Həzm sistemi, insan bədəninin əsas sistemlərindən biridir və immunitet sisteminin vacib bir hissəsini təşkil edir. Dolaşım sisteminin sağlam işləməsi, sümük və əzələ toxumasının qorunması həzm sistemi sağlamlığına asılıdır. Həzm sistemi kanalında yerləşən orqanlar; qaraciyər, mədəaltı vəzi və öd kisəsindən ibarətdir. Həzm kanalı ağızdan başlayıb anusla bitir. Həzm sistemi, bərk və maye qida və içkilərin həzm yolunda hərəkət etməsi, parçalanması, sorulması və zəruri olan qidaların ehtiyac duyan orqan və toxumalara çatdırılmasından məsul bütün orqanları əhatə edir.
Prebiyotik və Probiyotik Nədir?
Prebiyotiklər, həzm sistemimizdən parçalanmadan keçərək yoğun bağırsağa çatan faydalı bakterilərdir. Yaxşı bakterilərin inkişaf edərək artmasına kömək edir və zərərli bakterilərin artmasını əngəlləyə bilərlər. Soğan, sarımsaq, banan, enginar və kəpəkli taxıllarda mövcuddur. Prebiyotiklər, bağırsaq baryerini gücləndirərək zərərli maddələrin bağırsaq divarına keçişini əngəllər və beləliklə, bağırsaq sağlamlığını qoruyur. Əlavə olaraq bağırsaq divarının bütövlüyünü dəstəkləyərək ümumi həzm funksiyalarını yaxşılaşdırmağa töhfə verir.
Probiyotiklər, müxtəlif formalarda əlavə olaraq qəbul edilə bilərlər. Bağırsaqlara yerləşdikdən sonra artaraq həzm və immunitet funksiyalarını yaxşılaşdırmağa kömək edərlər. Qaz, ishal və şişkinlik kimi bəzi həzm problemlərinə kömək edərlər. Qatıq, kefir kimi fermentləşdirilmiş qidalarda mövcuddur. Bağırsaq sağlamlığımızı qorumaq üçün zəruri olan prebiyotiklər və probiyotiklər, kifayət qədər miqdarda qəbul edildikdə sağlamlığımıza çoxlu fayda təmin edir. Bağırsaq sağlamlığını dəstəkləmək üçün soğan, sarımsaq, pırasa, quşqonmaz, yulaf, banan, yer armudu, meyvələr və paxlalılar kimi prebiyotik baxımından zəngin qidaları istehlak edə bilərsiniz. Əlavə qidalarla həzm sisteminizi gücləndirə bilərsiniz.
Bağırsaq mikrobiyotasının tənzimlənməsi prosesində, bağırsaq vərdişlərində keçici dəyişikliklər yaşana bilər. Bu prosesdə bəzi şəxslərdə bağırsaq hərəkətlərinin tezliyində artım və ya azalma kimi fərqliliklər müşahidə edilə bilər. Bağırsaq mikrobiyotasının yenidən balanslanması, həzm sisteminin uyğunlaşması üçün zaman tələb edə bilər. Bu keçici dəyişikliklər, sağlam bir bağırsaq strukturu yaranmasına töhfə verərkən fərdlərin gündəlik yaşam keyfiyyətini dəstəkləyə bilər. Həzm sistemi ilə bağlı yaşadığınız hər hansı bir narahatlıq vəziyyətində, öz sağlamlığınızı riskə atmamaq üçün mütləq bir həkimə müraciət etməlisiniz. Beləliklə, həkiminizin təklif etdiyi nəzarətlər və müalicə üsulları istiqamətində həzm sisteminizi gücləndirə, daha sağlam və balanslı bir həyat sürmək üçün zəruri addımları ata bilərsiniz.
Həzm Sistemini Gücləndirmək Üçün Doğru Vərdişlər
Həzm sistemi sağlamlığı, ümumi sağlamlığın əsas daşlarından biridir. Həzm sistemi xəstəliklərinin önlənməsi və həzm sağlamlığının qorunması üçün yalnız prebiyotik və probiyotik əlavələri deyil, eyni zamanda yaşam tərzi dəyişiklikləri də böyük önəm daşıyır. Balanslı bir qidalanma planı yaratmaq çox önəmlidir. Kifayət qədər su istehlak etmək və müntəzəm fiziki fəaliyyət, bağırsaq florasının balansda qalmasına kömək edir.
İşlənmiş, həddindən artıq yağlı və lifdən məhrum qidalar həzm sistemi sağlamlığı üzərində mənfi təsir yarada bilər. Bu cür qidalanma vərdişləri; qaz, şişkinlik, qəbzlik kimi yaygın həzm problemlərinə yol açarkən, uzun müddətdə ülser, reflüks, qıcıqlanmış bağırsaq sindromu (İBS) kimi daha ciddi həzm sistemi xəstəliklərinə zəmin hazırlaya bilər.
Günümüzdə stresin həzm sağlamlığı üzərindəki təsiri də göz ardı edilməməlidir. Davamlı stres altında olmaq, həzm prosesini yavaşlada bilər və mədə turşusunun balansını pozaraq müxtəlif gastrointestinal problemlərə yol açabilir. Bu səbəblə meditasiya, yoga və müntəzəm yuxu kimi rahatlama metodları həzm sistemi sağlamlığının qorunmasında önəmli rol oynayır.
Kifayət qədər lif alımı da həzm sistemi xəstəliklərinin önlənməsində kritik rol oynayır. Tərəvəz, meyvə, tam taxıllar və paxlalılar kimi lif baxımından zəngin qidalar bağırsaqların müntəzəm işləməsinə kömək edərkən, toksinlərin bədəndən atılmasına da dəstək verir. Lif, həzm sağlamlığını qoruyaraq bağırsaq hərəkətlərini tənzimləyir və zərərli bakterilərin artmasını əngəlləyir.
Həzm sistemi sağlamlığının qorunması yalnız əlavə istifadəsi ilə məhdudlaşmamalıdır. Qidalanma nizamı, stres idarəsi, kifayət qədər yuxu və müntəzəm idman kimi sağlam yaşam vərdişlərinin bir bütün olaraq ələ alınması, həzm sağlamlığının davamlılığı baxımından böyük önəm daşıyır.
Tez-tez Soruşulan Suallar
Həzm sistemi xəstəlikləri niyə yaranır?
Həzm sistemi xəstəlikləri; mədə, bağırsaqlar, qaraciyər, öd kisəsi və mədəaltı vəzi kimi həzmə məsul orqanların funksiyalarını təsir edən bir sıra pozğunluqları əhatə edir. Bu xəstəliklərin yaranmasında adətən çoxlu amillər təsir edir. Xüsusilə balanssız və sağlam olmayan qidalanma, həddindən artıq yağlı və işlənmiş qidaların istehlakı həzm sisteminə mənfi təsir edə bilər. Kifayət qədər lif alımı, bağırsaq hərəkətlərini yavaşladaraq qəbzlik kimi problemlərə zəmin yaradar.
Bunlardan əlavə, xroniki stres, həzm sistemi üzərində birbaşa təsir göstərib mədə turşusu istehsalını artırabilir və bağırsaq balansını poza bilər. Genetik meyllilik, bəzi fərdlərdə həzm sistemi xəstəliklərinin ortaya çıxma riskini artırarkən; antibiotik istifadəsi, bağırsaq florasının pozulmasına səbəb olaraq qıcıqlanmış bağırsaq sindromu kimi narahatlıqlara yol aça bilər. Bu səbəblərlə həzm sistemi xəstəliklərinin yaranmasında yaşam tərzi vərdişlərinin, qidalanma nizamının və ruhsal sağlamlığın önəmli bir rol oynadığı unudulmamalıdır.
Həzm sağlamlığı üçün hansı qidalar istehlak edilməlidir?
Həzm sisteminin sağlam bir şəkildə işləyə bilməsi üçün qidalanma nizamında bəzi əsas qidalara yer verilməsi böyük önəm daşıyır. Probiyotiklər və prebiyotiklər bu nöqtədə önə çıxan iki vacib qrupdur. Probiyotiklər, bağırsaqlarda olan faydalı bakteriləri artıraraq həzmi dəstəkləyir. Qatıq, kefir, kələm turşusu, kombuça və miso kimi fermentləşdirilmiş qidalar yaxşı probiyotik mənbələridir.
Prebiyotiklər isə bu faydalı bakterilərin qidalanmasını təmin edən, adətən lif ehtiva edən qidalardır. Alma, enginar, banan, yulaf, quşqonmaz və sarımsaq kimi qidalar prebiyotik baxımından zəngindir. Tam taxıllar, paxlalılar, tərəvəzlər və təzə meyvələr kimi lif yönündən zəngin qidalar, bağırsaq hərəkətlərini tənzimləyərək qəbzlik və şişkinlik kimi həzm problemlərinin önünə keçə bilər.
Bunların xaricində bol su istehlakı, həzmin hər mərhələsində rol alır. Gündəlik kifayət qədər miqdarda maye alımı, lifli qidaların təsirli bir şəkildə həzm edilməsinə kömək edir. Fast food və həddindən artıq yağlı qidalardan qaçmaq, həzm sisteminə yüklənən yükü azaldaraq uzun müddətdə daha sağlam bir həzmi mümkün kılar.
Hansı simptomlar həzm sistemi xəstəliklərinin xəbərçisi ola bilər?
Həzm sistemi xəstəlikləri əksər hallarda yüngül simptomlarla başlaya bilər lakin əlamətlər xronikləşdikdə və ya şiddətləndikdə mütləq nəzərə alınmalıdır. Ən çox rast gəlinən əlamətlər arasında təkrarlayan və ya davamlı qarın ağrısı, qaz, şişkinlik, mədə yanması, ürək bulanması, qəbzlik və ya ishal yer alır. Bu əlamətlər həzm sisteminin fərqli bölgələrində inkişaf edən narahatlıqların bir işarəti ola bilər.
Məsələn; mədə yanması və turşuması gastroözofageal reflüks xəstəliyini (GERD), xronik ishal iltihablı bağırsaq xəstəliklərini (Crohn xəstəliyi, ülseratif kolit), qəbzlik və qarın ağrısı qıcıqlanmış bağırsaq sindromunu (İBS) düşündürə bilər. Nəcisdə qan görülməsi, açıqlanamayan kilo itkisi, iştahsızlıq, davamlı ürək bulanması və udma çətinliyi kimi daha ciddi əlamətlər də altında ciddi bir həzm sistemi xəstəliyini işarət edə bilər.
Bu cür simptomlar yüngül sayılmamalı və uzun müddət davam edərsə, erkən diaqnoz və müalicə üçün mütləq bir qastroenterologiya mütəxəssisinə müraciət edilməlidir.
Həzm sistemi sağlamlığını qorumaq üçün gündəlik rutinə nələr əlavə edilməlidir?
Həzm sistemi sağlamlığını qorumaq və mümkün xəstəliklərdən qorunmaq üçün gündəlik yaşamda bəzi sağlam vərdişlərin mənimsənməsi lazımdır. İlk növbədə balanslı və müntəzəm qidalanma vərdişi əldə edilməlidir. Lif baxımından zəngin bir dieta; tam taxıllar, tərəvəzlər, meyvələr və paxlalılar kimi qidalarla dəstəklənməlidir. Bu qidalar həm bağırsaq hərəkətlərini tənzimləyir, həm də sağlam bir bağırsaq mikrobiyotasının qorunmasına töhfə verir.
Probiyotik və prebiyotik ehtiva edən qidaların gündəlik diyeta daxil edilməsi, bağırsaq florasının balansda qalmasına kömək edir. Kifayət qədər su istehlakı, həzmin düzgün işləməsi üçün həyati önəm daşıyır. Gün ərzində orta hesabla 8-10 stəkan su içilməsi tövsiyə edilir.
Bunlarla yanaşı, müntəzəm idman etmək həzmi dəstəkləyərkən stresi azaldır. Stresin həzm sistemi üzərindəki mənfi təsirləri nəzərə alaraq meditasiya, nəfəs məşqləri və ya yürüyüş kimi rahatlatıcı fəaliyyətlər gündəlik rutinə daxil edilə bilər. Siqaret və alkoqol istifadəsindən uzaq durmaq da həzm sistemi sağlamlığını qoruyucu təsir göstərir.
Qida vərdişlərində də bəzi kiçik dəyişikliklər fayda təmin edə bilər. Məsələn, yeməkləri yavaş yemək, yaxşıca çeynəmək və eyni saatlarda yemək yemək həzmi asanlaşdırır. Bu cür sadə lakin təsirli vərdişlər sayəsində həzm sistemi daha sağlam və balanslı işləyir.