İdman, fiziki dayanıqlılığı artıran və sağlam həyatın əsas daşlarından biri olan mühüm bir fəaliyyətdir. Lakin xüsusilə peşəkar idmançılar və intensiv məşq proqramına sahib həvəskar idmançılarda performans gözləntiləri, bədən tərkibi təzyiqi və rəqabət hissi bəzən sağlam olmayan qidalanma davranışlarının meydana çıxmasına səbəb ola bilər.
Anoreksiya Atletika, idmançıların performanslarını artırmaq və ya müəyyən fiziki hədəflərə çatmaq məqsədilə enerji qəbulunu məhdudlaşdırması, həddindən artıq idman etməsi və ya çəki nəzarəti üçün balanssız bir yeyinmə tərzinə yönəldiyi hallarla meydana çıxa bilər.
Anoreksiya Atletika Nədir?
Anoreksiya Atletika, idmançılarda müşahidə olunan və performans təzyiqi, çəki nəzarəti və ya estetik gözləntilər səbəbindən enerji qəbulunun məhdudlaşdırılması nəticəsində yaranan yeyinmə pozuntusudur. Bu vəziyyət, intensiv məşq proqramı ilə gündəlik enerji ehtiyacının qarşılanmaması nəticəsində enerji balansının pozulmasına bağlı olaraq fiziki, hormonal və metabolik problemlər yarada bilər.
Klassik anoreksiya nevroza xəstəliyindən fərqli olaraq Anoreksiya Atletika’da əsas motivasiya zəif görünmək deyil. Burada mühüm olan, idmanın tələb etdiyi performansı artırma arzusu, müəyyən bir çəkidə qalma cəhdi və ya idmana xas görünüş gözləntiləridir.
İdmançılarda Yeyinmə Pozuntularının Ortaya Çıxma Səbəbləri Nələrdir?
İdmançılarda yeyinmə pozuntularının inkişafı, tez-tez fiziki performans gözləntiləri, psixoloji təzyiqlər və idmana xas mühit faktorlarının bir araya gəlməsi ilə meydana çıxır. Bu vəziyyət həm peşəkar, həm də həvəskar idmançılarda müşahidə oluna bilər və çox vaxt aşkar olunması çətin olan bir prosesdir.
- Performans Təzyiqi və Rəqabət Mühiti
İdmançılar daha sürətli, daha güclü və ya daha dözümlü olmaq üçün özlərini intensiv bir rəqabət mühitində tapa bilərlər. Bu təzyiq, idmançının qidalanmasını performans narahatlığı ilə aşırı nəzarət etməsinə, lazımsız məhdudiyyətlər qoymasına və ya gündəlik enerji ehtiyacının altında qalmasına səbəb ola bilər.
- Estetik və Bədən Görünüşü ilə Bağlı Gözləntilər
Balet, gimnastika, buz konkisi kimi estetik idman sahələrində incə görünüşün ön planda olması, idmançıların sağlam olmayan qidalanma davranışlarına yönəlməsinə yol aça bilər. Bu sahələrdə idmançılar, bədən tərkibləri ilə bağlı tənqidlərə açıq olduqları üçün zərif bir risk altında ola bilərlər.
- Çəki Kateqoriyası Olan İdman Sahələri
Boks, cüdo, ağırlıq qaldırma, avarlıq kimi idmanlarda idmançılar müəyyən bir çəki sinfində qalmaq məcburiyyətindədirlər. Qısa müddətdə çəki vermə təzyiqi:
-
-
Yemək vaxtını keçirmə
-
Su qəbulunu azaltma
-
Həddindən artıq məşq etmə
-
Sağlam olmayan, tez çəkivermə metodlarına
-
yol açaraq yeyinmə pozuntularını tetikleyebilir.
- Artıq Məşq və Enerji Yetərsizliyi
Uzun müddətli və yüksək intensivlikli məşq edən idmançıların enerji tələbləri olduqca yüksəkdir. Lakin gündəlik enerji qəbul bu tələblə uyğun deyilsə zamanla:
-
-
Halsızlıq
-
Performans itməsi
-
Əzələ itkisi
-
Yavaş bərpa
-
Konsentrasiya azlığı
-
kimi əlamətlər ortaya çıxa bilər.
Anoreksiya Atletika Əlamətləri Nələrdir?
Anoreksiya Atletika, idmançılarda enerji qəbul ilə məşq yükü arasındakı balansın pozulması ilə meydana çıxa bilər və həm fiziki, həm də performansa yönəlik müxtəlif əlamətlər yarada bilər.
Fiziki Əlamətlər
-
Daimi halsızlıq və enerji azlığı
-
Əzələ itkisi və zəiflik
-
İmmunitet sistemində zəifləmə, tez-tez xəstələnmə
-
Qadın idmançılarda menstruasiya nizamsızlığı
-
Tez-tez zədələnmə və yavaş bərpa
-
Kilo itkisi və ya nizamsız kilo dəyişiklikləri
Performansa Yönəlik Əlamətlər
-
Məşq qabiliyyətində azalma
-
Bərpa müddətinin uzanması
-
Diqqət və konsentrasiya problemləri
Qidalanma Davranışındaki Dəyişikliklər
-
Yemək vaxtını keçirmə və ya porsiyaları həddindən artıq kiçiltmə
-
Karbohidrat və yağ kimi qida qruplarından çəkinmə
-
Qəbul olunan kalorini məşq ilə kompensasiya etmə arzusu
Əlamətlər, idmançılarda enerji yetərsizliyinin erkən siqnalları ola bilər və doğru qidalanma planlaması ilə idarə olunması lazımdır.
RED-S və Anoreksiya Atletika Əlaqəsi Nədir?
RED-S, idmançılarda enerji qəbulunun məşq yükünü qarşılamağa yetməməsi nəticəsində meydana çıxan və bədənin bir çox sistemini təsir edən enerji yetərsizliyi vəziyyətidir. Anoreksiya Atletika isə bu enerji balanssızlığının mühüm səbəblərindən biri ola bilər.
İdmançı, performans hədəfləri və ya çəki nəzarəti səbəbilə qida qəbulunu məhdudlaşdırdıqda enerji açığı yarana bilər. Bu vəziyyət qısa müddətdə RED-S-ə yol açaraq:
-
Metabolizma sürətinin azalmasına,
-
Əzələ itkisinə və performans azalmasına,
-
Hormon balanssızlıqlarına,
-
İmmunitet sisteminin zəifləməsinə,
-
Qadın idmançılarda menstruasiya nizamsızlığına,
-
Tez-tez zədələnməyə səbəb ola bilər.
Anoreksiya Atletika-nın erkən fərq edilməməsi, RED-S-in irəliləməsinə və idmançı sağlamlığında uzunmüddətli problemlərə yol aça bilər. Buna görə enerji balansının müntəzəm olaraq qiymətləndirilməsi, idmançı qidalanmasında əhəmiyyətlidir.
Anoreksiya Atletika Müalicəsi Necə Aparılır?
Anoreksiya Atletika-nın müalicəsində əsas məqsəd, idmançının enerji balansını yenidən təmin etmək, sağlam qidalanma alışqanlıqlarını dəstəkləmək və performansı təhlükəsiz şəkildə davam etdirə bilməkdir.
- Enerji Açığının Giderilməsi
Idmançının yaşına, cinsiyyətinə, məşq intensivliyinə və idman sahəsinə uyğun gündəlik enerji ehtiyacı təyin edilir. Yetərsiz kalori alımı müntəzəm şəkildə artırılaraq bədən enerji balansı yenidən qurula bilər.
- Balance Diet Planının Tərtib Edilməsi
Ana və ara yeməkləri olan, karbohidrat–protein–yağ balansı yaradılmış bir qIdalanma proqramı hazırlanır. Vitamin və mineral çatışmazlıqları qiymətləndirilir.
- Məşq Yükü ilə Uyğun Qidalanma Təhsili
İdmançıya məşqdən əvvəl, zamanı və sonrasında qidalanma prinsipləri müəyyən edilir. Həddindən artıq məşq davranışı varsa bu proses yenidən tənzimlənir.
- Davranışsal Dəstək və Müntəzəm Təqib
Qidalanma davranışlarının müntəzəm olması üçün müntəzəm təqib görüşləri keçirilə bilər. Yemək rejimi, enerji səviyyəsi, performans və bərpa müddətləri izlənir.
- Multidisipliner Yaklaşım
Zəruri hallarda sahəsində mütəxəssis endokrinologiya və psixologiya bölmələrinin dəstəyi müalicə prosesinin bir hissəsi ola bilər.
Sıx Sorulan Suallar
Anoreksiya atletika necə anlaşılır?
Anoreksiya Atletika, idmançılarda enerji çatışmazlığı, performans geriləməsi, intensiv yorğunluq və tez-tez zədələnmə kimi əlamətlərlə özünü göstərə bilər. Eyni zamanda yemək vaxtını keçirmə, qidaları həddindən artıq məhdudlaşdırma və ya qəbul olunan kalorini məşq ilə kompensasiya etmə cəhdləri də mühüm əlamətlərdir.
Gənc idmançılarda yeyinmə pozuntusu necə önlənə bilər?
Gənc idmançılara doğru qidalanma təhsili verilməsi, real performans hədəflərinin müəyyən edilməsi və ailə–məşqçi dəstəyinin təmin edilməsi önləyici rol oynaya bilər.
Anoreksiya atletika hansı sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər?
Uzun müddət davam edən enerji yetərsizliyi, sümük sıxlığında azalmaya, hormon balanssızlıqlarına və immun sistemdə zəifləməyə səbəb ola bilər. Performans geriləməsinin qalıcı olması, stres qırıqları və xroniki yorğunluq kimi problemlərin ortaya çıxmasına yol aça bilər.
Anoreksiya atletika performansı necə təsir edir?
Enerji yetərsizliyi əzələ gücünü, dözümlülüyü və bərpa sürətini mənfi təsir edərək idman performansının aydın şəkildə azalmasına səbəb ola bilər. Uzun müddətdə məşq qabiliyyətinin azalması, motivasiya çatışmazlığı və zədələnmə riskində artım müşahidə oluna bilər.
