Yay aylarında qida zəhərlənməsi tez-tez rast gəlinən bir sağlamlıq problemidir. İsti hava qidaların tez xarab olmasına və bakteriyaların çoxalmasına səbəb ola bilər. Bu vəziyyət, istehlak etdiyimiz qidaların təhlükəsizliyini təsir edə bilər. Qida zəhərlənməsinin əlamətləri arasında isə ürək bulanması, ishal, qusma və qızdırma yer alır. Bu əlamətlərlə qarşılaşırsınızsa dərhal sağlamlıq müəssisəsinə müraciət etməlisiniz.
Qida Zəhərlənməsi Nədir?
Qida zəhərlənməsi, xarab olmuş və ya mikroorqanizmla çirkləndirilmiş qidaların istehlakı nəticəsində mədə və bağırsaq sistemində inkişaf edən infeksiyalardır. Bu vəziyyət adətən bakteriyalar, viruslar və toksinlərdən qaynaqlanır. Salmonella, E. coli və Campylobacter kimi bakteriyalar ilə norovirus kimi viruslar qida zəhərlənməsinə səbəb ola bilər.
Yay aylarında isti hava şəraiti, mikroorqanizmlərin çoxalmasını sürətləndirərək qida zəhərlənməsi riskini artırır. Yüksək temperatur şəraitində, xüsusilə protein baxımından zəngin olan qidalar daha sürətli xarab ola bilər və patogen mikroorqanizmlərin çoxalması üçün uyğun bir mühit yarada bilər.
Qidaları doğru şəkildə saxlamaq, çiy və bişmiş qidaları ayrı tutmaq, kəsmə lövhəsi və bıçaqları təmiz tutmaq kimi tədbirlər alınmalıdır. Eyni zamanda, qidaların uyğun istilikdə bişirilməsi də mikrobların öldürülməsinə kömək edə bilər.
Qida Zəhərlənməsi Əlamətləri Nələrdir?
Qida zəhərlənməsi əlamətləri, çirklənmiş qida istehlak edildikdən sonra bir neçə saat ərzində ortaya çıxa bilər, lakin bəzi hallarda bu müddət 12 ilə 72 saata çatabilir. Əlamətlər adətən belə sıralanır:
-
Ürək bulanması və qusma
-
İshal
-
Qarın ağrısı və spazmlar
-
Baş ağrısı və qızdırma
-
Halsızlıq və maye itkiləri
Əlamətlərin şiddəti; istehlak edilən qidada olan bakteriya növü, şəxsin yaşı və sağlamlıq vəziyyəti kimi faktorlara bağlı olaraq dəyişə bilər.
Qida Zəhərlənməsi Neçə Günə Keçər?
Yüngül qida zəhərlənmələri adətən 1 ilə 3 gün ərzində öz-özünə sağalma göstərə bilər. Bu müddətdə, şəxslərin kifayət qədər maye istehlakı lazımdır. Xüsusilə su və elektrolit içkiləri kimi mayelər istehlak etmək, bədənin itirdiyi mayeni geri qazanmasına kömək edə bilər.
Əlamətlər şiddətlənərsə və ya qızdırma yüksəlməyə başlayarsa bir sağlamlıq müəssisəsinə müraciət edilməlidir. Qanlı ishal görünməsi vəziyyətində ciddi bir əlamət ola bilər və laqeyd edilməməlidir. Bu kimi hallarda, ixtisaslı həkim tərəfindən ediləcək müayinə və zəruri təhlillər ilə doğru diaqnoz qoyularaq uyğun müalicə tətbiq edilə bilər.
Balıq və Qatıq Birlikdə İstehlak Edilərsə Zəhərlənmə Olarmı?
Cəmiyyətdə geniş yayılmış yanlış inanclardan biri, balıqla qatığın birlikdə istehlak edilməsinin zəhərlənməyə səbəb olduğuna dair bir inancdır. Lakin elmi məlumatlara görə, bu iddia doğru deyil. Xüsusilə təzə və uyğun şəraitdə saxlanmış balıq ilə qatıq birlikdə istehlak edildiyi zaman sağlamlıq problemi yaratmaz.
Balıq və qatıq, ayrı-ayrı sağlam qidalar olmalarının yanı sıra bir arada da istehlak edilə biləcək uyğun qidalardır. Balıq adətən protein baxımından zəngindir və omega-3 yağ turşuları ehtiva edərkən, qatıq isə probiotik xüsusiyyətləri ilə həzm sisteminə fayda təmin edir. Buna görə bu iki qidanın kombinasiyası, balanslı və qidalı bir yemək meydana gətirə bilər.
Zəhərlənmə riski, hər hansı bir qidanın xarab olması vəziyyətində ortaya çıxar. Yüksək protein məzmunu səbəbi ilə balıqlar tez xarab ola bilən qidalardan biridir. Əgər balıq və qatıq pis şəraitdə saxlanmış və ya uzun müddət gözlədilsə mikroorqanizmlərin çoxalması nəticəsində qida zəhərlənməsi riski arta bilər. Bu səbəbdən təzə və gigiyenik şəraitdə saxlanılan balıq və qatığın birlikdə istehlak edilməsində hər hansı bir maneə yoxdur.
Qida Zəhərlənməsi Evdə Müalicə Seçimləri Nələrdir?
Qida zəhərlənməsinin yüngül formada keçdiyi hallarda evdə tətbiq edilə biləcək bəzi dəstəkləyici metodlar mövcuddur:
-
Maye əlavəsi: Bədənin itirdiyi maye və elektrolitləri əvəz etmək üçün bol su, sadə aş və elektrolit həlləri istehlak edilməlidir.
-
Qida nizami: Qusma və ishal nəzarət altına alındıqdan sonra BRAT pəhrizi (banan, düyü, alma püresi, tost) kimi mədəni yormayacaq yüngül qidalarla bəslənilməlidir.
-
Dərman istifadəsi: Yalnız həkim tövsiyəsi ilə istifadə edilməli; xüsusilə antibiotiklər və ishal dayandırıcı dərmanlar yanlış istifadə edildikdə vəziyyəti ağırlaşdıra bilər.
-
Dincəlmə: Bədənin bərpa ola bilməsi üçün kifayət qədər yuxu və istirahət əhəmiyyətlidir.
Nə Zaman Həkimə Müraciət Edilməlidir?
Bəzi hallarda evdə müalicə kifayət etməyə bilər. Aşağıdakı əlamətlərin mövcudluğunda qısa müddətdə bir sağlamlıq müəssisəsinə müraciət edilməlidir:
-
38°C üzəri qızdırma
-
Daimi qusma və maye itkisi
-
Qanlı nəcis
-
Şiddətli qarın ağrısı
-
Şüur bulanıqlığı və göz qaralması
-
5 yaş altı uşaqlar, hamilələr, yaşlı şəxslər və xroniki xəstəliyi olanlar
Yay Aylarında Qida Zəhərlənməsindən Qorunmanın Yolları
Yay aylarında qida zəhərlənməsindən qorunmanın sadə, lakin effektiv yolları vardır. Bunlardan birincisi, qidaların doğru şəkildə saxlanılmasıdır. Soyuq zəncirinin pozula biləcəyi məhsullar, soyuducuda saxlanaraq təravətlərini və qida dəyərlərini qoruya bilər. Məsələn, süd kimi maye qidaların soyuducuda saxlanması, bakteriya çoxalmasını önləyərək təhlükəsiz istehlakı təmin edir.
Eyni zamanda, bişirmə temperaturuna diqqət yetirmək də lazımdır. Ət, toyuq, yumurta və balıq kimi protein mənbələri tam olaraq bişirilmədən istehlak edilməməlidir. Bu məhsulların daxili temperaturunun müəyyən bir dərəcəyə çatması bakteriyaların məhv olmasına kömək edir və qida zəhərlənməsinin qarşısını ala bilər.
Çapraz bulaşmanın qarşısının alınması da qida təhlükəsizliyi baxımından əhəmiyyətlidir. Çiy ətlə təmas etmiş avadanlıqların və səthlərin təmizlənməsi, tərəvəzlərin ayrı qablar və kəsmə lövhələrində hazırlanması çapraz bulaşmanı minimuma endirir.
Açıqda satılan yeməklərdən çəkinmək də yay aylarında diqqət edilməli bir məqamdır. Günəş altında qalan qidalar mikroorqanizmlər üçün uyğun ortamlar yarada bilər və istehlak edildiyində sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər.
Tez-tez Verilən Suallar
Qida zəhərlənməsi necə müəyyən edilir?
Qida zəhərlənməsi əlamətləri çirklənmiş qidanın istehlak edilməsindən sonrakı müddəti izləyən 1 ilə 6 saat ərzində başlayır. Lakin bəzi hallarda bu müddət, mikroorqanizmin növünə görə 12 ilə 72 saata qədər uzana bilər.
Qida zəhərlənməsi nə qədər davam edir?
Yüngül formada keçən qida zəhərlənmələri çox vaxt 2 ilə 3 gün ərzində öz-özünə keçir. İmmunitet sistemi zəif olan fərdlərdə və ya ciddi infeksiyalarda sağalma müddəti daha uzun ola bilər və tibbi dəstək tələb edə bilər.
Ev şəraitində qida zəhərlənməsinə qarşı nə etmək olar?
Bol maye qəbul edərək bədəndəki itkilərin əvəz edilməsi təmin edilməli və həzmi asan, yüngül qidalar seçilməlidir. Şikayətlər bir neçə gün ərzində azalmazsa ya da qızdırma və qanlı nəcis kimi ciddi əlamətlər ortaya çıxarsa mütləq sağlamlıq müəssisəsinə müraciət edilməlidir.
Qida zəhərlənməsi sonrası hansı hallarda həkimə getmək lazımdır?
Yüksək qızdırma, daimi qusma, qanlı nəcis, həddindən artıq halsızlıq ya da maye itkisi kimi əlamətlər ciddi göstəricidir. Əlamətlər, uşaqlar, xroniki xəstəliyi olan fərdlər və yaşlılar üçün təcili müdaxilə tələb edə bilər.