Gut Xəstəliyi Nədir? Gut Xəstəliyi Əlamətləri Nələrdir?

Gut xəstəliyi, bədəndəki ürik turşu səviyyələrinin artması nəticəsində oynaqlarda yığılan kristalların səbəb olduğu bir revmatik xəstəlikdir. Ayaq baş barmağı oynağını tutması ilə tanınan bu hal, uzun müddətdə böyrək funksiyalarına da təsir edə bilən bir xəstəlikdir. Ürik turşunun normaldan yüksək səviyyələrə qalxması; qidalanma vərdişləri, böyrəklərin ürik turşunu kifayət qədər atmaması, maddələr mübadiləsi xəstəlikləri və ya genetik faktorlar kimi müxtəlif səbəblərdən inkişaf edə bilər.

Gut Xəstəliyi Nədir?

Gut xəstəliyi, qandakı ürik turşu səviyyəsinin normaldan yüksək olması səbəbindən oynaqlarda kristal yığılması yaradan və oynaq ağrılarına səbəb olan iltihablı bir xəstəlikdir. Ürik turşu, bədənin purin adlanan maddələri parçalama nəticəsində yaranır. Normal şərtlərdə böyrəklər vasitəsilə sidiklə bədəndən uzaqlaşdırılır. Lakin ürik turşusu çox istehsal edildiyi və ya böyrəklər tərəfindən kifayət qədər atılmadığı hallarda qanda yığılır və zamanla oynaq bölgələrində kristallaşaraq gut hücumuna səbəb olur.

Gut, yalnızca oynaqları təsir edən bir problem deyil; ürik turşu yüksəkliyi böyrək daşının yaranmasına da zemin hazırlaya bilər. Bu səbəblə gut xəstəliyi, həm oynaq sağlamlığı, həm də maddələr mübadiləsi prosesləri baxımından nizamlı təqib tələb edən sistemik bir vəziyyət olaraq qiymətləndirilir.

Gut Xəstəliyi Əlamətləri Nələrdir?

Gut xəstəliyi əlamətləri bir anda ortaya çıxa bilər və xüsusilə gecə saatlarında sürətlə şiddətlənir. Ən çox ayaq baş barmağı oynağını təsirləsə də, ayaq biləyi, əl biləyi, diz və dirsək kimi fərqli oynaqlarda da görülə bilər. Erkən dövrdə əlamətlərin tanınması, həm hücumların nəzarət altına alınması, həm də xəstəliyin xronikləşməsinin qarşısının alınması üçün əhəmiyyətlidir. 

• Ani başlayan şiddətli oynaq ağrısı

• Təsirlənmiş oynaq bölgəsində qızartı və istilik artışı

• Aydın şişlik və həssaslıq

• Oynağı hərəkət etdirmədə çətinlik

• Gecə yuxuda başlayan ağrı hücumları

• Yüngül qızdırma və ümumi halsızlıq

• Hücumların təkrarlanması ilə artan oynaq sərtliyi

• İrəli dövrlərdə dərialtı tofu (bərk düyünlər) yaranması

Gut Xəstəliyi Nədən Olur?

Gut xəstəliyinin əsas səbəbi, qandakı ürik turşu səviyyəsinin yüksəlməsi və bu turşunun oynaqlar daxilində kristallaşaraq iltihaba yol açmasıdır. Ürik turşu səviyyəsinin artması; bədənin bu maddəni çox istehsal etməsinə, böyrəklərin kifayət qədər atılmamasına və ya hər iki mexanizmin birlikdə təsir etməsinə bağlı ola bilər. Qidalanma vərdişləri, həyat tərzi və bəzi xronik xəstəliklər gut riskini artıraraq hücumların ortaya çıxmasına zemin hazırlaya bilər.

Gut xəstəliyinin başlıca səbəbləri isə bunlardır:

• Yüksək ürik turşu səviyyəsi (hiperürisemi)

• Purin məzmunu yüksək qidaların həddindən artıq istehlakı

• Böyrəklərin ürik turşunu kifayət qədər atmaması

• Genetik meyl

• Obezlik və maddələr mübadiləsi sindromu

• Aşırı alkoqol istehlakı

• Yüksək fruktoz məzmunlu içki və yeməklər

• Bəzi dərmanların ürik turşu səviyyəsini artırması

• Diyabet, hipertenziya və böyrək xəstəlikləri kimi müşayiət edən xronik vəziyyətlər

Gut Xəstəliyi Necə Diaqnoz Edilir?

Gut xəstəliyinin diaqnozunda ilk addım, xəstənin şikayətlərinin detallı qiymətləndirilməsi və oynaqlardakı əlamətlərin diqqətlə incələnməsidir. Ani başlayan oynaq ağrısı, qızartı və şişkinlik kimi əlamətlər gut üçün tipik olsa da, bənzər şikayətlərə yol açan digər oynaq xəstəliklərinin ayırd edilməsi lazımdır. Buna görə diaqnoz, həm klinik əlamətlərin, həm də laborator testlərin birlikdə qiymətləndirilməsi ilə qoyula bilər.

• Fiziki Müayinə: Təsirlənmiş oynaqda qızartı, istilik artışı, həssaslıq və şişkinlik qiymətləndirilir.

• Tibbi Tarix və Risk Faktorlarının Qiymətləndirilməsi: Xəstənin qidalanma rejimi, alkoqol istehlakı, istifadə edilən dərmanlar, keçmiş hücumlar və ailə tarixi incələnir.

• Qan Testləri: Qandakı ürik turşu səviyyəsi, iltihab göstəriciləri (CRP, sedimentasiya) və böyrək funksiyaları ölçülür.

• Oynaq Sıvısı Analizi: Oynaqdan alınan sıvıda ürik turşu kristallarının mikroskop altında göstərilməsi, diaqnozu tam aydınlaşdıran əhəmiyyətli bir üsuldur.

• Görüntüləmə Yöntemləri: Rentgen, ultrasəs və ya BT ilə oynaq strukturunda olan dəyişikliklər, ödəmlər və kristal yığılması qiymətləndirilə bilər.

Gut Xəstəliyi Necə Müalicə Edilir?

Gut xəstəliyinin müalicəsi, həm hücum dövründəki şikayətləri yüngülləşdirməyi, həm də ürik turşu səviyyələrini uzun müddətdə kontrol altında saxlamayı hədəfləyir. Müalicə prosesi şəxsdən asılı olaraq planlanır və xəstəliyin gedişatına, hücum tezliyinə, müşayiət edən xronik hallara və laborator nəticələrə görə şəkilləndirilir. Erkən müdaxilə sayəsində oynaq zədələnməsinin qarşısı alına bilər və hücumların təkrar olması önlənə bilər.

• Hücum Dövründə Ağrı və İltihabın Kontrolu: sahə üzrə təcrübəli bir həkim tərəfindən tövsiyə edilən antiinflamatuar dərmanlar və istirahətlə ağrı azaldıla bilər.

• Ürik Turşu Azaldıcı Dərmanlar: Təkrarlayan gut hücumlarında və ya yüksək ürik turşu varlığında uzun müddətli dərman müalicəsi tətbiq edilə bilər.

• Oynaq Dincəldilməsi və Soyuq Kompres: Hücum dövründə oynaq üstünə tətbiq olunan soyuq kompres, şişkinliyi və ağrını yüngülləşdirə bilər.

• Maye İstehlakının Artırılması: Su istehlakının artırılması, ürik turşunun böyrəklərdən atılmasına kömək edir.

• Qidalanma Rejiminin Düzənlənməsi: Purin məzmunlu qidaların məhdudlaşdırılması, gut hücumlarının nəzarətində əhəmiyyətlidir.

• Alkoqol İstehlakının Məhdudlaşdırılması: Bira və yüksək alkoqollu içkilərin istehlakı, hücum riskini artıra biləcəyi üçün azaltılması tövsiyə edilir.

• Kilo Kontrolü və Məntiqi İdman: Artıq kilonun azalması metabolik yüklənməni yüngülləşdirir və ürik turşu səviyyələrinin düzənlənməsinə kömək edə bilər. 

• Müşayiət Eden Xəstəliklərin İdarə Edilməsi: Diyabet, hipertenziya və böyrək xəstəliyi kimi vəziyyətlər gut müalicəsində gözdə saxlanılır.

Gut Xəstəliyinə Nə Yaxşı Gəlir?

Gut xəstəliyinə yaxşı gələn metodlar, həm hücum dövründəki ağrı və iltihabı azaltmağı, həm də ürik turşu səviyyələrini uzun müddətdə kontrol altında saxlamayı hədəfləyir. Həyat tərzi dəyişiklikləri, qidalanma rejiminin dü zənli planlanması və nizamlı təqib, gut hücumlarının həm şiddətini, həm də təkrar etmə riskini əhəmiyyətli dərəcədə azalda bilər. 

Gut Xəstəliyinə Yaxşı Gələn Tətbiqlər

• Bol su istehlakı: Gün boyu kifayət qədər su içmək, ürik turşunun böyrəklərdən daha sürətli atılmasına kömək edə bilər.

• Duşuk purinli qidalanma: Qırmızı ət, daxili orqanlar, qabıqlı dəniz məhsulları və pivə kimi purin nisbəti yüksək qidaların məhdudlaşdırılması, hücum riskini azalda bilər.

• Tərəvəz əsaslı qidalanma: Təzə tərəvəzlər, lifli qidalar və tam taxıllar maddələr mübadiləsini dəstəkləyərək ürik turşu səviyyələrinin balanşa düşməsinə kömək edə bilər.

• Aşağı yağlı süd məhsulları: Aşağı yağ nisbəti olan süd məhsulları, bəzi araşdırmalarda ürik turşu səviyyələrini müsbət təsir edən qidalar arasında göstərilir.

• C vitamini mənbələri: C vitamini zəngin qidaların müntəzəm istehlakı, ürik turşu səviyyələrinin azalmasına kömək edə bilər.

• Şirin və fruktozlu içkilərdən qaçınma: Hazır meyvə şirələri və qazlı içkilər ürik turşu dəyərlərini artırır.

• Kilo kontrolu və nizamlı idman: İdeal çəkiyə çatmaq və aktiv bir həyat tərzi yaşamaq, gut hücumlarının qarşısını almaqda əhəmiyyətli bir rol oynar

• Stresin idarə edilməsi: Yuxu qaydası, nəfəs məşqləri və stres azaltıcı fəaliyyətlər hormonal tarazlığı dəstəkləyərək hücum riskini azalda bilər.

Gut Xəstəliyi Olanların Diqqət Etməsi Gərəkənlər Nələrdir?

Gut xəstəliyi olan şəxslərin gündəlik həyatlarında edəcəkləri kiçik dəyişikliklər, həm hücumların şiddətini azalda bilər, həm də xəstəliyin uzun müddətdə kontrol altında saxlanılmasını təmin edə bilər. Düzgün qidalanma, nizamlı təqib və uyğun həyat tərzi vərdişləri, tendon və oynaq sağlamlığını qoruyaraq gutun xronikləşməsinin qarşısını almağa kömək edir. 

• Purin məzmunu yüksək qidalardan uzaq durulmalıdır

• Kifayət qədər su istehlakı təmin edilməlidir

• Alkoqol istehlakı azaldılmalıdır

• Şirin və fruktozlu içkilərdən qaçınmalıdır

• Nizamlı fiziki fəaliyyət edilməlidir

• Artıq çəki alımından qaçınmalıdır

• Aşağı yağlı süd məhsullarına yer verilə bilər

• Dərmanlar nizamlı istifadə edilməli və təqib edilməlidir

• Hücum dövründə oynaq zorlanmamalıdır

• Nizamlı həkim kontro lü əskik edilməməlidir

Çox Verilən Suallar

Gut xəstəliyi necə keçir?

Gut xəstəliyi, sahə üzrə təcrübəli bir həkimin tövsiyə etdiyi dərman müalicələri, hücum dövründə oynaqın dincəldilməsi, soyuq kompres tətbiqləri və ürik turşu səviyyəsini azaldan həyat tərzi dəyişiklikləri ilə kontrol altına alınabilir.

Gut xəstəliyi tamamilə keçir mi?

Uyğun müalicə və qidalanma qaydası ilə gut hücumları kontrol altına alınabilir. Ancaq ürik turşu yüksəkliyi davam edərsə xəstəlik təkrarlayabilir, bu səbəblə nizamlı təqib əhəmiyyətlidir.

Gut xəstəliyi hansı oynaqları təsir edir?

Gut xəstəliyi ən çox ayaq baş barmağı oynağını təsir edir və bu bölgədəki ani başlayan şiddətli ağrı xəstəliyin tipik əlamətidir. Diz, ayaq biləyi, əl biləyi və dirsək kimi digər oynaqlarda da təsirlənmə görülə bilər və hücumlar irəlilədikcə daha çox oynaqları təsir edə bilər.

Gut xəstəliyinə bağlı hücumu nə qədər sürər?

Bir gut hücumu adətən 3-10 gün arasında sürər və ilk 24 saat içində ağrı ən yüksək səviyyəyə çata bilər. Uyğun müalicə tətbiq edilmədiyində hücum daha uzun sürə bilər və təkrarlama riski arta bilər.