Kolon xərçəngi, dünyada və ölkəmizdə ən çox rast gəlinən xərçəng növlərindən biridir. Erkən tanı və müalicəsində sağ qalma nisbətləri ən yüksək xərçəng növlərindən biri olan kolon xərçəngini, müntəzəm müayinə yolu ilə yaranmadan önləmək də mümkün ola bilər. Müntəzəm müayinələrdə dövrümüzün qabaqcıl dəstək texnologiyası olan Cad Eye ilə xərçəngə çevrilə biləcək poliplərin aşkarlanması ilə erkən mərhələ müalicə mümkün ola bilər.
Kolon xərçəngi, yoğun bağırsağın iç səthində şişkinlik yaradan xoşxassəli şəraitdən inkişaf edən şiş kütlələri səbəbindən yaranır. Bu kütlələr polip adlandırılır. Bağırsaqda əvvəlcə xoşxassəli olaraq yaranan bu şişlər bəzən xərçəngə çevrilə bilər, buna görə də poliplərin aşkarlanması və izlənməsi kifayət qədər əhəmiyyətlidir. Poliplərin erkən mərhələdə mövcudluğunu anlamaq yalnız kolonoskopi və endoskopi yolu ilə mümkün ola bilər. Erkən mərhələdə fərq edilməyən poliplərin böyüməsi kolon xərçənginə səbəb ola bilər, xərçəng hüceyrələri bədənin digər bölgələrinə sıçrayar bilər və xəstənin yaşayış müddəti qısala bilər.
Statistiklərə görə, kolon xərçənginə bağlı ölümlər bütün xərçəng növləri arasında 3-cü sıradadır. Buna baxmayaraq, kolon xərçəngi ilk mərhələdə müəyyən edildikdə 5 illik sağ qalma nisbəti %90-a çata bilər. Bu nisbət 4-cü mərhələdə %10-un altına enə bilər.
Məşhur kolon xərçəngi əlamətləri; qarında yığıntı hissi, iştaha və çəki itirilməsi, nəcisin rəngində qaranlıqlaşma, ağrılı və ya qanlı nəcis, məşhur ishal və ya qəbizlik, nəcis sonrası bağırsağın tam boşalmadığı hissi olaraq sıralana bilər.
Polip yaranmasını müəyyənləşdirmək həkimlərin müayinələrində istifadə etdikləri tibbi görüntüləmə cihazlarının köməyi ilə mümkün ola bilər. Xəstələrə bu cihazlar vasitəsilə həyata keçirilən endoskopi və kolonoskopi ilə diaqnoz qoyula bilər.
Poliplərin erkən mərhələdə müəyyən edilməsi inkişaf etmiş texnologiyalar istifadə olunmadan mümkün olmaya bilər, adi endoskopi və kolonoskopidə poliplər bəzən ən təcrübəli həkimlərin gözündən qaça bilər.
Bu kimi çatışmazlıqları aradan qaldıracaq potensiala malik olan Cad Eye Süni Zəka Texnologiyası polipləri müəyyən edərək ekranında xəritələndirməklə kifayətlənməyib; xoşxassəli və bədxassəli olma potensialı haqqında məlumat da təqdim edir. HD görüntü keyfiyyəti təqdim edən tibbi görüntüləmə cihazları ilə inteqrasiya edilə bilən Cad Eye Süni Zəka Texnologiyası, çox sayda klinik görüntü istifadə edən güclü bir super kompüterlə öyrədildiyi üçün olduqca praktik şəkildə polip tespiti edə bilir. Klinik görüntülərə müdaxilə etmədən saxlama imkanı da təmin edir.
Dövrümüzün ən inkişaf etmiş tibbi görüntüləmə texnologiyası olan Cad Eye, real vaxtda polip tespiti nisbətini mütəxəssis səviyyəsinə yüksəltməyi, düz lezyonları, eyni anda çox polipləri və hər hansı digər lezyonları tanımağa kömək edərkən kolon xərçənginin önlənməsi və erkən mərhələdə diaqnoz və müalicəsində dövrün qabaqcıl dəstəyini təmin edir.
Həkimin monitoruna daşıdığı görüntüləri eyni anda öz süni zəka texnologiyasına da çatdıraraq polip tespiti ilə təmin edə bilən Cad Eye süni zəka texnologiyasının gələcəkdə mədə xərçəngində və digər mümkün sahələrdə də erkən diaqnoz üçün istifadə ediləcəyi gözlənilir.
Kolon xərçəngi, genetik faktorlara əlavə olaraq çevrə və həyat tərzi ilə bağlı səbəblərlə ortaya çıxa bilər. Ailədə kolon xərçəngi tarixi olması, inflamatuar bağırsaq xəstəlikləri (ülserativ kolit, Crohn xəstəliyi), yaşlılıq, az lifli və yüksək yağlı qida alışqanlıqları, hərəkətsiz həyat tərzi, piylənmə, siqaret və alkoqol istifadəsi kolon xərçəngi riskini artıran əsas səbəblər arasındadır. Emal olunmuş qidaların həddindən artıq istehlakı da kolon xərçənginə səbəb ola biləcək mühüm risk faktoru hesab olunur.
Kolon xərçəngi niyə yaranır sualının cavabı, şəxsi risklərin qiymətləndirilməsi və həyat tərzində dəyişikliklər ilə bu xəstəliyin qarşısını almağın mümkün ola biləcəyini göstərir. Bu səbəblə, xüsusilə risk qrupunda olan fərdlərin müntəzəm müayinə testlərindən keçmələri son dərəcə vacibdir.
Kolon xərçəngi mərhələləri, xəstəliyin yayılma dərəcəsinə görə sinifləndirilir və müalicə planının hazırlanmasında kritik bir rol oynayır:
Mərhələ 0 (Karcinoma in situ): Xərçəng yalnız bağırsaq mukozasında yerləşir. Cərrahiyyə ilə tamamilə çıxarıla bilər.
Mərhələ 1: Xərçəng, bağırsaq divarının iç qatlarından keçmiş, lakin limfa düyünlərinə və ya uzaq orqanlara yayılmamışdır.
Mərhələ 2: Xərçəng, bağırsaq divarının daha dərin qatlarına irəliləmişdir, ancaq hələ limfa düyünlərinə çatmamışdır.
Mərhələ 3: Xərçəng, ətrafdakı limfa düyünlərinə yayılmışdır.
Mərhələ 4: Xərçəng, qaraciyər, ağciyər kimi uzaq orqanlara sıçrayıb (metastaz edib).
Kolon xərçəngi mərhələləri, xəstəliyin gedişatı və müalicə uğuru baxımından həlledici olub, erkən mərhələdə aşkarlanana sağ qalma nisbətləri kifayət qədər yüksəkdir.
Kolon xərçəngi əlamətləri adətən xəstəliyin irəli mərhələlərində aydın olur. Buna görə də, aşağıdakı simptomlar fərq edildikdə mütləq bir mütəxəssisə müraciət edilməlidir:
Bu əlamətlər hər zaman kolon xərçəngi demək olsa da, erkən tanı baxımından nəzərə alınması böyük əhəmiyyət daşıyır. 50 yaş və yuxarı şəxslər, ailəsində kolon xərçəngi hekayəsi olan şəxslər və ya inflamatuar bağırsaq xəstəlikləri kimi risk faktorlara malik fərdlər üçün bu simptomların erkən mərhələdə qiymətləndirilməsi böyük əhəmiyyət daşıyır.
Erkən diaqnoz, kolon xərçənginin müalicə uğurunu birbaşa təsir edən ən mühüm amillərdən biridir. İnkişaf etmiş skrininq metodları sayəsində, hələ xərçəng aşkar olunmamışdan əvvəl aşkarlana bilən poliplər asanlıqla aşkarlanaraq çıxarıla bilər. Bu da xəstəliyin önlənməsi və ya çox erkən mərhələdə aşkar edilərək daha effektli müalicə olunmasına imkan tanıyır.
Kolonoskopi kimi skrininq testləri, heç bir simptom olmasa da, 50 yaşından etibarən müntəzəm aralıqlarla aparılmalıdır. Yüksək risk qrupundakı fərdlər üçün bu yaş həddi daha erkən dövrlərə çəkməklə həyata keçirilə bilər. Sağlam həyat tərzi mənimsəmək, liflə zəngin qidalanmaq, emal olunmuş qidalardan uzaq durmaq, müntəzəm olaraq məşğul olmaq və ideal çəkini qorumaq da kolon xərçəngi riskini azaltmada böyük rol oynayır. Kolon xərçəngi erkən aşkar edildikdə müalicə uğuru çox yüksəkdir. Bədəninizi verdiyi siqnalları laqeyd etməyin və müntəzəm səhiyyə yoxlamalarınızı ihmal etməyin.
Bəli, kolon xərçəngi genetik faktorlardan qaynaqlanan bir xəstəlikdir. Xüsusilə birinci dərəcəli yaxınlarında (ana, ata, qardaş) kolon xərçəngi tarixi olan şəxslərdə bu xəstəliyin inkişaf riski artmaqdadır. Ailəsəl adenomatöz polipozis (FAP) və Lynch sindromu kimi irsi xəstəliklər də kolon xərçəngi riskini ciddi şəkildə artırır. Genetik meylliliyi olan şəxslərin, skrininq proqramlarına daha erkən yaşda başlaması və müəyyən aralıqlarla kolonoskopi etdirməsi böyük əhəmiyyət daşıyır. Genetik məsləhət xidmətlərindən yararlanmaq və müntəzəm həkim yoxlamalarını ihmal etməmək, bu şəxslərin risk idarəsini doğru şəkildə etmələrinə kömək edir.
Kolon xərçəngi, xüsusilə erkən mərhələdə aşkar edildikdə tamamilə sağalabilən bir xəstəlikdir. Erkən mərhələlərdə şişin yalnız bağırsaqla məhdud olması sayəsində cərrahi müdaxilə ilə xərçəngli toxuma tamamilə çıxarıla bilər. Cərrahiyyənin ardından bəzi xəstələrdə kimyoterapiya və ya radioterapiya kimi dəstəkləyici müalicələr tətbiq edilə bilər. İrəliləmiş mərhələlərdə müalicə daha mürəkkəb hala gəlsə də, məqsədə yönəlik müalicələr və immunoterapilər sayəsində xəstəliyin kontrol altına alınması mümkündür. Erkən tanının müalicədəki uğurunu birbaşa təsir etdiyi nəzərə alınmalı; bu səbəblə müntəzəm müayinələr və əlamətlər ortaya çıxdıqda vaxt itirmədən mütəxəssis həkimə müraciət olunması böyük əhəmiyyət daşıyır.
Kolon xərçənginin diaqnozunda ən etibarlı üsul kolonoskopidir. Kolonoskopiya zamanı həkim, yoğun bağırsaqları xüsusi bir kamera ilə incələyər və şübhəli görünən polip və ya lezyonlardan biopsi ala bilər. Alınan toxuma nümunələri laboratoriya şəraitində incələnərək dəqiq diaqnoz qoyulur. Bununla yanaşı nəcisdə gizli qan testi, kompüterli tomoqrafiya (BT) kolonoskopisi və bəzi hallarda maqnit rezonans görüntüləmə (MR) kimi qabaqcıl görüntüləmə texnologiyaları da diaqnozda istifadə edilə bilər. Son illərdə inkişaf etdirilən Cad Eye kimi süni zəka dəstəkli görüntüləmə texnologiyaları sayəsində poliplərin daha dəqiq görüntülənməsi və erkən mərhələdə müəyyən edilməsi təmin edilərək diaqnoz prosesi çox daha həssas və etibarlı hala gəlmişdir.
Kolon xərçəngindən qorunmanın ən effektiv yolu, risk faktorlarını kontrol altında tutmaq və müntəzəm müayinələrə qatılmaqdır. Liflə zəngin, tərəvəz və meyvə əsaslı qidalanmaq; qırmızı ət və emal olunmuş qida istehlakını məhdudlaşdırmaq həzm sistemi sağlamlığını dəstəkləyir və kolon xərçəngi riskini azaldır. Həftədə ən az 150 dəqiqə orta dərəcədə məşq etmək, bədən çəkisini nəzarətdə saxlamaq və piylənmədən çəkinmək də olduqca əhəmiyyətlidir. Siqaret və alkoqol istehlakı, bağırsaq hüceyrələrində zərərli dəyişikliklərə səbəb olabiləcəyi üçün bu vərdişlərdən uzaq durulmalıdır. Xüsusilə 50 yaş və yuxarı şəxslərin, heç bir şikayətləri olmasa belə müntəzəm olaraq kolonoskopi etdirmələri, kolon xərçəngindən qorunmada kritik rol oynar. Ailəsəl risk daşıyan şəxslər üçün isə bu kontrol daha erkən yaşlarda başlamalıdır.