Sətəlcəm, viruslar, bakteriyalar və nadir hallarda göbələk infeksiyalarının ağciyərlərə çatması ilə ağciyərdə hava kisəciklərinin iltihablı maye ilə dolması ilə seyr edən yoluxucu bir xəstəlikdir. Sətəlcəm xüsusilə uşaqlar, 65 yaşdan yuxarı xəstələr və immun sistemi zəif olan şəxslər üçün öldürücü nəticələri ola biləcək bir xəstəlikdir.
Sətəlcəm Əlamətləri Nələrdir?
Sətəlcəmin erkən diaqnozu və müalicəsi adına xəstəlik əlamətlərini izləmək və əlamətlərin bir və ya bir neçəsinə rast gəlinməsi halında vaxt itirmədən mütəxəssis bir həkim müayinəsindən keçmək vacibdir.
Yayğın müşahidə olunan sətəlcəm əlamətləri,
- Yüksək qızdırma
- Üşütmə və titrəmə
- Daimi sarı-yaşıl bəlğəmlə öskürək
- Nəfəs darlığı
- Sinə ağrısı
- Halsızlıq
- Başgicəllənmə
- Şüur bulanıqlığı
olaraq ifadə edilməkdədir.
Sətəlcəm Yoluxucudurmu?
Sətəlcəm yaradan virus və bakterial xəstəliklər yoluxucudur. Bu xəstəliklər xüsusilə bədən immuniteti aşağı olan şəxslərdə sətəlcəmə çevrilə bilər. Bu səbəbdən sətəlcəmə çevrilə biləcək xəstəliklərdən qorunmaq üçün zəruri gigiyena tədbirlərinə riayət etmək vacibdir.
Sətəlcəm Yaranmasına Səbəb Olacaq Risk Faktorları Nələrdir?
Sətəlcəm yaranması xronik xəstəliklər və ya başqa bir sıra xarici təsirlər səbəbiylə immuniteti zəifləmiş şəxslərin daha çox tutulduğu bir xəstəlikdir. Sətəlcəm yaratmaq potensialına malik risk faktorları,
- Siqaret və alkoqol istifadəsi,
- 65 yaşdan yuxarı və ya 2 yaşdan aşağı olmaq,
- Ağciyər xəstəlikləri,
- Ürək xəstəlikləri,
- AIDS, xərçəng v.b. immun sistem xəstəlikləri,
- Sinir sistemi xəstəlikləri,
- Qaraciyər və böyrək xəstəliklərindən biri və ya bir neçəsinə sahib olmaq olaraq sıralanır.
Sətəlcəm Diaqnozu Necə Qoyulur?
Sətəlcəm diaqnozunun qoyulması üçün bəzi müayinələr lazım gələ bilər. Bu müayinələrin hansına ehtiyac duyulduğunu müəyyən edəcək olan müayinənin ardından həkiminiz olacaqdır.
Sətəlcəm diaqnozu verilməsi üçün adətən fiziki müayinə aparılır, sonra qan testləri və sinə rentgeni tələb olunur. Həkiminiz bu müayinələrin yetərli olmaması halında tələb edə biləcəyi başqa müayinələr də var:
- KT skanı: Ağciyərlərin daha ətraflı görüntüsünü təqdim edə bilən tibbi görüntüləmə texnologiyasıdır. Adətən xəstəliyin uzun müddət davam edən 65+ xəstələrdən tələb olunmaqdadır.
- Nabız oksimetrisi: Qanda oksigen səviyyəsi ölçülə bilər.
- Bəlğəm testi: Xəstədən alınan bəlğəm nümunəsi incələnərək infeksiya səbəbi müəyyən edilə bilər.
- Plevral maye kultürü: Qabırğaların arasından iynə ilə alınan maye nümunəsi incələnərək infeksiya səbəbi müəyyən edilə bilər.
Müayinələrə ehtiyac duyulub-duyulmadığını müəyyən edəcək olan həkiminizdir. Bu müayinələrdən başqa digər müayinələr də təklif edə bilər.
Sətəlcəm Necə Müalicə Olunur?
Sətəlcəm müalicəsi infeksiyanı və onun komplikasyonlarını aradan qaldırmağa yönəlmiş bir müalicə olaraq irəliləməkdədir. Sətəlcəmin erkən mərhələlərində və əlamətlərin yüngül olduğu vəziyyətlərdə həkim evdə müalicəni yetərli görərək antibiotik, öskürək dərmanı, qızdırma düşürücü dərman təyin edə bilər. İrəliləyən hallarda xəstəxanaya yatış tələb oluna bilər.
Sətəlcəmdən Qorunma Yolları Nələrdir?
Sətəlcəmdən qorunmaq üçün,
- Siqaret və həddindən artıq alkoqol istehlakından qaçının.
- Bol su içməyə və balanslı qidalanmağa diqqət edin.
- Yoluxucu xəstəliklərdən qorunmaq adına şəxsi gigiyenənizə hər zaman diqqət göstərin.
- Xəstələndiyinizdə ixtisaslı bir həkimə müayinə olun və onun təkliflərini nəzərə alın.
- Həkiminiz tərəfindən təyin olunan dərmanları təlimatlara uyğun istifadə edin.
- Təkrarlayan sətəlcəm hekayəsi olarsa sətəlcəm peyvəndi mütləq olun.
Sətəlcəmə Nə Səbəb Olur?
Sətəlcəm, müxtəlif mikroorqanizmlərin səbəb olduğu bir ağciyər infeksiyasıdır. Bu mikroorqanizmlər arasında ən yayğın olanlar bakteriyalar, viruslar və bəzi hallarda göbələkdir. Sətəlcəmin səbəbkarı olan bakteriyaların başında Streptococcus pneumoniae gəlir; qrip, RSV və COVID-19 kimi tənəffüs yolu virusları da sətəlcəm inkişafını təhrik edə bilər. Həmçinin, immun sistemi zəif olan şəxslərdə göbələk mənşəli sətəlcəm inkişafı da mümkündür.
Sətəlcəmə səbəb olan mikroorqanizmlər adətən ağız, burun və ya boğaz vasitəsilə bədənə daxil olur. Nəfəs yollarından ağciyərlərə qədər irəliləyən bu mikroorqanizmlər, burada infeksiya yaradır və hava kisəciklərində iltihaba səbəb olur. Bu vəziyyət, sətəlcəmə məxsus nəfəs darlığı, sinə ağrısı və bəlğəmli öskürək kimi simptomlara səbəb olur. Sətəlcəm necə keçir sualına isə bu nöqtədə vacib bir məsələ kimi baxılır; çünki xəstəliyin effektiv şəkildə müalicə edilməsi üçün öncə əsas səbəbin müəyyən edilməsi vacibdir.
Sətəlcəm Növləri Nələrdir?
Sətəlcəm fərqli səbəb və şərtlərə bağlı olaraq müxtəlif alt tiplərə ayrılır:
- Cəmiyyət mənşəli sətəlcəm (CMS): Gündəlik həyatda, xəstəxanadan kənarda inkişaf edən ən yayğın sətəlcəm növüdür. Adətən bakterial infeksiyalardan qaynaqlanır.
- Xəstəxana mənşəli sətəlcəm (XMS): Xəstəxanada yatan fərdlərdə inkişaf edən bu sətəlcəm növü, daha dayanıqlı bakteriya növləri səbəbindən yarana bilər və müalicəsi daha çətin ola bilər.
- Ventilatör əlaqəli sətəlcəm (VƏS): Mexaniki tənəffüs dəstəyi (ventilatör) alan xəstələrdə ortaya çıxan sətəlcəm növüdür.
- Aspirasiya sətəlcəmi: Qida, maye və ya mədə tərkibinin tənəffüs yoluna keçməsi ilə yaranan bu növ, xüsusən yaşlı və şüur itkisi yaşayan şəxslərdə sıx görülür.
Bu müxtəliflik, sətəlcəm müalicəsi prosesində izlənəcək yolu da birbaşa təsir edir. Hər sətəlcəm növü, fərqli bir müalicə və bərpa prosesi tələb edə bilər.
Sətəlcəm Necə Yoluxur?
Sətəlcəm, xüsusilə virus və bakteriyaların səbəb olduğu növlərində yoluxucudur. Enfekte adamların öskürməsi, danışması və ya asqırması zamanı havaya yayılan damlalarla digər şəxslərə keçə bilər. Bu səbəbdən izdihamlı yerlərdə, qapalı məkanlarda uzun müddət qalmaq və ya infekte şəxslərlə yaxın təmasda olmaq, sətəlcəm riskini artırır. Sətəlcəm neçə gündə keçir sualının cavabı isə şəxsin ümumi sağlamlıq vəziyyətinə və infeksiyanın növünə görə dəyişir.
Hijyen qaydalarına riayət etmək, əl gigiyenasına diqqət etmək, maska taxmaq və izdihamlı sahələrdə məsafə qaydalarına riayət etmək yoluxma riskini azaldan tədbirlər arasında yer alır. Sətəlcəmə səbəb olan bəzi mikroblar qrip kimi tənəffüs yolu xəstəlikləri sonrası bədəndə aktiv hala gələ biləcəyi üçün qrip peyvəndi və sətəlcəm peyvəndi etdirilməsi də effektiv bir qorunma üsuludur.
Sətəlcəm Necə Keçər? Sətəlcəm Müalicəsi Necədir?
Sətəlcəm müalicəsində əsas məqsəd, infeksiyanın qaynağını aradan qaldırmaq və xəstəliyin səbəb olduğu komplikasyonları önləməkdir. Bakteriyal sətəlcəm halında antibiotik müalicəsi adətən olduqca effektivdir. Lakin virus mənşəli sətəlcəmlərdə antiviral dərmanlar və ya simptomlara yönəlik dəstək müalicəsi tətbiq olunur. Göbələk mənşəli sətəlcəmdə isə antifungal dərmanlar istifadə olunur.
Sətəlcəm necə keçir sualının cavabı, xəstəliyin növünə və fərdin immunitet sisteminə bağlıdır. Yüngül hallarda evdə müalicə yetərli olur, ağır hallarda isə xəstəxanaya yatış lazım gəlir. Müalicə zamanı bol maye qəbul etmək, yetərli istirahət və həkimin təklif etdiyi dərmanları nizamlı istifadə etmək olduqca önəmlidir.
Sətəlcəm neçə gündə keçir sualına isə ümumi bir cavab vermək çətin olmaqla birlikdə, erkən müalicəyə başlanan yüngül hallarda 1-2 həftə içində sağalma əldə edilə bilər. İrəli yaş, xronik xəstəliklər və ya immun sistemi zəifliyi kimi hallarda bu müddət uzana bilər.
Uşaqlarda Sətəlcəm
Uşaqlar, immun sistemlərinin tam inkişaf etməmiş olması səbəbindən sətəlcəmə qarşı daha müdafiəsizdirlər. Uşaqlarda sətəlcəm adətən yüksək qızdırma, öskürək, iştahasızlıq, tənəffüs çətinliyi və halsızlıq kimi əlamətlərlə özünü göstərir. Körpələrdə isə rahatsızlıq, əməmə, solğunluq və dəri rəngində mavi rəngə dönmə kimi əlamətlər görünə bilər.
Uşaqlarda sətəlcəm müalicəsi yaşa, əlamətlərin şiddətinə və sətəlcəmin səbəbinə görə planlanır. Həkim nəzarətində antibiotik və ya digər uyğun dərmanlarla aparılan müalicəyə əlavə olaraq uşağın istirahət etməsi, yetərli maye qəbul etməsi və qidalanmasına diqqət edilməsi tövsiyə olunur.
Tez-tez Soruşulan Suallar
Sətəlcəm ilə soyuqdəymə arasında fərq nədir?
Sətəlcəm, tibbi adıyla pnömoni, ağciyər toxumasını təsir edən ciddi bir infeksiya xəstəliyidir. Adətən bakteri, virus ya da nadir hallarda göbələk mənşəli olaraq inkişaf edir. Ağciyərlərdəki hava kisəciklərinin iltihablanması və bu kisəciklərdə maye və ya irin yığılması ilə ortaya çıxır. Yüksək qızdırma, bəlğəmli öskürək, titrəmə, sinə ağrısı və nəfəs darlığı kimi əlamətlərlə inkişaf edir. Erkən tanı maskinə qoyulmaz və uyğun müalicə aparılmazsa həyati təhlükə yarada bilər.
Soyuqdəymə isə adətən burun, boğaz və sinusları təsir edən, zəif seyrli viral bir üst tənəffüs yolu infeksiyasıdır. Burun axıntısı, boğaz ağrısı, hapşırıq və yüngül öskürək kimi əlamətlərlə özünü göstərir. Adətən bir neçə gün içində öz-özünə keçer. Hər iki xəstəlik tənəffüs yollarını təsir etsə də sətəlcəm, çox daha ciddi və tibbi müdaxilə tələb edən bir infeksiyadır. Soyuqdəymə isə əksər hallarda evdə istirahət və sadə dəstək müalicələri ilə atlatıla bilər.
Sətəlcəm peyvəndi kimə edilməlidir?
Sətəlcəm peyvəndi, pnevmokok adı verilən bakteriyaya qarşı qoruma təmin edir və xüsusilə risk qrupundakı şəxslər üçün həyati əhəmiyyətə malikdir. 65 yaşdan yuxarı şəxslərdə yaşla birlikdə immun sistem zəiflədiyi üçün bu xəstəlik daha ağır seyr edə bilər. Diabetes, xronik ağciyər xəstəliyi, ürək çatmazlığı, böyrək xəstəlikləri kimi xronik xəstəlikləri olan şəxslərdə də sətəlcəm yaşama riski olduqca yüksəkdir. İmmun sistemini basqılayan müalicələr alan ya da immun sistemi zəif şəxslərdə sətəlcəm ağır seyr edə biləcəyi üçün peyvəndlə qoruyucu tədbirlər alınması tövsiyə olunur. Sağlam şəxslərdə də həkim təklifi əsasında sətəlcəm peyvəndi edilə bilər, amma xüsusilə risk altında olan qrupların peyvənd haqqında məlumatlı olması mühüm əhəmiyyət daşıyır.
Sətəlcəm xəstəliyi təkrarlanarmı?
Sətəlcəm, bir dəfə keçirildikdən sonra immunitet buraxmaz və müxtəlif şərtlərdə təkrarlana bilər. Xüsusilə immun sistemi zəif olan, xronik xəstəlikləri olan və ya qabaqcıl yaşda olan fərdlərdə sətəlcəmin təkrarlanma ehtimalı daha yüksəkdir. Təkrarlayan sətəlcəm halları, ayrıca, altında yatan başqa sağlamlıq problemlərinin də xəbərçisi ola bilər. Siqaret istifadəsi, havanın çirkliliyi, yetərsiz qidalanma, stress və gigiyena şəraitlərinin yetərsiz olması kimi ətraf mühit faktorları da sətəlcəm təkrarlanma riskini artırır. Bu səbəbdən immun sistemini dəstəkləyici həyat tərz dəyişiklikləri etmək, sətəlcəm peyvəndi olmaq və müntəzəm səhiyyə müayinələrini unutmaq lazım deyildir. Xüsusilə daha əvvəl sətəlcəm keçirmiş şəxslərin, bənzər əlamətlər ortaya çıxdığında gecikmədən bir səhiyyə quruluşuna müraciət etmələri vacibdir.
Pnömoni nədir?
Pnömoni, sətəlcəmin tibbi adı olaraq adlandırılan və ağciyər toxumasının infeksiya ilə iltihablanması nəticəsində meydana gələn bir xəstəlikdir. Bu infeksiya, ağciyərlərdəki hava kisəciklərinin maye və ya iltihabla dolmasına səbəb olur və bu da oksigen dəyişməsini çətinləşdirir. Adətən bakteriyalar ya da viruslar səbəbindən inkişaf edir; bəzi hallarda göbələk infeksiyaları da səbəbkar ola bilər. Pnömoni; yüksək qızdırma, şiddətli öskürək, bəlğəm, sinə ağrısı, nəfəs darlığı, halsızlıq kimi əlamətlərlə özünü göstərir. Diaqnoz prosesində ağciyər filmi, qan testləri və həkim müayinəsi mühüm rol oynayır. Müalicə, xəstəliyin şiddətinə və səbəb olan mikroorqanizmə görə dəyişir. Bakteriyal mənşəli sətəlcəmlərdə antibiotik müalicəsi, viral infeksiyalarda isə dəstək müalicələri tətbiq olunur. Pnömoni, xüsusilə erkən dövrdə fərq edilip müalicə edildiyində sağalma təmin edilə bilər. Risk qrupundakı şəxslərdə xəstəliyin daha ağır seyr etmə riski səbəbindən əsla ihmal edilmeməlidir.