Endoskopiya, ağız yolu ilə bədənə girilərək xüsusilə mədə və bağırsaqlar kimi gastrointestinal sistem bölmələrinin incələndiyi bir üsuldur. Bu əməliyyat zamanı, içərisində kamera olan incə, elastik bir boru (endoskop) istifadə olunur, bu sayədə həkimlər bədən içini birbaşa görə bilirlər. Gastrointestinal sistemdəki problemlərin diaqnoz və müalicəsində istifadə olunan endoskopiya, elastik bir boru və ucunda olan kamera vasitəsiylə həyata keçirilən bir əməliyyatdır. Bu üsulla qida borusu, mədə və onikibarmaq bağırsaq kimi orqanlar ətraflı bir şəkildə incələnə bilər.
Endoskopiya Növləri
- Üst Endoskopiya (Gastroskopiya): Qida borusu, mədə və onikibarmaq bağırsağı incələyir.
- Alt Endoskopiya (Kolonoskopiya): Yoğun bağırsaq incələnir; düz bağırsaqdan girilir.
- Enteroskopiya: Xüsusilə nazik bağırsaq ətraflı incələnir.
- ERCP: Öd və mədəalti vəzi kanallarını incələyir.
- Kapsul Endoskopiya: Yudula bilən kamera həb ilə həzm sistemi incələnir.
Nə Zaman Endoskopiya Tələb olunur?
Endoskopiya, qarın ağrısı, davamlı ürəkbulanma, udma çətinliyi, qanaxma və ya səbəbi bilinməyən çəki itkisi kimi əlamətlər üçün diaqnoz qoymaq məqsədiylə aparılır. Həmçinin, polip çıxarma, daralmış yerləri genişləndirmə kimi müalicə məqsədli istifadə halları da vardır.
Endoskopiya Riskləri
Hər tibbi əməliyyatda olduğu kimi endoskopiyanın da bəzi riskləri vardır, ancaq bunlar nadirən görülür. Bunlar arasında qanaxma, infeksiya və orqan perforasiyası yer alır. Sedasyon reaksiyaları da mümkündür, ancaq bunlar çox nadirdir.
Endoskopiyaya Hazırlıq
Endoskopiya əməliyyatının təhlükəsiz və uğurlu şəkildə həyata keçirilə bilməsi üçün əvvəlcədən bəzi hazırlıqların edilməsi lazımdır. Əməliyyatdan əvvəl, mədə və bağırsaqların boş olması tələb olunduğundan xəstələrin ən az 6 ilə 8 saat boyunca heç bir şey yeyib içməməsi tövsiyə olunur. Bu aclıq dövrü, endoskopun görüntü keyfiyyətini artırır və aspirasiya kimi risklərin azaldılmasına kömək edir.
Həmişə istifadə etdikləri dərmanlar haqqında həkimlərə məlumat vermələri çox əhəmiyyətlidir. Xüsusilə qan durulducu dərmanlar, şəkər xəstəliyinə yönəlik dərmanlar və ya təzyiq dərmanları varsa, bu dərmanların endoskopiya əvvəlindən kəsilib kəsilməyəcəyi həkim tərəfindən qiymətləndirilməlidir. Həmçinin, keçmişdə allergik reaksiya keçirmiş xəstələrin, istifadə olunan anesteziyaya və ya dərmanlara qarşı həssaslığını həkimə bildirməsi gərəkir.
Endoskopiya əvvəlində hazırlıq prosesi, əməliyyatın növünə görə fərqli ola bilər. Məsələn, kolonoskopiya ediləcəksə əməliyyatdan bir gün əvvəl maye pəhriz tətbiq edilməsi və bağırsaqların xüsusi dərmanlarla təmizlənməsi lazım ola bilər. Bu səbəblə həkimin verdiyi təlimatlara tam şəkildə əməl edilməsi, həm xəstənin rahatlığı həm də əməliyyatın uğuru baxımından önəmlidir.
Kimlər Endoskopiya Edə Bilməz
Endoskopiya adətən təhlükəsiz bir üsul olaraq qəbul edilsə də, bəzi hallarda tətbiqi riskli ola bilər. Xüsusilə irəliləmiş dərəcədə udma çətinliyi yaşayan, qida borusunda darlıq və ya tıxanma riski daşıyan şəxslər endoskopiya üçün uyğun namizədlər olmayabilir. Bu tip anatomik maneələr, endoskop cihazının təhlükəsiz şəkildə irəliləməsini çətinləşdirə bilər və komplikasiya riskini artırar.
Həmçinin, şiddətli tənəffüs çatışmazlığı, ürək xəstəliyi və ya qanaxma meyli olan şəxslərdə əməliyyatdan əvvəl çox diqqətli bir qiymətləndirmə edilməsi gərəkir. Bu qruplarda sedasyon və ya girişimsel endoskopiya zamanı ortaya çıxa biləcək komplikasiyalar daha riskli ola bilər. Hamilə qadınlarda isə endoskopiya yalnız zəruri hallarda və həkim nəzarətində edilməlidir.
Hər hansı bir xroniki xəstəliyi olan xəstələr, əməliyyat əvvəli bu durumu həkimləri ilə paylaşmalıdır. Lazım görüldüyündə, endoskopiya əməliyyatı zamanı əlavə tədbirlər alınaraq xəstənin təhlükəsizliyi təmin edilə bilər və ya əməliyyat təxirə salınabilir.
Əməliyyat Necə Yerinə Yetirilir
Endoskopiya əməliyyatı, uzman bir həkim və təcrübəli tibb personalı ilə, steril bir mühitdə həyata keçirilir. Xəstənin daha rahat olması üçün adətən sakitləşdirici (sedativ) dərmanlar tətbiq olunur. Eyni zamanda, boğaz bölgəsinə lokal anestezik sprey sıxılaraq əməliyyat zamanı ortaya çıxa bilən reflekslər azaldılır. Bu, xüsusilə üst endoskopiya zamanı xəstənin rahatlığını əhəmiyyətli dərəcədə artırır.
Endoskop adı verilən, ucunda işıq və kamera olan incə, elastik boru cihaz ağızdan bədənə irəliləyir. Bu cihaz, həkimin qida borusu, mədə və on iki barmaq bağırsağını ətraflı şəkildə görüntüləməsini təmin edir. Görüntülər anında monitora ötürülür və həkim lazım olan incələmələri aparır. Lazım gəldiyində biopsiya (toxuma nümunəsi) alınabilir və ya kiçik müdaxilələr həyata keçirilə bilər.
Endoskopiya əməliyyatı zamanı xəstənin nəfəs alışı təsirlənmir və adətən ağrı hiss edilmir. Əməliyyat tamamlandıqdan sonra xəstə bir müddət müşahidə altında saxlanılır. Sedasyon tətbiq edilən şəxslərdə əməliyyatdan sonra qısa müddətli halda halsızlıq və yuxu vəziyyəti görülə bilər. Ancaq əksər xəstələr bir neçə saat ərzində normal həyatlarına dönə bilir.
Endoskopiya Niyə Yerləşdirilir və Hansı Şikayətlərdə Lazımdır
Endoskopiya, həzm sistemi ilə əlaqəli problemlərin ətraflı olaraq görünməsini təmin edən təhlükəsiz və effektiv bir diaqnoz üsuludur. Xüsusilə səbəbi açıqlana bilməyən mədə ağrısı, uzun müddətli reflü, tez-tez təkrar edən mədə bulanması, ağızdan gələn qanama, udma çətinliyi və ya bilinməyən çəki itkisi kimi əlamətlərdə həkim endoskopiya istəyə bilər. Həmçinin nəcisdə qan görülməsi, xroniki ishal, dəmir çatışmazlığı anemiyası kimi əlamətlər də alt gastrointestinal sistemin incələnməsini tələb edə bilər.
Diaqnoz ilə yanaşı, endoskopiya bəzi müalicə proseslərini həyata keçirmək məqsədilə də istifadə olunur. Mədə və ya bağırsaqdaki poliplərin çıxarılması, qida borusundaki darlıqların açılması, qanayan damarların dayandırılması və ya kiçik şişlərin çıxarılması kimi proseslər endoskopiya vasitəsiylə həyata keçirilə bilər. Beləliklə həm diaqnoz həm də müalicə prosesi eyni seansda təmamilən başa çatdırıla bilər.
Endoskopiyadan Əvvəl və Sonra Dikkət Edilməli Olanlar
Endoskopiya əvvəlində xəstələrin müəyyən qaydalara əməl etməsi gərəkir. Əməliyyatdan ən az 6 ilə 8 saat əvvəl yemək yeməmək və maye qəbul etməmək önəmlidir. Bu hazırlıq, mədə və bağırsaqların boş olmasını təmin edərək görüntülərin daha yaxşı əldə edilməsini asanlaşdırır. Şəxs davamlı olaraq dərman istifadə edirsə, bu məlumatları həkimiylə paylaşmalı, xüsusilə qan durulducular kimi dərmanların endoskopiya əvvəlində necə istifadə ediləcəyi həkim tərəfindən təyin olunmalıdır.
Endoskopiyadan sonra adətən qısa müddətli müşahidə kifayətdir. Sedasyon tətbiq olunan xəstələrdə, tamamilə ayılana qədər istirahət etmələri təmin olunur. Əməliyyatdan sonra boğazda yüngül yanma və ya batma hissi, qaz sancısı və ya qarnın şişməsi görülə bilər və bu şikayətlər adətən bir neçə saat ərzində yox olar. Endoskopiyadan sonra transport vasitəsi istifadə edilməməsi, xəstənin yanında müşayiətçi bulunması tövsiyə olunur.
Endoskopiyadan Sonra Qidalanma Necə Planlanmalıdır
Endoskopiyadan sonra ilk bir neçə saat boyunca ağızdan hər hansı bir şey qəbul edilməməsi tövsiyə edilir. Bu, əməliyyat zamanı tətbiq olunan lokal anestezinin təsirinin keçməsi və udma refleksinin normala dönməsi üçün lazımlıdır. Bu müddətdən sonra yüngül, yağsız və həzmi asan qidalarla bəslənməyə başlanmalıdır. Yoğurt, banan, qaynadılmış tərəvəzlər, şorba kimi qidalar seçilə bilər. Çox isti, ədviyyatlı və asitli qidalardan çəkinilməlidir.
Bol maye qəbul edilməsi, bədənin bərpa olunmasına kömək edər. Su başda olmaqla, şəkərsiz bitki çolları və ya ilıq kompotlar seçilə bilər. Alkol, kofeinli içkilər və qazlı içkilər əməliyyatdan sonrakı ilk günlərdə tövsiyə olunmaz. Həkiminiz endoskopiya zamanı biopsiya alıbsa və ya əməliyyat zamanı xüsusi bir müdaxilə edilibsə, buna uyğun xüsusi bir pəhriz planı tövsiyə edə bilər. Həkim tövsiyəsinə görə qidalanma proqramını tənzimləmək, sağalma prosesini sürətləndirər.
Endoskopiya Hansı Aralıqlarla Edilməlidir
Endoskopiyanın tezliyi, şəxsin yaşı, şikayətləri və ailəvi risk faktorlarına görə dəyişiklik göstərə bilər. Məsələn, ailəsində mədə və ya bağırsaq xərçəngi anamnezi olan şəxslərdə, mütəmadi endoskopi tarama edilməsi tövsiyə olunub. Həmçinin ülser, qastrit, reflü kimi xroniki mədə rahatsızlığı olan şəxslərdə də müəyyən aralıqlarla endoskopiya edilməsi faydalı ola bilər.
Kolonoskopiya kimi alt endoskopi növləri, xüsusilə 50 yaş üzərindəki şəxslərdə bağırsaq xərçəngi taraması üçün tövsiyə olunur. Ailədə kolon xərçəngi anamnezi varsa bu yaş daha erkən ola bilər. Hər birinin durumu fərqli olduğu üçün endoskopiya tezliyi mütləq həkim tövsiyəsiylə müəyyən edilməlidir. Lazımsız yerə təkrar endoskopiya edilməsi həm xəstə rahatlığını olumsuz təsir edər həm də qaynaqların lazımsız istifadəsinə yol açabilir.
Sık Sorulan Suallar
Endoskopiya Nəticəsi Nə Vaxt Çıxır?
Endoskopiya əməliyyatı sonrasında əldə olunan görüntülər, adətən əməliyyat zamanı həkim tərəfindən qiymətləndirilir və xəstə ilə paylaşılır. Ancaq, əməliyyat zamanı alınan biopsiya nümunələrinin laboratoriya analizləri bir neçə gün çəkə bilər. Bu səbəblə, dəqiq nəticələr adətən 2 ilə 5 gün ərzində çıxır. Laboratoriyanın yoğunluğuna bağlı olaraq bu müddət 10 günə qədər uzana bilər.
Endoskopiya Növləri Hansı İsə?
Endoskopiya, tətbiq olunduğu bölgəyə görə müxtəlif növlərə ayrılır. Üst endoskopiya (gastroskopiya), qida borusu, mədə və onikibarmaq bağırsağını incələyir. Alt endoskopiya (kolonoskopiya), yoğun bağırsaq və rektumu qiymətləndirir. Enteroskopiya, nazik bağırsaqların ətraflı incələnməsini təmin edir. ERCP, öd və mədəalti vəzi kanallarını görüntüləmək üçün istifadə edilir. Kapsul endoskopiya isə, xəstənin udduğu kiçik bir kamera kapsulu vasitəsi ilə həzm sisteminin görüntülənməsini təmin edir.
Endoskopiya Nədir?
Endoskopiya, bədənin iç orqanlarını birbaşa görüntüləmək məqsədilə istifadə olunan bir tibbi əməliyyatdır. Bu əməliyyatda, ucunda işıq və kamera olan elastik bir boru olan endoskop, təbii bədən açılıqlarından və ya kiçik kəsiklər vasitəsilə bədənə yerləşdirilir. Beləliklə, həkimlər iç orqanları ətraflı bir şəkildə incələyə bilirlər. Endoskopiya, diaqnoz qoyma, müalicə etmə və bəzi hallarda biopsiya alma məqsədilə də istifadə edilə bilər.
Endoskopiya Necə Edilir?
Endoskopiya əməliyyatı, xəstənin durumuna və ediləcək əməliyyatın növünə görə dəyişiklik göstərə bilər. Adətən, xəstə əməliyyatdan əvvəl müəyyən bir müddət ac saxlanır. Əməliyyat zamanı, xəstəyə sakitləşdirici və ya yüngül anestezi tətbiq oluna bilər. Endoskop, ağız, burun və ya anus kimi təbii açılıqlardan bədənə yerləşdirilir və hədəflənən bölgəyə yönəldilir. Kamera vasitəsiylə əldə olunan görüntülər, monitora ötürülür və həkim bu görüntülər üzərində qiymətləndirmə aparır. Lazım olan hallarda, endoskop vasitəsiylə toxuma nümunələri alına bilər və ya kiçik cərrahiyyə müdaxilələri həyata keçirilə bilər.
Endoskopiya Nə Qədər Davam Edir?
Endoskopiya əməliyyatının müddəti, edilən endoskopi növünə və əməliyyatın miqyasına görə dəyişiklik göstərə bilər. Adətən, üst endoskopi əməliyyatı 5 ilə 15 dəqiqə arasında davam edə bilərkən, kolonoskopiya kimi əməliyyatlar 15 ilə 45 dəqiqə arasında tamamlanabilir. Ancaq, əməliyyat zamanı qarşılaşılan hallarda və ya əlavə müdaxilələr bu müddəti uzada bilər.
Endoskopiyadan Sonra Nelərə Dikkət Edilməlidir?
Endoskopiyadan sonra, xəstənin bir müddət müşahidə altında saxlanılması lazım ola bilər. Əgər əməliyyat zamanı sedasyon tətbiq olunubsa, xəstə tam ayılana qədər istirahət etdirilir. Əməliyyat sonrası, boğazda yüngül bir narahatlıq, qaz sancısı və ya şişkinlik hissi normaldır. Bu əlamətlər adətən qısa müddətdə keçər. Həmçinin, əməliyyat sonrasında bir neçə saat ərzində ağızdan bir şey alınmaması tövsiyə olunur. Bu müddət ərzində, boğazdakı uyuşma keçir və udma refleksi normala dönər. Daha sonra, yüngül və həzmi asan qidalarla bəslənməyə başlanabilir. Ədviyyatlı, asidli və ya çox isti qidalardan çəkinilməsi tövsiyə olunur. Həmçinin, bol maye qəbul edilməyi tövsiyə olunur. Həkim, xəstənin durumuna görə xüsusi qidalanma tövsiyələrində bulunabilir.
Endoskopiyadan Sonra Qidalanma Necə Olmalıdır?
Endoskopiyadan sonra qidalanma, əməliyyatın növünə və xəstənin ümumi durumuna bağlı olaraq dəyişə bilər. Adətən, əməliyyatdan sonra bir neçə saat ağızdan bir şey qəbul edilməməsi tövsiyə olunur. Bu dövr ərzində, boğazdakı uyuşma keçir və udma refleksi normala dönər. Daha sonra, yüngül və həzmi asan qidalarla bəslənməyə başlanabilir. Ədviyyatlı, asidli və ya çox isti qidalardan çəkinilməsi tövsiyə olunur. Həmçinin, bol maye qəbul edilməyi tövsiyə olunur. Həkim, xəstənin durumuna görə xüsusi qidalanma tövsiyələrində bulunabilir.