Şaşılığın Diaqnozu və Müalicə Prosesi

Şaşılıq, hər iki gözü fərqli istiqamətlərə baxmasına səbəb olan bir vəziyyətdir; bu vəziyyət, göz əzələlərinin uyğun şəkildə işləməməsindən qaynaqlanır. Gözlərdən biri məqsədə fokuslanarkən digəri sağa, sola, yuxarıya və ya aşağıya sürüşə bilər. Erkən uşaqlıq dövründə tez-tez rast gəlinməsinə baxmayaraq, şaşılıq yetkin yaşda da inkişaf edə bilər. Şaşılıq əlamətləri müşahidə edildikdə vaxt itirmədən peşəkar bir həkimə müraciət olunmalıdır.

Şaşılıq Nədir? 

Normal şərtlərdə hər iki göz eyni nöqtəyə fokuslanaraq beyinə tək bir təsvir ötürür. Şaşılıqda isə hizalanma pozulur və beyinə iki fərqli təsvir çatır. Bu isə ikiqat görmə, baş ağrısı və ya görmə tənbəlliyinə səbəb ola bilər.

Şaşılıq növləri:

• Ezotropiya: İçəri sürüşmə tipli şaşılıqda, bir göz digərinə nisbətən içəri doğru sürüşür və hizalama problemlərinə səbəb olur. Şəxs, uzaqdakı obyektləri dəqiq görməkdə çətinlik çəkə bilər.
  
  

• Ekzotropiya: Ekzotropiya, yəni xaricə sürüşmə vəziyyətində, bir göz digərinə nisbətən dışa doğru sürüşür və görmə problemlərinə səbəb ola bilər. Yaxın obyektlər üzərində fokuslanmada çətinlik yarana bilər.
  
  

• Vertikal şaşılıq: Gözlər yuxarı və ya aşağıya doğru sürüşə bilər. Bu tip şaşılıqlar adətən daha nadir olub xüsusi müalicə tələb edə bilər.
  
  

• Mikro şaşılıq: Mikro şaşılıq adlandırılan çox az sürüşmələr də ola bilər. Aydın bir şaşılıq əlaməti olmaya bilər, lakin yenə də müalicə tələb edə bilər.

Şaşılıq Hansı Yaşlarda Ortaya Çıxar?

Şaşılıq 0-7 yaş arası uşaqlarda tez-tez görülür. Ancaq, sinir sistemi xəstəlikləri, travmalar və ya bəzi əzələ problemlərinə bağlı olaraq yetkinlərdə də ortaya çıxa bilər. 

Görmə tənbəlliyi, uşaqlıq dövründə erkən diaqnoz edilə bilməzsə irəliləmiş yaşlarda müalicəsi çətinləşə bilər. Buna görə, uşaqlarda şaşılıq əlamətləri müşahidə edildiyində dərhal mütəxəssis bir doktora müraciət olunmalıdır. 

Yetişkinlərdə isə şaşılığın əlamətləri adətən ikiqat görmə və həyat keyfiyyətinin azalması şəklində ortaya çıxır. Xüsusilə irəliləyici bir şaşılıq vəziyyətində, şəxs gündəlik fəaliyyətlərini yerinə yetirərkən çətinlik çəkə bilər.

Şaşılıq Diaqnozu Necə Qoyulur?

Şaşılıq diaqnozu mütəxəssis bir göz həkimi tərəfindən edilən ətraflı müayinə ilə qoyulur. Uşaq xəstələrdə, diaqnoz prosesi xüsusi metodlarla və səbirlə həyata keçirilməlidir.

Şaşılıq diaqnozunda istifadə olunan metodlar:

• Göz hizalama testləri (cover-uncover testi): Test, hər iki gözün hizasının yoxlanmasına və şaşılıq vəziyyətinin müəyyən olmasına kömək edir.
  
  

• Prizma testləri: Gözlər arasındakı balansı qiymətləndirir və şaşılığın dərəcəsini müəyyən etməyə kömək edir.
  
  

• Göz əzələlərinin hərəkətinin incələnməsi
  
  

• Görmə dəqiqliyi ölçümü: Xəstənin gözlərinin ayrılıqda və ya bir yerdə nə qədər dəqiq görə bildiyini müəyyən etmək üçün istifadə olunur.
  
  

• Binokulyar (iki gözü ilə) görmə testləri: Xəstənin iki gözü arasındakı balansı qiymətləndirir. Bu testlər vasitəsilə hər iki gözün uyğun şəkildə işləyib işləmədiyi və üç ölçülü görmə qabiliyyətinin nə dərəcədə olduğu ortaya qoyula bilər.
  
  

• Görmə tənbəlliyi (ambliyopi) skaneri
  
  

Görmə tənbəlliyi, erkən yaşlarda diaqnoz edilib müalicə olunmadığında daimi görmə itkisiyə səbəb ola biləcəyi üçün erkən müdaxilə əhəmiyyətlidir. Bu skanerlər vasitəsiləş uşaqların görmə sağlamlığı qorunaraq inkişafları dəstəklənmiş olur.

Şaşılığın Səbəbləri Nələrdir?

Şaşılığın inkişafına təsir edən çəşidli faktorlar mövcuddur.

• Genetik faktorlar: Ailədə şaşılıq keçmişi olanlarda risk daha yüksəkdir.
  
  

• Refraksiya qüsurları: Hipermetropiya kimi göz problemləri şaşılığa səbəb ola bilər. Gözün dəqiq fokuslanamaması halında, göz əzələlərinin fərqli istiqamətlərə çəkilməsi nəticəsində şaşılıq inkişaf edə bilər.
  
  

• Göz əzələlərindəki balanssızlıq: Göz əzələlərinin düzgün işləməməsi halında, gözlərin eyni nöqtəyə fokuslanması çətinləşə bilər və bu da şaşılığa səbəb ola bilər.
  
  

• İnkişaf beyin strukturu pozğunluqları: İnkişafın beyin strukturu pozğunluqları və sinir iflicləri də şaşılığın ortaya çıxmasına səbəb ola bilər.
  
  

• Sinir iflicləri: Beynin göz hərəkətlərini idarə edən bölgələrindəki problemlər və ya sinir sistemi ilə bağlı narahatlıqlar şaşılıq riskini artıra bilər.
  
  

• Doğum travması, tələsmə: Doğum sırasında yaşanan travmalar, tələsmə kimi erkən doğum halları və göz yaralanmaları da şaşılığa səbəb ola bilən faktorlardandır.
  
  

• Göz yaralanmaları
  
  

• Sistematik xəstəliklər: Diabet, şiş və ya infeksiya kimi xəstəliklər bədəndə olan balansları təsirləyərək göz sağlamlığına mənfi təsir göstərə bilər və beləliklə şaşılığa səbəb ola bilər. 

Uşaqlarda Şaşılıq Müalicəsi

Müalicə planı uşağın yaşına, şaşılığın növünə və müşayiət edən görmə tənbəlliyinə görə müəyyən edilir.

Tətbiq olunan müalicələr:

• Eynək istifadə: Hipermetropiyaya bağlı şaşılıqlarda təsirlidir.
  
  

• Prizmalı şüşələr: Görmə hizasını müvəqqəti olaraq düzəldə bilər.
  
  

• Görmə tənbəlliyi müalicəsi: Sağlam gözü örtərək zəif gözü işlədirən terapevtik vasitələr tətbiq edilir.
  
  

• Göz məşqləri: Göz əzələlərini gücləndirərək hizalanmanı dəstəkləyir.
  
  

• Botulinum toksin tətbiqi: Xüsusilə kiçik yaş qrupunda cərrahiyəyə alternativ olaraq seçim edilir.
  
  

• Şaşılıq əməliyyatı: Əzələlərə cərrahi müdaxilə ilə hizalanma təmin edilir. Adətən 3 yaş və yuxarı uşaqlarda tətbiq edilir.

Yetkinlərdə Şaşılıq Müalicəsi

Yetkinlərdə şaşılıq estetik qayğıların yanı sıra ikiqat görmə, fokuslanma çətinliyi və görmə rahatlığının azalması ilə gündəmə gəlir. Əsas səbəblərə görə müalicə planı qurulur.

Müalicə variantları:

• Eynək və prizmalı şüşələr: Xüsusilə ikiqat görməni önləmək üçün istifadə edilir.
  
  

• Göz məşqləri: Xüsusilə yaxın məsafəyə fokuslanma problemlərində dəstəyici ola bilər.
  
  

• Botulinum toksin tətbiqi: Müvəqqəti olaraq göz əzələlərini balanslaşdırmaq üçün seçim edilir.
  
  

• Şaşılıq əməliyyatı: Əzələlərin pozisyonunu düzəltməyə yönəlik cərrahi müdaxilədir. Estetik və funksional baxımdan təsirli nəticələr verir.
  
  

• Nevroloji mənşəli şaşılıqlarda multidissipliner yanaşma: Sinir iflici kimi səbəblərlə inkişaf edən şaşılıqlarda nevrologiya dəstəyi lazım ola bilər.

Tez-tez Verilən Suallar 

Şaşılıqda göz örtmə müalicəsi necə edilir?

Göz örtmə müalicəsi, adətən uşaqlarda göz tənbəlliyini önləmək və ya müalicə etmək məqsədilə edilir. Sağlam göz müəyyən müddətlərlə xüsusi bir lent ilə örtülür; beləliklə zəif olan göz işlədilərək görmə inkişafı dəstəklənir. Tətbiq müddəti uşağın yaşına, şaşılığın dərəcəsinə və göz tənbəlliyinin səviyyəsinə görə dəyişir. 

Şaşılıq yalnız körpələrdə və uşaqlardamı görülür?

Xeyr, şaşılıq hər yaş qrupunda ortaya çıxa bilər. Uşaqlıqda inkişaf edə biləcəyi kimi travma, sinir iflici, şiş və ya diabet kimi sağlamlıq problemlərinə bağlı olaraq yetişkin yaşda da inkişaf edə bilər.

Şaşılıq öz-özünə keçərmi?

Bəzi müvəqqəti sürüşmələr  öz-özünə düzələ bilər. Daimi şaşılıqlar adətən müalicə tələb edir və göz tənbəlliyi kimi daimi problemlərə yol aça bilər.

Körpələrdə göz sürüşməsi müşahidə edilərsə nə edilməlidir?

İlk 3-4 ayda müvəqqəti göz sürüşmələri körpələrdə normal qəbul edilə bilər; bu vəziyyət inkişaf etməkdə olan görmə sisteminə bağlı ola bilər. Ancaq sürüşmə davamlı hala gəldisə və ya 6. aydan sonra davam edərsə bir göz həkiminə müraciət olunmalıdır. Erkən diaqnoz, həm göz tənbəlliyinin önlənməsi həmdə sağlam görmə inkişafı üçün əhəmiyyətlidir.