Ürək, bədənin bütün orqanlarını bəsləyən qanı nizamlı ritmlə pompalayan bir orqandır. Bu ritmin bir elektrik ötürücü sistemi ilə idarə olunması, ürəyin dəqiqədə müəyyən aralıqlarla bükülüb boşalmasını təmin edir. Lakin bu nizamlı axının pozulması vəziyyətində ürək ritim pozğunluğu və ya tibb adiyla aritmi ortaya çıxa bilər. Aritmi, ürək döyüntülərinin normaldan daha sürətli, daha yavaş və ya tamamilə nizamsız cərəyanda olmasına səbəb olan geniş bir xəstəlik qrupunu ifadə edir. Hər ritim pozğunluğu eyni ciddiyyətdə olmasa da, bəzi aritmiyalar ürəyin kifayət qədər qan pompalaya bilməməsinə yol açaraq şəxsin həyat keyfiyyətini təsir edə bilər və müalicə edilmədiyi zaman risklər yarada bilər.
Ürəyin Ritim Pozğunluğu (Aritmi) Nədir?
Ürək ritim pozğunluğu, aritmi, ürəyin elektrik fəaliyyətindəki nizamsızlıqlardan qaynaqlanan bir vəziyyətdir. Normalda ürək, sağ qulaqcıqda yerləşən sinus düyünü adlı təbii batareya tərəfindən idarə olunan elektrik sinyali ilə nizalı şəkildə döyünür. Bu sinyal, ürəyin kameraları arasında müəyyən bir yol ilətecək bükülmə zamanlamasını nəzarət edir. Lakin sinyalin çox sürətli, çox yavaş və ya yanlış bölgələrdən çıxması ürək ritminin pozulmasına səbəb ola bilər. Ritim pozğunluqları əsasən üç qrupda incələnir: taşikardiya (ürəyin normaldan sürətli döyünməsi), bradikardiya (ürəyin normaldan yavaş döyünməsi) və nizamsız ritim (ürək döyüntülərinin nizamsız cərəyan etməsi). Kategoriyalar altında atriyal fibrilasiya, ventrikuler taşikardiya, supraventrikuler taşikardiya, ekstrasistoller kimi bir çox alt tip mövcuddur.
Ürək Ritim Pozğunluğu Əlamətləri Nələrdir?
Ritim pozğunluğu yaşayan şəxslərdə əlamətlər çox müxtəlif ola bilər; bəzi xəstələr nəzərə çarpan şikayətlərlə gəlir, bəziləri heç bir əlamət hiss etmir və problem rutin bir EKG zamanı təsadüfən aşkar edilə bilər. Ən çox rastlanan bulğu isə çarpıntı hissidir. Bu hiss, ürəyin ani sürətlənməsi, nizamsız döyünməsi, bir atımı atlaması və ya ürəkdə qanat çırpırmış kimi bir duyum şəklində təsvir edilə bilər.
Çox rastlanan əlamətlər bunlardır:
-
Nəfəs darlığı
-
Ürəkdə basqı və sıxışma
-
Baş dönmə və boşluq hissi
-
Bayılma hissi və ya sinkop
-
Halsızlıq və tez yorulma
-
Nəbzdə nizamsızlıq
Ürək Ritim Pozğunluğu Niyə Olur?
Ritim pozğunluğunun əsasında çox zaman ürəkdəki struktural bir problem yer alarkən, bəzi vəziyyətlərdə sistemik xəstəliklər və gündəlik yaşam vərdişləri də prosesi təhrik edə bilər. Ürək əzələsində zərər, elektrolit nizamsızlıqları və ya hormon nizamsızlıqları elektrik sinyalların ötürmə sürətini və istiqamətini pozaraq nizamsız ritmlərə yol açabilir. Hər xəstə üçün təhrik edici faktor fərqli ola biləcəyi üçün səbəblərin bütöv şəkildə qiymətləndirilməsi diaqnoz və müalicə baxımından əhəmiyyətlidir.
-
Ürəyin elektrik ötürücü sistem bozuklukları: Doğuşdan anomaliyalar, ürək əzələsi xəstəlikləri, ürək valfi problemləri və ürək böhranı sonrası meydana gələn toxuma zərəri ritim nizamsızlıqlarının ən əhəmiyyətli səbəblərindəndir.
-
Kardiyovaskulyar xəstəliklər: Hipertansiyon, koronar arter xəstəliyi və ürək yetmezliyi həm ürəyin iş yükünü artırır, həm də elektrik ötürməyi mənfi təsirləyərək aritmi riskini yüksəldə bilər.
-
Hormonal və metabolik nizamsızlıqlar: Tiroid bezinin həddindən artıq və ya yetersiz çalışması, elektrolit nizamsızlıqları, şəkər xəstəliyi və böyrək funksionaları bozuklukları ritmi birbaşa təsir edə bilər.
-
Gündəlik yaşam və çevresel faktorlar: Həddindən artıq kafein və enerji içəcəyi istehlakı, intensiv stress, yuxusuzluq, siqaret və alkoqol istifadəsi ritim pozğunluğu ataklarını təhrik edə bilər.
Ürək Ritim Pozğunluğu Necə Tanıla Bilər?
Aritmi diaqnozunda ən əhəmiyyətli addım xəstənin ətraflı tibbi qiymətləndirilməsidir. Əlamətlərin nə vaxt başladığı, hansı şəraitlərdə artdığı, ailədə ürək xəstəliyi anamnesti olub-olmadığı və şəxsin ümumi sağlamlıq vəziyyəti diaqnozaya gedən prosesi formalaşdırır.
Diaqnozda ilk tətbiq olunan test Elektrokardiyografi (EKQ)'dir. EKQ, ürəyin elektrik sinyalini bir neçə saniyəlik bir qeydlə göstərir; beləliklə, bəzi ritim pozğunluqları asanlıqla saptanabilir. Lakin ritim pozğunluqları hər zaman davamlılıq göstərmədiyi üçün qısa EKQ qeydi yetərli olmayabilir. Bu vəziyyətlərdə Holter monitoru istifadə edilir. Holter, ürək ritmini 24–72 saat boyunca davamlı qeydə alan daşınabilir bir cihazdır və xüsusilə aralıqlı çarpıntı yaşayan xəstələrdə olduqca dəyərlidir.
Zəruri vəziyyətlərdə ekokardiyografi, efor testi, qan analizləri və inkişaf etmiş xəritələmə metodları da istifadə edilə bilər. Bu testlər ritim pozğunluğunun mənbəyini, şiddətini və ürək üzərindəki təsirini təyin etmək baxımından əhəmiyyətlidir.
Ürək Ritim Pozğunluğu Müalicəsi Necə Aparılır?
Ritim pozğunluğunun müalicəsi, altda yatan səbəblə, aritminin növü ilə və xəstənin ümumi sağlamlıq vəziyyəti ilə birlikdə qiymətləndirilərək planlanır. Hər aritmi növündə tətbiq olunacaq metod eyni deyil; bəzi ritmlər yalnız yaşam tərzi düzəlişləri ilə nəzarət altına alına bilərkən, bəzi hallarda müdaxilə lazım gələ bilər.
İlk mərhələdə adətən dərman müalicəsi üstünlük edilir. Ürək ritmini düzəldən antiaritmik dərmanlar, ürək sürətini düzenleyen beta blokerlər və ya altda yatan xəstəliyə yönəlik dərmanlar istifadə edilə bilər. Tiroid pozğunluğu, elektrolit nizamsızlığı və ya təzyiq yüksəkliyi kimi aritmiye səbəb olan faktorların düzəldilməsi də müalicənin bir hissəsidir.
Bəzi ritim pozğunluqlarında kardiyoversiyon adlı metod tətbiq edilir. Bu əməliyyatda ürəyə kontrollü bir elektrik uyarısı verilereək ritmin yenidən düzəldilməsi təmin edilə bilər.
Ürək içində ritim pozğunluğuna səbəb olan ojağın təsbit edilərək aradan qaldırılmasını təmin edən kateter ablation müalicəsi də günümüzdə təsirli bir metoddur. Ürək ritminin həddindən artıq yavaşlaması vəziyyətində isə ürək pilisi (pacemaker) tətbiq edilə bilər. Bu cihaz, ürəyin kifayət edəcək sürətdə döyünməsini təmin edərək yaşam keyfiyyətini artırabilir.
Ürək Ritim Pozğunluğundan Qorunmaq Üçün Nələr Edilə Bilər?
Aritmiyi tamamilə önləmək üçün bir çox qoruyucu yanaşma mövcuddur. Ürək və damar sağlığını dəstəkləyən qidalanma rejimi, duz istehlakının azalması, nizamlı fiziki fəaliyyət, ideal çəkini qorumaq və stress idarəsi ritim pozğunluğu riskini azalda bilər.
Həddindən artıq kafein, enerji içəcəyi, siqaret və alkoqol istifadəsindən qaçmaq ürəyin elektrik balansını qorumağa kömək edə bilər. Hipertansiyon, diabet, böyrək və tiroid xəstəlikləri kimi xronik xəstəliklərin idarə altında tutulması da ritim pozğunluqları baxımından kritiktir.
Ürək sağlığı baxımından risk daşıyan şəxslərin nizamlı kardiyoloji kontrollərə getmələri, əlamət yaşamasalar belə, əhəmiyyətli olaraq tövsiyə edilir. Erkən diaqnoz, ritim pozğunluqlarının irəliləməsini və olası komplikasiyaları önləmədə ən təsirli yoldur.
Tez-Tez Soruşulan Suallar
Ritim pozğunluğu stressdən əmələ gələ bilərmi?
İntensiv stress, bədəndə adrénalin səviyyələrini artırdığı üçün ürək ritmini təsir edə bilər və çarpıntı ataklarına yol açabilir. Stress tək başına aritmi səbəbi olmasa da, mövcud bir ritim pozğunluğunu təhrik edə bilər və ya şikayətlərin daha tez hiss edilməsinə səbəb ola bilər.
Ritim pozğunluğu özü-özünə keçə bilərmi?
Yüngül ritim nizamsızlıqları qısa müddətli ola bilər və əlamət vermədən keçə bilər. Lakin davam edən, şiddətli və ya yaşam keyfiyyətini düşürən ritim pozğunluğunda öz-özünə düzəlmə gözlənmədən tibbi qiymətləndirmə aparılması tövsiyə edilir.
Aritmisi olan biri fiziki fəaliyyətlə məşğul ola bilərmi?
Aritmisi olan şəxslərin fiziki fəaliyyətlə məşğul olub-olmayacağı, ritim pozğunluğunun növünə, şiddətinə və altda yatan ürək xəstəliyi olub-olmadığına görə dəyişə bilər. Bəzi xəstələrdə yüngül və nəzarətli məşqlər ürək sağlığını dəstəklərkən, ciddi aritmi növlərində intensiv güc və efor risk yarada bilər.
Ritim pozğunluğu uşaqlarda da görülürmü?
Bəli. Ritim pozğunluğu yalnız böyüklərdə deyil, uşaqlarda da görülə bilən bir vəziyyətdir. Doğuşdan ürək anomaliləri, ateşli xəstəliklər, elektrolit nizamsızlıqları və ya bəzi infeksiyalar uşaqlarda aritmiya səbəb ola bilər. Uşaqlarda çarpıntı, halsızlıq, ürək ağrısı və ya bayılma şikayətləri olduqda mütləq kardiyoloji mütəxəssisinə müraciət edilməlidir.
