Diz oynağı, vücudun böyük və mürəkkəb strukturlarından biridir. Günlük həyatda atılan hər addımda, pilləkən çıxarkən, oturub qalxarkən, yüngül bir dönmə hərəkətində belə diz bölgəsi böyük bir yük daşıyır. Bu yükün balanslaşdırılmasında və dizin stabil şəkildə hərəkət edə bilməsində menisküs adlanan iki vacib struktur rol oynayır. Menisküslərdə baş verən yırtıqlar; ağrı, hərəkət məhdudiyyəti və həyat keyfiyyətini təsir edən əlamətlər yarada bilər. Erkən diaqnoz və doğru müalicə isə həm oynaq sağlamlığının qorunması, həm də uzun müddətli komplikasiyaların önlənməsi üçün əhəmiyyətlidir.
Menisküs Nədir?
Menisküs, diz oynağı içində yer alan və C şəklində bir quruluşa malik qığırdaq bənzəri fibro-kıkırdak toxumadır. Diz strukturlarında iki ədəd menisküs vardır:
-
İç menisküs (medial menisküs)
-
Xarici menisküs (lateral menisküs)
Menisküslər; oynaq səthləri arasındakı yükü balanslaşdırır, zərbələri emer, oynaq uyğunluğunu təmin edir və dizin dönmə hərəkətlərində stabil quruluş yaradır. Buna görə də menisküs sağlamlığı, diz oynağının ümumi funksiyası baxımından vacibdir. Həm gənc idmançılarda, həm də yaşlı şəxslərdə menisküs toxuması müxtəlif səbəblərlə zədələnə və ya yırtıla bilər.
Menisküs Yırtığı Nədir?
Menisküs yırtığı, diz oynağı içində yer alan və yük daşıma sırasında şok emici rol oynayan menisküs toxumasının zədələnməsi və ya bütövlüyünün pozulması nəticəsində meydana gələn bir zədələnmədir. Uyluq sümüyü ilə qaval sümüyü arasında C şəklində yerləşən menisküs, dizin stabil olaraq dönməsini, yükün balanslı paylanmasını və oynaq səthlərinin qorunmasını təmin edir. Buna görə də menisküs toxumasında meydana gələn bir yırtıq, diz funksiyalarını birbaşa təsir edərək ağrı, tıxanma, hərəkət məhdudiyyəti və gündəlik həyatda bariz narahatlığa yol aça bilər.
Menisküs Yırtığı Necə Meydana Gəlir?
Menisküs yırtığı, ani bir travma nəticəsində meydana gələ biləcəyi kimi, zamanla toxumanın zəifləməsi ilə də inkişaf edə bilər. Gənc yaş qruplarında yırtıqlar idman zamanı ani dönmə, çömbəlmə, tullanma və ya dizin üzərinə düşmə kimi hərəkətlərlə meydana gələ bilər. Futbol, basketbol, tenis kimi sürətli yön dəyişdirmə tələb edən idmanlarda menisküs yırtığı daha tez-tez görülür.
İrəli yaşlarda isə menisküs toxuması elastikliyini itirə bilər. Bu halda çox kiçik bir hərəkət belə yırtığa səbəb ola bilər. Uzun müddət diz çökmək, ağır yük daşımaq, ani oturub qalxma hərəkətləri və ya pilləkənlərdə çətinlik menisküsü zəiflədə bilər.
Menisküs Yırtığı Əlamətləri Nələrdir?
Menisküs yırtığı, şəxsin gündəlik həyatını birbaşa təsir edən problemlərə yol aça bilər. Əlamətlər yırtığın şiddətinə, yerinə və şəxsin aktivlik səviyyəsinə görə dəyişiklik göstərə bilər. Amma ən yayğın əlamətlər bunlardır:
-
Dizdə ani başlayan kəskin ağrı
-
Dizdə tıxanma və takılma hissi
-
Hərəkət məhdudiyyəti
-
Gəzərkən və ya pilləkən çıxarkən ağrı
-
Dizdə şişlik və həssaslıq
-
Boşa gəlmə hissi
Əlamətlər, travmadan dərhal sonra ya da intensiv hərəkətli fəaliyyətlərdən sonra daha bariz inkişaf edə bilər.
Menisküs Yırtığı Necə Diaqnoz Edilər?
Yırtığın diaqnoz prosesi ilk olaraq detaylı bir fiziki müayinə ilə həyata keçirilir. Sahəsində mütəxəssis bir həkim diz hərəkətlərini dəyərləndirir və menisküs toxuması üçün özəl testlər tətbiq edə bilər. Testlər menisküs yırtığının mümkün varlığını ortaya qoyar.
Dəqiq diaqnoz qoyulması üçün isə MR görüntüləmə istifadə edilə bilər. MR, menisküsün quruluşunu, yırtığın yerini və mərhələsini dəqiq bir şəkildə göstərdiyi üçün müalicə planlamasında əhəmiyyətlidir.
Menisküs Yırtığı Müalicəsi Necə Aparılır?
Menisküs yırtığı müalicəsi şəxsə, yırtığın formasına, dərəcəsinə və xəstənin həyat tərzinə görə dəyişə bilər. Hər yırtıq cərrahi müdaxilə tələb etməyə bilər, bir çox xəstə uyğun konservativ müalicə ilə sağala bilər.
Əməliyyatsız Müalicə Yöntəmləri
Yırtıq kiçikdirsə, dizin stabilliyi pozulmadısa və intensiv ağrı yaratmırsa əməliyyatsız yanaşmalar tercih edilə bilər. Bu prosesdə məqsəd ağrını azaltmaq, oynağın iltihabını nəzarət altına almaq və menisküsü əhatə edən əzələləri gücləndirərək diz funksiyasını dəstəkləməkdir.
-
İstirahət və fəaliyyətlərin məhdudlaşdırılması: Diz üzərinə əlavə yük gətirən hərəkətlərdən çəkinmək sağalma prosesini sürətləndirir.
-
Buz tətbiqi: Ağrı və şişi azaldır.
-
İltihab əleyhinə müalicə seçənəkləri: Uzman tərəfindən uyğun görüldüyündə dəstək müalicələr tətbiq edilə bilər.
-
Fiziki müalicə və idman proqramı: Quadriceps məşqləri, hamstring dartma məşqləri və omba əzələlərinin gücləndirilməsi dizin yükünü azaldır.
-
Ortopedik dəstək: Bəzi xəstələrdə dizlik və ya dəstəkləyici bantlama tövsiyə edilə bilər.
Cərrahi Müalicə (Artroskopik Müdaxilə)
Menisküs yırtığı böyükdürsə, dizdə tıxanma yaradırsa, ağrı şiddətlidirsə ya da konservativ müalicələrə baxmayaraq şikayətlər davam edirsə cərrahi metod tətbiq edilir.
Artroskopiya, menisküs cərrahiyəsində qızıl standartdır. Kiçik kəsiklərdən yerləşdirilən kamera və özəl cərrahi alətlərlə yırtıq sahə təmir edilir və ya lazım gəldikdə təmizlənir. Əməliyyatdan sonra sağalma prosesi sürətlidir və xəstə gündəlik həyatına qısa müddətdə qayıda bilər. İdmançılarda isə kontrollü bir reabilitasiya proqramı tətbiq edilir.
Menisküs Yırtığı Nə Qədər Vaxtda Sağalır?
Sağalma müddəti şəxsdən şəxsə dəyişməklə birlikdə yırtığın dərəcəsi bu müddətdə təsirlidir.
-
Əməliyyatsız müalicə: Adətən 4–8 həftə içində müsbət nəticələr alına bilər.
-
Cərrahi müalicə: Artroskopik müdaxilə sonrası 6–12 həftə içində bariz bir sağalma təmin edilir.
-
İdmançılar: Peşəkar idmançıların meydançaya dönüşü yırtığın tipinə görə 3–4 ayı tapa bilər.
Bu prosesdə müntəzəm fiziki müalicə proqramı, əzələ gücünü bərpa etmək və menisküsün yükünü azaltmaq baxımından vacibdir.
Menisküs Yırtığı Olanların Etməməli Olduqları Nələrdir?
Menisküs yırtığı olan şəxslərin bəzi hərəkətlərdən çəkinməsi lazımdır. Yanlış hərəkətlər yırtığın artmasına, dizdə daha çox zərərə və hətta cərrahi ehtiyacının yaranmasına səbəb ola bilər.
-
Ani dönmə və yön dəyişdirmə hərəkətləri
-
Dərin çömbəlmə
-
Ağırlıq qaldırma
-
Kontrolsuz qaçış və zıplama
-
Pilləkənləri sürətli çıxmaq və enmək
-
Sərt zəmində uzun müddət ayaq üstə qalmaq
Menisküs Yırtığını Önlemek Mümkündürmü?
Menisküs yırtığı tamamilə önlənə biləcək bir vəziyyət olmasa da, risk böyük ölçüdə azaldıla bilər. Düzgün məşqlərlə diz ətrafı əzələlərin gücləndirilməsi, sağlam çəki nəzarəti və idman zamanı uyğun isinmə-soyutma texnikalarının tətbiqi menisküs sağlamlığını dəstəkləyir. Uyğun ayaqqabı seçimi və zamin fərqindəliyi də riskin azaldılmasına kömək edir.
Tez-tez Verilən Suallar
Menisküs yırtığı öz-özünə keçərmi?
Bəzi kiçik yırtıqlar, xüsusilə yaşa bağlı degeneratif olanlar zamanla daha az şikayət yarada bilər. Lakin çox hallarda yırtıq toxumanın tamamilə sağalması gözlənilmir. Mütəxəssis nəzarətində müalicə prosesi planlanmalıdır.
Menisküs yırtığına nə yaxşı gəlir?
Akut dövrdə istirahət, buz tətbiqi və dizin yükünü azaldan məşqlər ən təsirli yanaşmalardır. Lazım gəldiyində fiziki müalicə və dəstək müalicələr mütəxəssis tərəfindən əlavə edilə bilər.
Menisküs əməliyyatından sonra nə vaxt yeriyə bilərəm?
Artroskopik cərrahiyyədən sonra xəstələr çox zaman eyni gün və ya ertəsi gün kontrollu şəkildə yeriməyə başlaya bilər. Amma idman fəaliyyətlərinə dönüş daha uzun bir proses tələb edir.
Menisküs yırtığı təkrarlayan bir problemdir?
Risk tamamilə aradan qalxmasa da, uyğun əzələ gücləndirmə proqramları və oynaq qoruma texnikaları təkrarlama riskini böyük ölçüdə azaldır.
