhdudlaşdırmaq da xolesterolu balanslaşdırmaq üçün əhəmiyyətlidir. Bəzi vəziyyətlərdə həkim nəzarətində xolesterol azaldıcı dərmanlar istifadə edilə bilər.
Pis Xolesterol Səviyyələrini Nəzarət Altında Tutmaq Neden Əhəmiyyətlidir
LDL digər adıyla pis xolesterol, damar divarına yapışaraq zamanla plak meydana gətirir. Bu plaklar qan axışını yavaşladır, hətta tamamilə tıxanabilir. Bu vəziyyət ürək krizi, iflic və ya periferik damar xəstəliklərinə yol aça bilər. Pis xolesterol səviyyələrini nəzarət altında tutmaq, damar sağlamlığının qorunmasını təmin edir. Erkən yaşda önlem almak, irəliləyən illərdə ciddi kardiyovasküler xəstəliklərin önünü ABŞ. Bəslenme və məşq alışkanlıklarının düzenlenmesi, bu hedefe ulaşmada əsas rol oynar.
Xolesterolü Nə Aşağı Salır? Təbii Dəstək və Qidalar
Bəzi təbii qidalar xolesterolü aşağı salmada dəstəkləyici ola bilər. Xüsusilə omega-3 yağ turşuları içərən balıq, keten toxumu və qoz bu məsələdə təsirli təsir göstərir. Sarımsak, yaşıl çay, sarıkök və yulaf kimi qidalar da xolesterol səviyyələrinin balanslaşdırılmasında rol oynayır. Bitkisel steroller içərən qidalar, bağırsaqlarda xolesterol emilimini azaltaraq qan səviyyəsini aşağı sala bilər. Bu qidaların təsirli ola bilməsi üçün nizami və balanslı qidalanmanın bir parçası olması gərəkdir. Xolesterolü nə aşağı sala bilər sualına veriləcək ən doğru cavab: sağlam yaşam tərzidir.
Xolesterolu Aşağı Salmada Məşqin Yeri
Fiziki fəaliyyət, HDL xolesterolü artırərkən LDL xolesterolü aşağı salmağa kömək edir. Müntəzəm yürüş, velosiped, üzgüçülük kimi aerobik məşqlər ürək sağlamlığı üzərində müsbət təsir yaradır. Həftədə 3-5 gün, 30-45 dəqiqə orta səviyyədə məşqlər etmək, qan lipid səviyyələrini yaxşılaşdırır. Məşq eyni zamanda çəki kontrolunda da faydalıdır. Artıq çəki olan şəxslərdə xolesterol dəyərləri daha yüksəkdir. Bu səbəbdən məşq, xolesterol idarəsinin vazgeçilmez bir hissəsidir.
Xolesterol Takibi Nə Sıxlıqla Edilməlidir?
Xolesterol dərəcələri, xüsusilə 20 yaşından sonra müntəzəm aralıklarda kontrol edilməlidir. Yüksək risk qrupunda olanlar, yəni ailə hikayəsi olanlar, diabet xəstələri, siqaret çəkənlər və artıq çəki olan şəxslər daha sıx kontrol edilməlidir. Əksər hallarda ildə bir dəfə yapılan Tam Qan Lipid Profil, mövcud riski müəyyən etməyə kömək edir. Xolesterol dəyərləri uzun süre yüksək seyr edirsə, digər orqanlarda da zərər meydana gəlmiş ola bilər. Erkən tanı, gələcəkdə meydana gələ biləcək komplikasyonların önlenmesi adına həyat qurtarıcıdır.
Sık Sorulan Sorular
Xolesterol Necə Aşağı Salınır?
Xolesterolu aşağı salmanın ən təsirli yolu, bəslənmə və yaşam tərzi dəyişiklikləridir. Yağlı, işlənmiş və şəkərli qidalardan uzaq durulmalı, tərəvəz, meyvə, tam taxıl və sağlıklı yağlar içərən pəhriz seçilməlidir. Müntəzəm məşq, siqareti buraxmaq və spirt istehlakını məhdudlaşdırmaq da müsbət təsir göstərir. Doktor nəzarətində dərman müalicəsi də lazım gələ bilər. Qeyd olunmalıdır ki davamlı bir yaşam tərzi, xolesterolü kalıcı olaraq aşağı salmanın ənginesidir.
Pis Xolesterol Səviyyələrini Nəzarət Altında Tutmaq Niyə Əhəmiyyətlidir?
LDL xolesterol yüksəkliyi, ürək damarlarında tıkanıklığa səbəb olur ve ciddi xəstəliklərə yol aça bilər. Bu səbəbdən LDL səviyyələrinin normal aralıklarda saxlanması, ürək və damar sağlamlığı baxımından həyati əhəmiyyət taşır. Məşq, pəhriz ve dərman müalicəsi bu hedefe ulaşmaq üçün bir arada uyğunlanmalıdır. Ömr boyu davam etdiriləcək sağlam alışkanlıqlar, pis xolesterolun nəzarətində ən təsirli metoddur. Müəmməl doktor nəzarəti ilə dəyərlərin izlənməsi də əhəmiyyətlidir.
Xolesterol Yüksəkliyinin Əlamətləri Nələrdir?
Xolesterol yüksəkliyi genellikle belirt verməz lakin damar tıkanıklığına bağlı olaraq döş ağrısı, nəfəs darlığı, ayaqlarda ağrı kimi şikayetlər gelişebilir. Göz çevresində sarı renkli yağ birikimləri ve ciltte küçük yağ bezələri de xolesterol yüksekliğine işaret edebilir. En güvenilir tanı, kan testiyle konur. Bu nedenle belirti olmasa bile düzenli kontrol önerilir. Erkən təshis, ürək krizi ve iflic kimi komplikasyonları önler.
HDL Xolesterol Yüksəkliyi Nə Anlama Gəlir?
HDL, yaxşı xolesterol olaraq bilinir ve kandaki pis xolesterolu toplar, qaraciğere taşır. Bu səbəbdən HDL xolesterol yüksekliği genellikle olumlu bir durumdur. HDL’in yüksək olması, ürək-damar xəstəliklərinə qarşı mühafizə edən təsir göstərir. Məşq ve sağqli yağ tüketimi HDL’i artırır. Lakin çox yüksək dəyərlərində başqı sağlamlıq problemləri ola biləcəyi üçün işlə birlikte qiymətləndirilməlidir.
Xolesterol Necə Olmalıdır?
Toplam xolesterol 200 mg/dL’nin altında, LDL 100 mg/dL’nin altdında, HDL erkeklerde 40 mg/dL, qadınlarda 50 mg/dL üzərində olmalıdır. Trigliserid dəyəri isə 150 mg/dL’den aşağı olmalıdır. Bu dəyərlər, dəkanın ümumi sağlamlıq vəziyyətinə görə fərqlilik gösterə bilər. Müntəzəm ölçümlerle kontrol edilməlidir. Risk qrupundakilar daha sıklıkla izlenmelidir.
Xolesterol Nə Aşağı Sala bilər?
Xolesterolu aşağı salan əlverişli elementlər: balanslı bəslənmə, müntəzəm məşq, çəki kontrolü, sigarayı buraxmaq və gerekiyorsa dərman müalicəsidir. Omega-3, lifli qidalar, zeytun yağı kimi təbii dəstəklər də təsirlidir. Sarımsak, yaşıl çay, yulaf kimi qidalar da yardımcı olabilir. Lakin bu dəstəklər pəhrizin bir parçası olaraq tüketilmelidir. Tək başına möcüzəvi bir həll axtarışında olmaq yerine bütüncül yaklaşım önəmlidir.