Hamiləlik, ana namizədinin metabolizmasında dəyişikliklərin yaşandığı, hormon balansının fərqləşdiyi xüsusi bir dövrdür. Bu prosesdə bəzi qadınlarda, daha əvvəl diabet hekayəsi olmasa belə qan şəkəri səviyyələri yüksəlməyə başlaya bilər. Gestasionel diabet (hamiləlik diabeti), hamiləlik zamanı ortaya çıxan və doğumdan sonra düzələ bilən, qan şəkəri səviyyəsinin normaldan yüksək olduğu bir diabet növüdür. Hamiləlikdə diabet hər hansı bir əlamət verməyə bilər ancaq davamlı su içmə ehtiyacı, yorğunluq və ya tez-tez sidiyə çıxmaq kimi mümkün hallara səbəb ola bilər.
Gestasionel Diabet (Hamiləlik Diabeti) Nədir?
Gestasionel diabet, hamiləlik zamanı qan şəkərinin normaldan yüksək olması halıdır. Hamiləlikdə istehsal olunan hormonlar, ananın insulin istifadəsini çətinləşdirə bilər. Pankreas, müqaviməti balansda saxlaya bilməsi üçün kifayət miqdarda insulin istehsal etmədiyində isə qan şəkəri səviyyəsi yüksəlir və gestasionel diabet ortaya çıxır.
Gestasionel diabet, hamiləliyin ikinci trimesterində aparılan qlükoza yükləmə testi ilə diaqnoz edilə bilər. Bəzi qadınlarda heç bir əlamət görünməyə bilər; bu səbəbdən tarama testləri hamiləlik təqiblərinin bir hissəsi olmalıdır.
Hamiləlik Diabeti (Gestasionel Diabet) Əlamətləri Nələrdir?
Gestasionel diabet bəzi qadınlarda müəyyən şikayətə səbəb olmaz. Bu səbəbdən diaqnoz rutin hamiləlik taramaları zamanı qoyula bilər. Əlamət olduğunda aşağıdakı şikayətlər görünə bilər:
-
Normaldan daha çox susuzluq hissi
-
Tez-tez sidiyə çıxma
-
Ağız qurluğu
-
Daimi aclıq hissi
-
Yorğunluq
-
Bulanıq görmə
-
Dəridə təkrarlanan göbələk infeksiyaları
-
Sidik yolu infeksiyalarında artış
-
Gecə tez-tez tualetə qalxmaq
Hamiləlik Diabeti Niyə Olur?
Hamiləlik diabeti, hamiləlik dövründə plasentadan salınan hormonların ananın bədənində insulin direncinə səbəb olması ilə ortaya çıxar. Normal şərtlərdə insulin, qan şəkərinin hüceyrələrə daşınmasına kömək edən bir hormondur. Ancaq hamiləlikdə salınan östrojen, progesteron və plasental hormonlar, insulinin təsirini azalda bilər. Bu durum, bədənin istehsal etdiyi insulinin qan şəkərini balansda saxlamaq üçün yetərsiz qalmasına səbəb olur.
Hamiləlik diabetinin ortaya çıxmasında genetik yatkınlıq, çox çəki ilə hamiləliyə başlamaq, polikistik ovar sendromu (PCOS), ailədə diabet hekayəsi olması və daha əvvəl iri uşaq doğumu kimi faktorlar səbəb ola bilər. Ancaq heç bir risk faktörü olmayan qadınlarda da gestasionel diabet inkişaf edə bilər, bu səbəbdən tarama testləri hamiləlik təqibinin önəmli bir parçasıdır.
Gestasionel Diabet İnkişafı Riski Kimlərdə Daha Yüksəkdir?
Hər hamiləlikdə görülmə ehtimalı olmaqla birlikdə, bəzi qadınlarda gestasionel diabet inkişafı riski daha yüksəkdir. Aşağıdakı durumlar risk artışı ilə əlaqəlidir:
-
Hamiləlik öncəsində artıq çəki olmaq və ya bədən kütlə indeksinin yüksək olması
-
Ailədə diabet hekayəsi olması
-
Daha əvvəl gestasionel diabet diaqnozu almış olmaq
-
Əvvəlki doğumlarda körpənin 4 kq və üzərində olması
-
Polikistik ovar sendromu (PCOS) diaqnozu
-
İrəli yaşda hamiləlik
-
Aşırı kilo alımı ilə irəliləyən hamiləlik prosesi
-
Hamiləlikdən əvvəl insulin direnci və ya prediyabet diaqnozu olması
Risk faktorlarından biri və ya bir neçəsi olsa belə hamiləliyin başından etibarən təqib və doğru qidalanma idarəsi ilə qan şəkəri müntəzəm kontrol altında saxlanıla bilər.
Gestasionel Diabet Diaqnoz Kriteriyaları Nələrdir?
Gestasionel diabet, Oral Qlükoz Tolerans Testi (OGTT) ilə tanıya bilinir. Bu test, şəkər yükleme testi olaraq da bilinir. Ana namizədindən əvvəl aclıq qan şəkəri ölçümü alınır, ardından müəyyən miqdarda qlikoz ehtiva edən maye içirilir və 1. və 2. saatlarda yenidən qan şəkəri ölçümü aparılır.
Testin amacı, ana namizədinin qan şəkəri səviyyəsinin gün ərzində yüksəlib-yüksəlmədiyini qiymətləndirməkdir. Test sırasında ölçümlər aparılır və nəticələr beynəlxalq keçərli referans dəyərlərə görə qiymətləndirilir. Risk faktorları olan ana namizədlərində test daha erkən həftələrdə də aparıla bilər.
Hamiləlik Diabeti Müalicə Yolları Nələrdir?
Gestasionel diabet müalicəsinin amacı, ana namizədinin qan şəkəri səviyyəsini təhlükəsiz aralıqda tutmaq və həm ana həm də körpə üçün mümkün komplikasiyaları önləməkdir. Müalicədə əsas yanaşma, qan şəkəri kontrolunu sağlayacaq həyat tərzi dəyişiklikləri və lazım olduğunda insulin müalicəsidir.
Gestasionel diabet müalicəsində tətbiq olunan yollar:
-
Diyet Düzəni
Qan şəkərini balansda saxlamaq üçün yemək planlaması aparılır. Karbohidratlar gün içərisində balanslı paylanır; lifli qidalar, tam taxıllar, tərəvəz və protein tərkibi yüksək qidalar seçilə bilər.
-
Qan Şəkəri Təqibi
Ana namizədi gün ərzində aclıq və toxluq qan şəkəri ölçümləri aparır və dəyərlər həkim tərəfindən təqib edilir. Qan şəkəri nəticələri müalicənin yönləndirilməsində təsirlidir.
-
Fiziki Aktivite Planı
Həkimin uyğun gördüyü şəkildə müntəzəm və yüngül tempolu yürüşlər tövsiyə edilir. Fiziki aktivite, əzələlərin qlikoz istifadəsini artıraraq qan şəkəri kontrolunda təsirlidir.
-
Insulin Müalicəsi
Qidalanma düzəni və fiziki aktiviteye baxmayaraq qan şəkəri hədəf dəyərlərə çatmırsa insulin müalicəsi tətbiq edilə bilər.
Hamiləlik Şəkəri Ana və Körpəni Necə Etkiliyor?
Gestasionel diabet kontrol altına alınmadığında ana və körpə sağlamlığı üzərində təsirlər yarada bilər. Qan şəkəri yüksəkliyi, körpənin plasenta üzərindən çox qlükoza almasına və bu qlikozun körpənin bədənində yağa dönməsinə səbəb ola bilər. Bu durum, həm hamiləlik müddətini, həm də doğum şəklinə dair qərarları təsir edə bilər. Ancaq doğru qidalanma, müntəzəm təqib və lazım olduğu hallarda insulin müalicəsi ilə bu risklər önəmli ölçüdə azaldıla bilər.
Gestasionel diabetin ana üzərindəki mümkün təsirləri:
-
Hamiləlik sırasında təzyiq artması və preeklampsi inkişafı risqinin artması
-
Normal doğumun çətin olmasına səbəb olacaq iri körpə inkişafı (makrozomi)
-
Sezaryen doğum ehtimalının artması
-
Qan şəkəri kontrolu sağlanmazsa hamiləliyin son mərhələsində erkən doğum riski
-
Doğumdan sonrakı illərdə tip 2 diabet inkişafı risqinin artışı
Gestasionel diabetin körpə üzərindəki mümkün təsirləri:
-
Körpənin olması gerekəndən daha böyük inkişafı
-
Doğum sırasında çiyin ilişməsi kimi fiziki kompleksasiya riski artışı
-
Doğumdan sonra qan şəkəri düşməsi (hipoqlisemi) inkişafı
-
Nəfəs alıb vermə problemləri və ya tənəffüs çətinliyi riski artışı
-
İrəlidə obezite və tip 2 diabet inkişaf ehtimalının yüksəlməsi
Hamiləlikdə Ana Namizədinin Necə Qidalanmalıdır?
Gestasionel diabet diaqnozu qoyulan ana namizədinin qidalanması, hamiləlik prosesinin ən vacib addımlarından biridir. Məqsəd, qan şəkəri səviyyələrini uyğun səviyyədə saxlamaq, ani yüksəlmələri önləmək və həm ana həm də körpənin ehtiyac duyduğu qida maddələrini müntəzəm şəkildə təmin etməkdir.
Hamiləlikdə yemək atlamamaq, qan şəkəri dalgalanmalarını önlər. Gündə üç əsas yemək və aralıq yeməklərlə müntəzəm qidalanma tövsiyə edilə bilər. Uzun müddət aç qalmaq, qan şəkərinin ani düşməsinə; çox sürətli və yüksək karbohidrat tərkibli qidalarla tək birdəfəlik qidalanma isə qan şəkərinin ani yüksəlməsinə səbəb ola bilər.
Rafine şəkər ehtiva edən məhsullar yerinə aşağı qlisemik indeksli, lif oranı yüksək, kana yavaş qarışan qidalar seçilməlidir. Tam taxıllar, çovdar çörəyi, bulğur, yulaf, quru paxlalılar və tərəvəzlər bu baxımdan dəyərlidir.
Hər əsas yeməkdə protein mənbəyi qidalara yer verilməsi önəmlidir. Yumurta, qatıq, ayran, kefir, balıq, toyuq və qırmızı ət, qan şəkərinin balanslanmasına kömək edə bilər. Protein, karbohidratların kana qarışma sürətini azaldaraq qlikoz dəyərlərinin kontrol altında saxlanmasını təmin edir. Yağ istifadəsi ölçülü olmalı, qızartma kimi üsullardan qaçınılmalıdır.
Meyvələr sağlam olaraq qəbul edilsə də hamiləlik diabetində meyvə istifadəsi mütləq kontrollü olmalıdır. Meyvələr ara yeməklərdə, yanında protein mənbəyi olacaq şəkildə istifadə edilə bilər.
Su istifadəsi də qan şəkəri balansını qorumaqda təsirlidir. Gün boyunca kifayət qədər su içilməsi, həm bədən fəaliyyətləri həm də qan şəkəri kontrolu üçün əhəmiyyətlidir. Günlük su qəbulu həkimin tövsiyəsinə görə planlanmalıdır.
Tez-tez Sorulan Suallar
Gestasionel diabet hər hamiləlikdə görülürmü?
Xeyr, hər hamiləlikdə görülmür; ancaq bəzi ana namizədləri risk altında ola bilər. Artıq çəki, ailədə diabet hekayəsi və daha əvvəl iri körpə doğurmaq hekayəsi risk faktorları arasındadır.
Hamiləlikdən sonra təkrar diabet inkişaf riski varmı?
Gestasionel diabet yaşayan qadınlarda irəlidə tip 2 diabet inkişafı riski ola bilər. Bu səbəbdən doğumdan sonra sağlam yaşam vərdişlərinin davam etdirilməsi önəmlidir.
Gestasionel diabet körpənin çəki almasına səbəb olurmu?
Bəli. Kontrol altına alınmayan gestasionel diabet, körpənin qan şəkərini və buna bağlı olaraq insulin salgısını artırabilir. Insulin yağ depolanmasını artırdığı üçün körpə normaldan daha çox çəki ala bilər.
Gestasionel diabet ana namizədinə çəki aldırırmı?
Qan şəkəri yüksəkləri iştah artışına və sürətli kilo almağa səbəb ola bilər. Ancaq doğru qidalanma planı və yemək qaydası ilə kilo kontrolu sağlanabilir.