Bipolyar pozğunluq, digər adı ilə iki qütblü duyğudurum pozğunluğu, fərdin ruh halı arasında kəskin keçidlər yaşadığı bir vəziyyətdir. Əvvəllər manik depressiv pozğunluq kimi tanınan bu xəstəlik, həddindən artıq yüksək ruh halı (mani) və dərin bir emosional çökmə (depressiya) dövrlərinin bir-birini əvəz etməsi ilə xarakterizə olunur.
Bipolyar Pozğunluq Nədir?
Bipolyar pozğunluq, şəxsin duyğu durumunun iki əks qütlər arasında dəyişdiyi bir ruh sağlamlığı vəziyyətidir. Şəxsin ruh halı sabit və balanqlı bir gediş şəkli əldə edə bilmir, bu dövrələr arasında keciş zəriintilər edir. Depressiv dövrlərdə, emosional batmaq, motivasiya itkisi və ümumi enerji azalması müşahidə edilir. Bu dövrədə fərd, klassik depressiya əlamətlərini yaşaya bilər. Manik dövrlərdə isə, həddindən artıq enerjik və coşqun ruh halı ön plandadır. Bu dövrdə şəxs:
- · Düşüncələrinin sürətləndiyini hiss edə bilər.
- · İntensiv şəkildə danışma, hərəkət etmə və ya yeni layihelərə başlama meylində ola bilər.
- Yuxu müddətinin əhəmiyyətli dərəcədə azalmasına baxmayaraq fərd özünü həddindən artıq enerjik və dinamik hiss edə bilər.
- · Riskli və nəzarətsiz xərclər və ya davranışlar sərgiləyə bilər.
- · Özünə inamında və güvənində həddən artıq bir artım yaşaya bilər.
Erkən diaqnoz və uyğun müalicə, fərdin həyat keyfiyyətini artırmaqda kritik bir rol oynayır.
Bipolyar Pozğunluq Nəyə Görə Baş verir?
Bipolyar pozğunluğun dəqiq səbəbi tam olaraq bilinməsə də, müxtəlif amillərin bu vəziyyətin yaranmasına təsir edə biləcəyi düşünülür.Genetik amillər, bipolyar pozğunluğun inkişafında təsirli ola bilər. Xüsusən yaxın ailə üzvlərində bipolyar pozğunluq keçmişi olan şəxslərdə xəstəliyin ortaya çıxma riski nisbətən daha çoxdur. Bunla yanaşı, bioloji dəyişikliklər də əhəmiyyətli bir amildir. Bipolyar pozğunluğu olan şəxslərin beyin strukturlarında və emosional nizamlamanı təmin edən bölgələrində müəyyən dəyişikliklər müşahidə edilmişdir. Neyrokimyəvi balanssızlıqlar da bipolyar pozğunluğun inkişafında təsirli ola bilər.
Beyindəki dopamin və serotonin kimi neurotransmitterlərin balanssızlığı, emosional dalğalanmalara səbəb ola bilər. Ətraf mühit amilləri arasında, maddə istifadəsi əhəmiyyətli bir yer tutur. Alkoqol və narkotik kimi maddələrin sui-istifadəsi həm fiziki, həm də zehni sağlamlıq üzərində mənfi təsirlər yarada bilər və bipolyar pozğunluğu tətikləyə bilər. Travmatik hadisələr də bu xəstəliyin ortaya çıxmasında rol oynaya bilər.
Təbii fəlakətlər, ciddi qəzalar, ağır xəstəliklər və ya sevilən birinin itkisi kimi travmalar, şəxsin psixoloji balansını pozaraq bipolyar pozğunluğa zəmin yarada bilər. Bipolyar pozğunluğun inkişafında genetik yatqınlıq, bioloji dəyişikliklər və ətraf mühit təsirlərinin birləşimi əhəmiyyətli bir rol oynayır. Bu mürəkkəb qarşılıqlı təsir, hər bir şəxs üçün müxtəlif formalarda özünü göstərə bilər və müalicə prosesi də buna uyğun olaraq planlanmalıdır.
Bipolyar Pozğunluq Müalicəsi
Bipolyar pozğunluq müalicəsində, xəstələrin öz özünü idarə etmə bacarıqlarının inkişaf etdirilməsi və fərdi məsuliyyət almalarının təşviqi, effektiv bir müalicə prosesinin əhəmiyyətli bir hissəsidir. Bu müddətdə psixoterapiya, xəstələrin həm mövcud əlamətlərini idarə etmələrinə, həm də gələcəkdəki atakları önləmələrinə kömək etmək üçün əsas bir rol oynayır. Psixoterapiya, əsasən dərman müalicəsi ilə birlikdə tətbiq olunur. Dərman müalicəsi, təkrarlayan bipolyar epizodların tamamilə önlənə bilmədiyi hallarda belə əlamətlərin şiddətini azaltaraq növbəti epizodun ortaya çıxışını gecikdirə bilər. Xəstənin yaxınlarının da terapiya prosesinə daxil edilməsi, dəstəkləyici bir mühit yaradır və müalicənin uğurunu müsbət şəkildə təsirləndirir. Xəstə razılığı ilə terapiyanın erkən mərhələlərində həyata keçirilməsi tövsiyə edilir. Bipolyar pozğunluğun idarə edilməsində ən effektiv yanaşma, dərman müalicəsi ilə psixoterapiyanın bir arada istifadə edildiyi bütöv bir müalicə planıdır.
Bipolyar Pozğunluqda Diaqnoz Prosesi Necə İşləyir?
Bipolyar pozğunluğun doğru şəkildə diaqnoz edilməsi, effektiv bir müalicə prosesi üçün olduqca əhəmiyyətlidir. Bu diaqnoz, adətən bir psixiatr mütəxəssisi tərəfindən aparılan ətraflı bir kliniki qiymətləndirmə ilə qoyulur. Mütəxəssis, fərdin ruh halı, davranışları və yaşadığı atakların müddətləri haqqında məlumat toplayır. Həmçinin keçmişdə yaşanan ruhsal travmalar, ailə tarixi və gündəlik həyat funksionallığı da nəzərə alınır. Standart diaqnoz testləri olmasa da, bəzi psixiatrik ölçəkər (məsələn, MDQ testi) prosesi dəstəkləyici olaraq istifadə edilə bilər. Diaqnoz prosesində yalnış yönləndirilmələrin qarşısını almaq üçün şəxsin dürüst və açıq olması olduqca əhəmiyyətlidir.
Bipolyar Pozğunluqla Yaşam Necə Dəstəklənə bilər?
Bipolyar pozğunluq, ömür boyu davam edə biləcək bir vəziyyətdir; lakin müvafiq dəstəklərlə nəzarətdə saxlanıla bilər. Müalicə prosesində müntəzəm iştirak, dərmanların fasiləsiz istifadə olunması və həyat tərzinin tənzimlənməsi bu nöqtədə kritik rol oynayır. Yuxu rejiminə diqqət etmək, həddindən artıq stress mənbələrindən uzaq durmaq və sağlam sosial münasibətlər qurmaq, duyğudurumun sabit qalmasına kömək edir. Əlavə olaraq, şəxsin xəstəlik məlumatlılığını artırması, əlamətləri tanıması və lazım gəldikdə peşəkar dəstək alması, həyat keyfiyyətini yüksəldir. Yaxın çevrənin anlayışı və dəstəyi də bərpa prosesini müsbət şəkildə təsirləndirir.
Tez-tez Soruşulan Suallar
Bipolyar Pozğunluq Nədir?
Bipolyar pozğunluq, fərdin ruh halı, enerji səviyyəsi və gündəlik həyat fəaliyyətlərini sürdürmə qabiliyyətində müəyyən dalğalanmalara səbəb olan ciddi bir psixiatrik xəstəlikdir. Bu xəstəlikdə fərdlər, həddindən artıq kəlkəl və enerjik dövrlər (mani) ilə ağır depressiya atakları arasında dolaşırlar. Bipolyar pozğunluq yalnız emosional dalğalanmalarla məhdudlaşmır; şəxsin düşünmə tərzini, qərar vermə yetisini və sosial münasibətlərini də ciddi şəkildə təsir edə bilər. Bipolyar pozğunluq, erkən diaqnoz və uyğun müalicə metodları ilə idarə oluna bilər, beləliklə xəstələr həyat keyfiyyətlərini əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdıra bilərlər.
Bipolyar Pozğunluq Əlamətləri
Bipolyar pozğunluq əlamətləri, xəstəliyin mani və depressiv dövrlərinə görə fərqlənir. Manik dövr əlamətləri:
- Həddindən artıq coşqu, həddindən artıq özünəinam,
- Yuxu ehtiyacında azalma,
- Həddindən artıq sürətli danışıq, düşüncə sürətlərinin artması,
- Riskli davranışlar (həddindən artıq pul xərcləmə, sürətlə avtomobil idarə etmə kimi).
Depressiv dövr əlamətləri:
- Daim kədərli hiss etmək, ümidsizlik,
- Enerji itkisi və yorğunluq,
- İştaha və yuxu rejimində dəyişikliklər,
- Dəyərsizlik hissləri, intihara meyil düşüncələri.
Bu əlamətlər şəxsdən şəxsə fərqli ola bilər. Xüsusilə bipolyar pozğunluq əlamətləri uzun müddət davam edirsə mütləq peşəkar yardım alınmalıdır.
Bipolyar Nədir Əlamətləri
Cəmiyyətdə sıxlıqla "bipolyar nədir əlamətləri nələrdir?" şəklində suallar verilməkdədir. Bipolyar, əsasən ruh halı dəyişimlərinin həddindən artıq qütblərdə yaşandığı bir vəziyyətdir.
- Bipolyarın əlamətləri bunlardır:
- Birdən və həddən artıq ruh halı dəyişiklikləri,
- Günlərlə davam edən həddindən artıq enerjik və ya depressiv dövrlər,
- Yuxu rejiminin ciddi şəkildə pozulması,
- Reallıqdan uzaqlaşma və ya sanrı dolu düşüncələr,
- Sosial və peşə həyatında ciddi funksional itkilər.
Bipolyar əlamətlərinin yüngül keçdiyi hipomani atakları da bəzi xəstələrdə müşahidə edilə bilər. Lakin hər durumda erkən diaqnoz, müalicənin uğurunda kritik rol oynar.
Bipolyar Pozğunluq Nəyə Görə Baş verir?
Bipolyar pozğunluğun dəqiq səbəbi tam olaraq bilinməməkdədir, lakin xəstəliyin inkişafında bir neçə faktorun təsirli olduğu düşünülməkdədir.
Genetik meyl: xüsusən ailə keçmişində bipolyar pozğunluq olan şəxslərdə xəstəliyin meydana gəlmə riskini artıran əhəmiyyətli bir təsirlidir.
Beyin kimyasındakı balanssızlıqlar: Neyrotransmitter adlanan beynin kimyəvi maddələrindəki dəyişikliklər əhəmiyyətli rol oynayır.
Ətraf mühit amilləri: Güclü stress, travmatik hadisələr, uşaq yaşantılarında emosional laqeydlik və ya təcavüz kimi vəziyyətlər tətikləyici ola bilər.
Hormon dəyişiklikləri: Bəzi hallarda hormon səviyyələrindəki nizamsızlıqlar da ruh halı dəyişikliklərinə təsir göstərə bilər.
Genetik və ətraf mühit təsirlərinin birləşimi bipolyar pozğunluğun meydana gəlməsinə zəmin hazırlaya bilər.
Bipolyar Genetikdirmi?
Bipolyar genetikmi? sualı sıx soruşulan və əhəmiyyətli bir mövzudur. Araşdırmalar, bipolyar pozğunluğun genetik bir meylə sahib olduğunu göstərir. Ailə üzvlərində bipolyar pozğunluq hekayəsi olan şəxslərdə, bu xəstəliyin meydana gəlmə ehtimalı ümumi cəmiyyətə nisbətən daha çoxdur. Lakin bu, bipolyar pozğunluğun tamamilə irsi olduğu mənasına gəlmir. Genetik meyl bir risk faktorudur, amma ətraf mühit təsirləri və həyat tərzi də xəstəliyin meydana gəlməsində əhəmiyyətli rol oynayır. Xüsusən valideynlərindən birində bipolyar pozğunluq olan bir şəxsdə, risk 10–15% civarındadır. Hər iki valideynində də xəstəlik mövcuddursa, risk daha da artar.
Bipolyar Pozğunluq Testi
Bipolyar pozğunluq diaqnozu üçün istifadə edilən birbaşa laboratoriya testi yoxdur. Bipolyar pozğunluq testi; mütəxəssis psixiatr tərəfindən, xəstənin ruh halı dəyişiklikləri, davranışları və yaşam tarixçəsi ətraflı şəkildə araşdırılaraq aparılır. Diaqnoz prosesində bu metodlar istifadə olunur:
- Klinik müzakirələr,
- Ruh halı qiymətləndirmələri,
- Ailə tarixi analizi,
- Bəzən dəstəkləyici olaraq miqyas və sorğular (MDQ testi kimi).
Öz-özünə aparılan onlayn testlər yalnız fikir verici ola bilər; dəqiq diaqnoz üçün mütləq bir mütəxəssis həkimə başvurmaq lazımdır.
Bipolyar Pozğunluq Müalicəsi
Bipolyar pozğunluqda müalicə prosesi, xəstənin fərdi ehtiyaclarına və əlamətlərin şiddətinə görə şəxsə özəl olaraq tənzimlənir. Müalicədə məqsəd, həm manik, həm də depressiv atakları idarə altında saxlamaq və uzunmüddətli sağlamlıq halını sürdürməkdir.
Başlıca müalicə üsulları bunlardır:
Dərman müalicəsi: Duyğudurum sabitləyicilər, antipsikotiklər və antidepresanlar istifadə olunur.
Psixoterapiya: Bilişsel davranışçı terapiya kimi üsullar xəstənin xəstəliklə baş etməsinə kömək edir.
Həyat tərzində ediləcək tənzimləmələr: xüsusən müntəzəm yuxu vərdişləri, balanslı qidalanma və stressin effektiv şəkildə idarə edilməsi bipolyar pozğunluq müalicəsində əhəmiyyətli bir dəstək təmin edir.
Ailə müalicələri: Ailə üzvlərinin də xəstəlik haqqında məlumatlandırılması müalicə prosesini dəstəkləyir.
Müalicə prosesi uzun müddətli olub, müntəzəm həkim nəzarəti və dərman istifadə etməyə bağlılıq tələb edir.