Duzlaşma (Osteoartrit) Nədir?
Duzlaşma, oynaqları təşkil edən sümüklərin uclarını örtən qığırdaq toxumasının zamanla köhnəlməsi və aşınması nəticəsində yaranan xroniki bir oynaq xəstəliyidir. Sağlam oynaqlarda, qığırdaq toxuması sürtünməni azaldaraq oynaqların rahat hərəkət etməsini təmin edir. Amma qığırdağın zamanla aşınması, oynaq səthlərinin bir-birinə sürtünməsinə və sümüklərdə degenerativ dəyişikliklərin yaranmasına səbəb olur. Ən çox diz, bud, əl və onurğa oynaqlarında rast gəlinir. Xüsusilə yaşlı dövrlərdə, artıq çəki, genetik faktorlar və oynaq yaralanmaları kimi səbəblərlə ortaya çıxa bilər.
Duzlaşma Əlamətləri Nələrdir?
Duzlaşma adətən yavaş irəliləyən bir xəstəlikdir və əlamətləri zamanla güclənə bilər. Ən çox rast gəlinən əlamətlər bunlardır:
- Oynaq Ağrısı: Xüsusilə hərəkət zamanı və ya uzun müddət ayaq üstə qalındığında ortaya çıxar.
- Oynaq Sərtliyi: Səhərlər və ya uzun müddət hərəkətsiz qalındığında oynaqlarda sərtlik hiss edilə bilər.
- Hərəkət Məhdudluğu: Oynaqların tam olaraq bükülə bilməsi və ya açılmaması şəklində özünü göstərir.
- Oynaq Şişməsi: Oynaqlarda yüngül iltihab və şişlik ola bilər.
- Oynaqdan Səs Gəlməsi: Hərəkət edərkən oynaqlarda xırtılama və ya sürtünmə səsi eşidilə bilər.
- Sümük Çıxıntıları: İrəliləyən mərhələlərdə oynaqlarda sümük çıxıntıları yarana bilər, bu da oynağın formasını deformasiyaya uğrada bilər.
Bu əlamətlərdən biri və ya bir neçəsi sizdə varsa, vaxt itirmədən bir ortoped və ya fiziki terapiya mütəxəssisinə müraciət etməyiniz vacibdir.
Duzlaşma Nədən Yarana bilər?
Duzlaşmanın yaranmasında bir çox faktor rol oynaya bilər. Ən çox rast gəlinən səbəblər bunlardır:
- Yaşlanma: İrəliləyən yaşla birlikdə qığırdaq toxuması incəlməyə və oynaqlar zamanla köhnəlməyə başlayır. Bu səbəbdən duzlaşma adətən 50 yaş üzərindəki insanlarda daha çox rast gəlinir.
- Artıq Çəki: Həddindən artıq çəki, xüsusilə diz və bud oynaqlarına həddindən artıq yük verməsinə səbəb olur və duzlaşma riskini artırır.
- Genetik Faktorlar: Ailəsində duzlaşma keçmişi olan şəxslərdə xəstəliyin inkişaf riski daha yüksəkdir.
- Oynaqlara Həddindən Artıq Yük Verilməsi: Ağır işlərdə işləyənlər, idmançılarda həddindən artıq yüklənmə və ya təkrarlanan hərəkətlər oynaq qığırdağının aşınmasına səbəb ola bilər.
- Oynaq Yaralanmaları: Kecmişdə yaşanmış oynaq yaralanmaları, bağların yırtılması və ya sınıqlar oynaqda degenerasiya yaranaraq duzlaşmaya səbəb ola bilər.
- Oynaq İnfeksiyonları və Revmatik Xəstəliklər: Bəzi oynaq infeksiyonları və ya revmatoid artrit kimi xəstəliklər, oynaq qığırdağının daha sürətli aşınmasına səbəb ola bilər.
Duzlaşmaya Nə Təsir Edə bilər?
Duzlaşma tamamilə müalicə edilə bilməsə də, simptomları yüngülləşdirmək və xəstəliyin irəliləməsini ləngitmək üçün bəzi metodlar tətbiq edilə bilər. Duzlaşma ağrısını yüngülləşdirmək üçün təsirli metodlar:
1. İdman və Fiziki Terapiya
- Mütəmadi idman etmək, oynaqları gücləndirmək və elastikliyi artırmaq üçün əhəmiyyətlidir.
- Üzgüçülük, gəzmək və velosiped sürmək, oynaqları yükləmədən hərəkət etməyi təmin edir.
- Fiziki terapiya tətbiqləri, oynaq hərəkətlərini artırabilir və ağrını yüngülləşdirə bilər.
2. Sağlam Qidalanma və Əlavələr
- Omega-3 ilə zəngin qidalar (balıq, qoz, kətan toxumu) iltihabı azaltmağa kömək edə bilər.
- D vitamini və kalsiyum əlavələri, sümüklərin sağlamlığını qoruyaraq oynaqların güclənməsinə kömək edə bilər.
- Qlukoza və kondroitin sulfat əlavələri, oynaq sağlamlığını dəstək edə bilər.
3. Artıq Çəkidən Qurtulmaq
- Artıq çəki diz, bud və onurğa oynaqlarına əlavə təzyiq göstərir.
- Çəki vermək, oynaqların üzərindəki yükü azaltaraq ağrını yüngülləşdirə bilər.
4. Soyuq və İsti Tətbiqlər
- İsti tətbiq, oynaq sərtliyini azaltabilir və əzələləri rahatlada bilər.
- Soyuq tətbiq, iltihabı və şişməni azaltabilir.
5. Alternativ Müalicə Yolları
- Akupunktur, bəzi xəstələrdə ağrını yüngülləşdirə bilər.
- Masaj terapisi, oynaq ətrafındakı əzələləri gevşedebilir.
6. Dərman və Tibbi Müalicə Seçimləri
- Ağrı kesici və anti-inflamatuar dərmanlar, simptomları nəzarət altına almağa kömək edə bilər.
- Həkim təklifi ilə kortikosteroid və ya hialuronik turşu inyeksiyaları tətbiq edilə bilər.
- İrəliləyən mərhələlərdə cərrahi müalicə (protez əməliyyatları) gərəkmək bilər.
Duzlaşma Necə Əngəllənə bilər?
Duzlaşma riskini azaltmaq üçün alınabiləcək önlemler bunlardır:
- Mütəmadi idman edin.
- Sağlam çəkinizi qoruyun.
- Oynaq dostu qidalar tüketin.
- Ağır yük daşımaktan kaçının.
- Oynaq yaralanmalarını önlemek üçün dikkatli olun.
Duzlaşma Hangi Bölgələrdə Görülür?
Duzlaşma, bədənin fərqli bölgələrində görülə bilər və hər bölgəyə görə əlamətləri fərqlilik göstərə bilər. Dizdə duzlaşma, ən yaygın görülen türlerden biridir. Diz oynağı, bədən ağırlığını taşıyan ana oynaqlardan olduğu üçün yaşlanma, artıq çəki və çox istifadə nəticəsində zamanla yıprana bilər. Dizdə duzlaşma olduğunda xüsusilə pillə çıxarkən, uzun müddət ayakta qalındığında veya çömelmə sırasında ağrı artar. Dizdəki duzlaşma necə keçər? sualının cavabı isə idman, çəki kontrolü, fiziki terapiya ve gerekirse enjeksiyon ya da cerrahî müdaxilələri içerir.
Boyunda duzlaşma əlamətləri arasında ensede ağrı, baş hərəkətlərində məhdudiyyət, baş ağrısı və nadir hallarda kollara yayılan uyuşma yer alır. Bu durum, boyun omurlarındaki qığırdaq toxumasının zamanla aşınmasından qaynaqlanır. Sırtdaki duzlaşma əlamətləri isə genellikle onurğa hərəkətlərində zorlanma, sırt ağrısı ve uzun süre oturma veya ayakta kalma sonrası sərtlik olarak kendini göstərir. Omurga duzlaşmaları özellikle harekətsiz yaşam tarzına sahip kişilerde yaygındır.
Beldə duzlaşma əlamətləri, belde sərtlik, ağrı ve sabah tutulması şeklinde olabilir. Xüsusilə səhərlər yataqdan qalxarkən zorlanma və əyilmədə çətinlik sık görülür.
Bədəndə duzlaşma nədən yaranır? sualı da sıkça sorulan bir diğer konudur. Genetik faktorlar, yaşlanma, artıq çəki, təkrarlanan oynaq istifadə və keçmişdə travmalar bu xəstəliyin əsas səbəbləri arasında yer alır. Bu nedenle risk faktorlarına diqqət ederek və erkən önlem alarak duzlaşmanın irəliləməsini əngəlləmək mümkündür.
Tez-tez Sorulan Suallar
Dizdə duzlaşma nədən olur?
Dizdə duzlaşma, diz oynağını saran qığırdağın zamanla köhnəlməsi nəticəsində ortaya çıxır. Bu köhnəlmə yaşla birlikdə təbii olaraq inkişaf edə bilər, amma artıq çəki, diz zədələnmələri, menisküs yırtıqları və ya genetik yatkınlık süreci hızlandırabilir. Uzun müddət ayaq üstə durmaq, çömelmek və ya pillə çıxmaq kimi fəaliyyətlər dizdə duzlaşmaya zəmin hazırlaya bilər.
Duzlaşma tamamilə sağalırmı?
Duzlaşma xroniki bir xəstəlik olduğu üçün tamamilə sağılması adətən mümkün deyil. Doğru müalicə yolları ilə simptomlar böyük ölçüdə azaltıla bilər. İdman, çəki kontrolü, fiziki terapiya, ağrı kesiciler, enjeksiyonlar ve ileri vakalarda cerrahî yöntemler ile yaşam kalitesi artırıla bilər.
Duzlaşmaya qarşı hangi idmanlar yapılmalı?
Duzlaşma yaşayan kişiler üçün düşük etkili egzersizler önerilir. Üzgüçülük, sabit bisiklet sürmə, yürüyüş və yoga kimi idmanlar oynaqlara fazla yük bindirmədən hərəkət qabiliyyətini artırabilir. Egzersizlər mutlaka fizyoterapist və ya doktor önerisiyle planlanmalıdır.
Duzlaşmaya nə yaxşı gəlir doğal yöntemlər ilə?
Təbii üsullar arasında zərdəçal, zəncəfil, Omega-3 açısından zengin besinlər, mütəmadi gəzinti, isti-soyuq tətbiqlər və bitki mənşəli dəstəkler var. Tibbi tedaviyi tamamlayıcı olaraq kullanılması gereken bu yöntemlər, oynaq sağlığını desteklayabilen takviyeler arasında qlukoza və kondroitin gibi maddələri de içer ə bilər.