Varis, bədənimizdəki toplardamarların normal xarici səviyyədə genişləməsidir. Varis yaranmasının ən əhəmiyyətli səbəbi, toplardamarlarda olan klapan çatışmazlıqlarıdır. Bu genişləmələr ən çox ayaqlar olmaqla beyində, testislər və s. bədənimizin hər bölgəsində görülə bilər.
Varislərin ən çox ayaqlarda yaranmasının səbəbi yer çəkimidir. Adətən toplardamarlarda klapan çatışmazlığı olduqdan sonra varislər çıxmağa başlayır və zamanla varisin böyüklüyü, gedişi və şiddəti artır. Varis və venoz çatışmazlıq mövzusunda ən əhəmiyyətli risk faktoru genetik və ya bünövrə meylidir. Genetik meyli olan bir şəxsin ətrafında yaranan bəzi faktorlar varis yaranmasını sürətləndirə və ya şiddətləndirə bilər.
Varis Yaranmasına Səbəb Olan Faktorlar
Varis yaranmasına zəmin hazırlayan faktorlar; irəliləmiş yaş, cinsiyyət (qadınlarda daha çox rastlanmaqdadır), hamiləlik, isti iqlim şəraiti, obezite, qəbizlik, menopauz, qarın əməliyyatları keçirmiş olmaq, uzun müddət oturmaq və ya ayaqda durmaq kimi sıralana bilər. Eyni zamanda varis bir peşə xəstəliyi olaraq da bilinməkdədir. Peşə səbəbilə uzun saatlar ayaqda qalan insanlarda varisə daha çox rastlanmaqdadır. Ayaq əzələlərinin inkişafını təmin edə bilən, müntəzəm idman edən insanlarda varis sıxlığı azalır. Məsələn, varislerin ən çox görüldüyü peşə qrupları; bərbər, tibb bacısı və müəllimlərdir.
Yaş artdıqca toplardamarlardakı klapanlarda funksiyaların itməsi və qocalma meydana gəldiyindən varis yaranma sürəti artır. Menopauz dövründə ortaya çıxan hormonal dəyişikliklər, bədəndəki bütün orqanlara təsir etməklə birlikdə toplardamarlardakı qocalma və funksiyaların itməsi də səbəbkar səbəblərdən biridir.
Doppler Ultrasəs ilə Varis Diaqnozu
Varis və venoz çatışmazlıq simptomları adətən ayaqlarda şişkinliklər, ağrı, uyuşma, qaşınma və uzun müddət keçməyən yorğunluqdur. Varis müalicə edilməzsə, irəliləmiş dövrlərdə çox şiddətli kramp, ağrı və sızlama edə bilər, hətta toxuma qidalanmasını poza bilər. Ayaqlarda yaralar və damarlarda laxtalar yarada bilər.
Venoz çatışmazlıq və ya varis başlanğıc dövrü hərkəsdə fərqlilik göstərməkdədir. Bu səbəbdən, ayaq və ayaq biləkləri ilə əlaqəli bir sıxıntı olduğunda vəziyyətin xüsusi bir incələmə texnikası olan Doppler Ultrasəs ilə qiymətləndirilməsi tövsiyə olunur.
Ultrasəs ilə ayaqlarda venoz çatışmazlıq olub-olmadığı və ya varsa hansı mərhələdə olduğu ən dəqiq şəkildə anlaşıla bilir. Lakin, xəstənin ifadə etdiyi şikayətləri, varisə genetik meyli olub-olmadığını və tarixçəsini dinləmək də bizə çox qiymətli məlumatlar verə bilər. Qılcal varisler də daxil olmaqla heç bir damar genişləməsinin öz-özünə itmə imkani yoxdur. Mütləq müalicə edilməlidir.
Varis müalicəsindən öncə mütləq dərin toplardamarlarda laxtanın olub-olmaması anlaşılmalıdır. Toplardamar tıxanıklığının ən çox təsadüf olunan əlaməti ayaqda tək tərəfli şişmə və ağrıdır. Toplardamar tıxanıklığının görüntülənməsində ən çox istifadə etdiyimiz metodlardan biri yenə Doppler Ultrasəs metodudur. Ultrasəs cihazı səs dalğaları ilə çalışdığından hər hansı bir zərəri yoxdur. Varisin əsas müalicə metodları cərrahi müalicə, varis corabı, köpük müalicəsi və damar içindən lazer müalicəsi şəklindədir. Hər bir metod varisin ölçüsünə və yayılmasına görə tətbiq edilir. Bundan başqa, varislərdən qorunmaq üçün korsə geyinilməməli, dar kəmər istifadə edilməməli, hər gün ən az 30 dəqiqə gəzilməli və gündə ən az iki litr su içilməlidir.
Doppler Ultrasəs ilə Diaqnozda Erkən Müdaxilənin Önəmi
Varis müalicəsi baxımından ən böyük üstünlüklərdən biri xəstəliyin erkən dövrdə tanınmasıdır. Bu nöqtədə Doppler ultrasəs ayaq damarlarının detallı olaraq qiymətləndirilməsinə imkan verir. Simptomlar hələ yüngülkən edilən bu qiymətləndirmə sayəsində, irəliləmişdən əvvəl tədbir almaq mümkündür. Varis diaqnozunu qoymaq üçün yalnız gözlə görünən damar genişləmələri yetərli deyil; dərin toplardamarlardakı olası laxtalar və klapan çatışmazlığı da qiymətləndirilməlidir.
Hər yaş qrupundan insanda, xüsusilə risk faktorlarına sahib olanlarda ayaq sağlamlığı müntəzəm aralıqlarla nəzarət edilməlidir. Bir insanda yorğunluq, qıcalanma, gecə krampı və ya ayaq biləklərində keçməyən ödem varsa, Doppler ultrasəsografiya ilə bu şikayətlərin venoz mənşəli olub olmadığı dəqiqləşdirilə bilər.
Varis Müalicəsində Şəxsə Xüsusi Yanaşma
Doppler ultrasəs ilə yapılan qiymətləndirmə nəticəsinə görə varis müalicəsi planı edilir. Bəzi hallarda yalnız varis corabı istifadə olması kifayət edərkən, daha irəli hallarda köpük müalicəsi və ya damar içi lazer müalicəsi gərəkli ola bilər. Cərrahi müdaxilələr isə böyük və dərin damarların təsirləndiyi, digər müalicələrə cavab alınmayan hallarda edilir.
Bəzi xəstələr yalnız kosmetik şikayətlərlə gələrkən, bir çoxları həyat keyfiyyətini ciddi şəkildə təsir edən ağrı və şişkinlik problemləri ilə gəlir. Buna görə hər bir fərdin varis durumu fərqlidir və doppler ultrasəs bu şəxsə xüsusi fərqli liklərin ayrımını edə bilən ən etibarlı görüntüləmə metodlarından biridir.
Sıx verilən suallar
Doppler ultrasəs ağrılı bir əməliyyatdırmı?
Xeyr, Doppler ultrasəs tamamilə ağrısız və zərərsiz bir əməliyyatdır. Dəri yüzeyinə jel sürülərək proba ilə damarlar görüntülənir. Səs dalğaları istifadə edildiyi üçün radiasiya ehtiva etmir və təkrar olunabilir bir metoddur.
Varis corabı tək başına varisləri müalicə edərmi?
Varis corabı varisləri tamamilə aradan qaldırmaz, lakin simptomların yüngülləşməsinə və xəstəliyin irəliləməsini yavaşlatmağa yardım edər. Müalicəyə dəstək məqsədli istifadə edilir və xüsusilə ayaqda uzun müddət qalan şəxslərdə şikayətləri ciddi dərəcədə azaldır.
Doppler ultrasəs ilə bütün damar xəstəlikləri təsbit edilə bilərmi?
Doppler ultrasəs xüsusilə toplardamar sistemini qiymətləndirməkdə çox təsirlidir. Lakin bəzi arter (atardamar) xəstəliklərinin tanısında irəli görüntüləmə texnikalarına da ehtiyac duyula bilər. Varis diaqnozunu qoymaq və müalicəyə yön vermək üçün ilk üstünlük verilən metoddur.
Varis müalicəsindən sonra yenidən yaranma riski varmı?
Bəli, genetik meyli olan şəxslərdə varis müalicəsindən sonra yeni damar genişləmələri yarana bilər. Buna görə də müalicə sonrası həyat tərzi dəyişiklikləri (müntəzəm gəzinti, artıq çəki almamaq, bol su istehlakı) böyük önəm daşıyır. Doppler ultrasəs ilə edilən periyodik kontrolər təkrarlayan halların erkən tanısında təsirlidir.
