Kronik Böyrək Xəstəliyi bütün dünyada geniş şəkildə rast gəlinən vacib bir sağlamlıq problemidir. Türkiyə Nefroloji Dərnəyinin apardığı bir araşdırmanın nəticələri Türkiyədə hər 6-7 yetkindən 1-də kronik böyrək xəstəliyi olduğunu göstərməkdədir. Buna baxmayaraq, dünya miqyasında aparılan tədqiqatlara görə 10 böyrək xəstəsindən yalnız 1-i xəstəliyin fərqindədir. Xəstəliyin fərq edilməməsi, irəliləməsinə və xəstəlik mənşəli ölüm nisbətlərinin artmasına səbəb olmaqdır.
Kronik böyrək xəstəliyinin ən çox yayılmış səbəblərindən biri diabet olmaqla yanaşı, böyrək daşı, ilkin böyrək xəstəlikləri, infeksiya, dərman zəhərlənmələri və təzyiq kimi amillərin də bu xəstəliyə səbəb ola biləcəyi bilinməkdədir.
Xüsusilə erkən mərhələlərdə müəyyən təzahürlər verməyə bilən kronik böyrək xəstəliyinin ilk əlaməti adətən halsızlıq və gündəlik fəaliyyət zamanı əzələ zəifliyidir. Digər əlamətlər aşağıdakı şəkildə sıralanır;
- Nəfəs darlığı
- Yuxu düzensizlikləri
- Kusma, bulantı
- İştah və çəki itməsi
- Üşümə hissi
- Yorğunluq
- Üz, əl, ayaq və ayaqlarda şişkinlik
- Gündəlik sidik çıxışında azalma
Şəxsin sağlamlıq vəziyyətini yaxşı izləyərək müayinəyə getməsi, erkən diaqnoza imkan verdiyindən böyrək çatışmazlığı və ölüm önlənə bilər.
Kronik böyrək xəstəliyindən qorunmaq üçün, müntəzəm idman edilməli, gündəlik 6000 addım təklif olunmaqdadır. Günlük 1,5-2 litr su içilməlidir. Türkiyədə günlük duz qəbulu çox yüksəkdir. Günlük 5 qram və altı təklif olunur. Həkim reçetesiz antibiotik və ağrı kəsici istifadəsindən çəkinilməli, siqaret və alkoqol istifadəsindən qaçınılmalıdır. İdeal bədən ağırlığı qorunmalıdır.
Beynəlxalq Nefroloji Cəmiyyəti (ISN) və Beynəlxalq Böyrək Vəqfləri Federasiyalarının birgə təşəbbüsü olaraq, kronik böyrək xəstəliklərinin əhəmiyyətinə diqqət çəkmək məqsədilə hər mart ayının ikinci Cümə axşamı Dünya Böyrək Günü olaraq müəyyən edilmişdir.
Kronik böyrək xəstəliyi əlamətlərini göstərdiyindən şübhələnən şəxslər mütləq uzman bir həkimə müayinə olaraq tədbirini almalıdır. Xəstəliyin erkən dövr diaqnozu böyrək çatışmazlığı kimi ağır vəziyyətlərin qarşısını alaraq həyat qurtarmaqdadır.
Kronik Böyrək Xəstəliyi Nədir? Əlamətləri və Risk Faktorları Nələrdir?
Kronik böyrək xəstəliyi, böyrəklərin zamanla yavaş-yavaş funksiyalarını itirməsi nəticəsində ortaya çıxan ciddi bir sağlamlıq problemidir. Əksər hallarda sinsi bir şəkildə irəliləyən bu xəstəlik, ilk mərhələlərdə aydın şikayətlərə səbəb olmaya bilər. Ancaq zamanla bədəndə yığılan tullantı maddələr və mayelər, ümumi sağlamlıq üzərində əhəmiyyətli təsirlər yarada bilər.
Kronik böyrək xəstəliyi nədir sualı, bu xəstəlik haqqında məlumat sahibi olmaq istəyən şəxslər tərəfindən tez-tez soruşulmaqdadır. Xəstəlik, glomerulyar filtrasiya sürəti (GFR) olaraq bilinə bilək böyrəklərin süzmə qabiliyyətində daimi bir azalma ilə müəyyən edilir. Bu azalma üç aydan daha uzun sürdüyündə və böyrək zədəsi mövcudsa, kronik böyrək xəstələyindən danışılır.
Kronik Böyrək Xəstəliyi Əlamətləri
Kronik böyrək xəstəliyi simptomları adətən xəstəliyin irəliləmiş mərhələlərində aşkar edilir. Bu əlamətlərə daxildir:
- Daimi halsızlıq və yorğunluq
- Gecə tez-tez sidiyyə çıxma
- Göz altlarında şişmə
- Ayaq, ayaq və biləklərdə ödem
- Dəridə quruluq və qaşınma
- Bulantı, qusma və iştahasızlıq
- Nəfəs darlığı
- Konsentrasiya pozğunluğu
Bu simptomların mövcudluğu, şəxsin vaxt itirmədən bir nefrologiya mütəxəssisinə müraciət etməsini tələb edir. Çünki kronik böyrək xəstəliyi (KBX), əksərən sinsi şəkildə irəliləyən və başlanğıcda əlamət verməyən bir xəstəlikdir. Simptomların ortaya çıxması, adətən böyrək funksiyalarının əhəmiyyətli dərəcədə azaldığını bildirir. Bu səbəbdən, risk faktorlarına sahib şəxslərdə müntəzəm sağlamlıq nəzarətləri aparılması böyük əhəmiyyət daşıyır.
Kronik böyrək xəstəliyi irəlilədikcə bədəndə bir çox sistemi təsirləyən müxtəlif fəsadlara səbəb ola bilər. Məsələn, böyrəklər qanı kifayət qədər süzə bilmədikdə, qan içindəki tullantı maddələr və artıq maye yığılaraq bədəndə toksik təsir yaradır. Bu vəziyyət, ürək və damar xəstəlikləri başda olmaqla, yüksək təzyiq, anemiya, sümük mineral balanssızlıqları və elektrolit pozulmaları kimi ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər.
Kronik böyrək xəstəliyinin erkən mərhələdə tanınması, xəstəliyin irəliləməsinin durdurulması ya da yavaşladılması baxımından həyati əhəmiyyət daşıyır. Erkən diaqnoz sayəsində yaşam tərzi dəyişiklikləri, dərman müalicələri və xəstəliyə səbəb olan əsas problemin (məsələn, diabet və ya hipertoniya) nəzarət altına alınması mümkündür. Beləliklə, böyrək çatışmazlığı kimi geri dönüşü olmayan fəsadların qarşısını almaq olar.
Kronik böyrək xəstəliyinin diaqnozu adətən sadə qan və sidik analizləri ilə qoyulur. Kreatinin səviyyəsi və glomerulyar filtrasiya sürəti (GFR) ölçümləri, böyrək funksiyaları haqqında əhəmiyyətli məlumatlar verir. Sidikdə protein və ya albumin olması, böyrək zədəsinin erkən bir göstəricisi ola bilər. Bu testlərin müntəzəm aralıqla aparılması, xəstəliyin irəliləyib irəliləmədiyini izləməyə imkan verir.
Kronik böyrək xəstəliyi diaqnozu qoyulan şəxslər üçün, sağlam bir həyat tərzi mənimsəmək olduqca vacibdir. Duz və protein istifadəsinin məhdudlaşdırılması, kifayət qədər maye qəbulu, müntəzəm idman, ideal çəkisinin qorunması və siqaret istifadəsinin tərk edilməsi kimi vərdişlər, xəstəliyin gedişatını müsbət istiqamətdə təsir edir. Həkimin tövsiyyə etdiyi dərmanların müntəzəm istifadəsi və izləmə randevularının aksatılmaması lazımdır. Böyrək funksiyalarının ciddi şəkildə pozulduğu son mərhələ kronik böyrək xəstəliyində isə, dializ müalicəsi və ya böyrək nəqli gündəmə gələ bilər. Bu irəliləmiş mərhələyə çatmadan əvvəl lazım olan tədbirlərin alınması, yaşam keyfiyyətinin qorunması baxımından əsas rol oynayır.
Kronik böyrək xəstəliyi əlamətləri adətən səssizcə inkişaf edir və çox zaman xəstəlik irəlilədikdən sonra fərq ediliyor. Bu səbəbdən, xüsusilə risk qrupunda olan şəxslərin müntəzəm monitoringlərini laqeyd etməməsi, erkən diaqnoz və effektiv müalicə baxımından böyük əhəmiyyət daşıyır. Sağlam böyrəklər üçün balanslı qidalanma, müntəzəm həyat tərzi və şüurlu sağlamlıq təqibi həyati önəm daşıyar.
Kronik Böyrək Xəstəliyi Risk Faktorları
Kronik böyrək xəstəliyi risk faktorları arasında ən yayılmış olanlar bunlardır:
- Diabet (şəkər xəstəliyi): Ən çox görülən səbəblərdən biridir.
- Hipertansiyon (yüksək təzyiq): Uzun müddətli yüksək təzyiq böyrəklərə zərər verə bilər.
- Ailədə böyrək xəstəliyi hekayəsi: Genetik meyl riski artırır.
- Yaş: 60 yaş üstü şəxslərdə daha çox görünür.
- Siqaret və alkoqol istifadə: Böyrək funksiyalarını mənfi təsir edə bilər.
- Obezite: Həm diabet, həm də hipertoniya inkişafını tetikler.
- Tez-tez ağrı kəsici istifadə: Böyrək struktunu pozaraq zədəyə səbəb ola bilər.
Bu risk faktorlarına sahib olan şəxslərin müntəzəm olaraq sağlamlıq nəzarətləri aparmaları, xəstəliyin erkən təyin olunmasını təmin edir. Erkən diaqnoz sayəsində, böyrək funksiyalarındakı pozulmaların irəliləməsi yavaşlatıla bilər və yaşam keyfiyyəti qoruna bilər. Sağlam həyat vərdişlərinin mənimsəməsi — balanslı qidalanma, kifayət qədər su istehlakı, fiziki fəaliyyət və zərərli vərdişlərdən uzaq durma — böyrək sağlamlığını qorumaqda vacib rol oynayır. Bu səbəblə, risk faktorlarına malik şəxslərin həm həyat tərzlərini nəzərdən keçirmələri, həm də müntəzəm həkim nəzarətlərini laqeyd etməmələri böyük əhəmiyyət daşıyır.
Tez-tez Soruşulan Suallar
Kronik böyrək xəstəliyi nədir?
Kronik böyrək xəstəliyi, böyrəklərin vəzifələrini tam yerinə yetirə bilməməsi ilə irəliləyən bir narahatlıqdır. Bu xəstəlikdə böyrəklər, qandakı tullantı maddələri və artıq mayeni kifayət qədər süzə bilməz hala gəlir. Xəstəlik adətən aylar və ya illər içində yavaşca inkişaf edər və ilk dövrlərdə əlamət verməyələr. Ancaq zamanla böyrək funksiyalarındakı azalma, bədəndə toksin yığılmasına yol açar. Bu da şəxsin ümumi sağlamlığını ciddi şəkildə təhlükə altına alar. Xəstəlik erkən mərhələdə diaqnoz edilir və nəzarət altına alınmazsa, böyrək çatışmazlığına qədər irəliləyə bilər.
Kronik böyrək xəstəliyinin ən yaygın əlamətləri nələrdir?
Kronik böyrək xəstəliyi əlamətləri, xəstəliyin mərhələsinə görə dəyişiklik göstərir. Erkən mərhələdə yüngül yorğunluq və halsızlıqla özünü göstərə bilərkən, irəliləmiş mərhələlərdə daha ciddi simptomlar ortaya çıxar. Gündəlik fəaliyyətlərdə tez yorulma və halsızlıq hissi, ayaqlarda, topuqlarda və üzdə ödem (şişlik), sidik miqdarında dəyişiklik (gecə tez-tez sidik çıxma, az ya da köpüklü sidik), iştahsızlıq, bulantı və zamanla çəki itməsi, dəridə quruluq və inadçı qaşıntılar, konsentrasiya çətinliyi və yuxu problemləri kimi şikayətlər mövcud olduqda, kronik böyrək xəstəliyi ehtimalını dəyərləndirmək üçün mütləq bir nefrologiya mütəxəssisinə müraciət edilməlidir.
Kronik böyrək xəstəliyi kimlərdə daha çox görünür?
Kronik böyrək xəstəliyi risk faktorları arasında bir çox yaygın sağlamlıq problemi var. Ən çox görülən səbəblərin başında diabet (şəkər xəstəliyi) və hipertensiyon (yüksək təzyiq) gəlir. Bu iki durum, böyrəklərdəki damar struktunun zədələnməsinə və itkiyə yol açar. 60 yaş və üzərindəki şəxslərdə, ailəsində böyrək xəstəliyi hekayəsi olanlarda, obezite problemi yaşayanlarda, siqaret və alkoqol kimi zərərli vərdişlərə sahib olanlarda, uzun müddət nəzarətsiz ağrı kəsici və ya antibiotik istifadə edən şəxslərdə kronik böyrək xəstəliyinə yaxalanma riski daha yüksəkdir. Bu qrupların müntəzəm sağlamlıq nəzarətlərini aparmaları olduqca önəmlidir.
Erkən diaqnoz niyə bu qədər əhəmiyyətlidir?
Kronik böyrək xəstəliyi sinsi irəliləyən bir narahatlıq olduğu üçün erkən mərhələdə təyin olunması, xəstəliyin seyrini müsbət istiqamətdə dəyişdirir. Erkən diaqnoz sayəsində böyrək funksiyaları qorunabilir, xəstəliyin irəliləməsi yavaşladılabilir və ya dayandırılabilir. Beləce xəstə, böyrək çatışmazlığı, dializ və ya böyrək nəqli kimi irəli səviyyədə müalicə ehtiyacı olan vəziyyətlərlə qarşılaşmadan həyat keyfiyyətini davam etdirə bilir. Erkən diaqnoz üçün müntəzəm olaraq təzyiq və qan şəkəri nəzarəti aparılması, sidik və qan analizləri ilə böyrək funksiyalarının izləndiyi böyük əhəmiyyət daşıyır.