Anoreksiya xəstəliyi, yemək vərdişlərinin idarə edilməsində çətinlik çəkən və həddindən artıq çəki itgisi ilə nəticələnən ruhi pozğunluqdur. Bu narahatlıq əsasən gənc qadınları hədəf alsa da, kişilər və fərqli yaş kateqoriyalarındakı fərdlər arasında da bu vəziyyət müşahidə oluna bilər. Diaqnoz və müalicə prosesi psixiatriya mütəxəssisləri, qidalanma mütəxəssisləri və digər səhiyyə mütəxəssislərindən ibarət bir multidissiplinar komanda tərəfindən həyata keçirilir. Müalicə fərdi terapiya, qidalanma məsləhətçiliyi və lazım olduqda dərman müalicəsini əhatə edə bilər.
Anoreksiya Nervosa Nədir?
Anoreksiya xəstəliyi, çəki nəzarəti və bədən görünüşünə həddindən artıq diqqət yetirərək yemək vərdişlərini məhdudlaşdıran və həddindən artıq arıqlamaya səbəb olan ciddi bir psixiatrik pozğunluqdur.
Aşağı özünə inam, mükəmməlliyyətçilik və nəzarətin itirilməsi kimi psixoloji amillərdən qaynaqlanır. İnsanlar yemək yeməklə bağlı qorxu, günahkarlıq və utanc hissi yaşayırlar və özlərini daima çəki azaltma cəhdlərinin içində tapırlar. Bu xəstəlik müalicə edilməzsə ciddi fiziki sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər.
Anoreksiya Kimlərdə Görülür?
Anoreksiya nervoza adətən yeniyetməlik və gənc yetkinlik yaşlarında üzə çıxır. Bu vəziyyət qadınlarda kişilərə nisbətən daha geniş yayılmış olsa da, son dövrlərdə kişilər arasında da hadisələrin artdığı müşahidə edilir.
Mükəmməlliyyətçi şəxsiyyət quruluşu, aşağı özünə inam, travmalar, sosial təzyiqlər və mediada idealizə olunan arıq bədən görünüşü bu xəstəliyin inkişafında rol oynaya bilər. Rəqqaslar, modellər, idmançılar kimi görünüş mərkəzli peşələrdə çalışan şəxslərdə də görülmə riski daha yüksəkdir.
Anoreksiya Əlamətləri Nələrdir?
Anoreksiya əlamətləri müxtəlif formalarda ortaya çıxa bilər, yayğın olanları aşağıdakılardır:
- Həddindən artıq arıqlama
Fərd, normal bədən çəkisinin altında bir çəkiyə düşərək həddindən artıq çəki itirməyə başlayır.
- Yeməkdən Qaçınma
Fərd, çəki artırmamaq üçün qidaları məhdudlaşdırır və ya tamamilə rədd edir.
- Bədən İmici Pozğunluğu
Fərd, əslində olduğundan daha kök gördüyü bədəni haqqında obsesif düşüncələrə qapılmağa başlayır.
- Məşq Asılılığı
Fərd, kalori yandırmaq üçün həddindən artıq idmanla məşğul ola bilər.
- Yemək Davranışlarında Dəyişikliklər
Fərd, yemək yeyərkən çəki almamaq üçün müəyyən rituallar tətbiq etməyə başlaya bilər.
- Sosial İzolyasiya
Fərd, yeməklə bağlı vəziyyətlərdən qaçmaq üçün sosial fəaliyyətlərdə iştirakdan qaçır.
- Zəiflik və Yorğunluq
Həddindən artıq çəki itgisi və qidalanma çatışmazlığı səbəbindən fərd daima zəif və yorğun hiss edir.
- Saç Tökülməsi və Dəri Problemləri
Bədən, lazım olan qidaları almadığı üçün saç tökülməsi və dəri problemləri yaşana bilər.
- Mədə Problemləri
Uzun müddətli aclığa bağlı olaraq mədə problemləri ortaya çıxa bilər.
- Adət Dövrünün Kəsilməsi
Qadınlarda, həddindən artıq çəki itgisi normal adət dövründə qeyri-sabitliklər yarada bilər.
Anoreksiya Diaqnozu Necə Qoyulur?
Anoreksiya diaqnozu, geniş bir qiymətləndirmələr nəticəsində qoyula bilər. İlk olaraq, həkimlər adətən fiziki bir müayinə edirlər və xəstənin çəkisini normal çəki aralığına görə qiymətləndirirlər. Həmçinin, xəstənin yemək vərdişləri, məşq rutini və bədən algısı haqqında suallar soruşurlar.
Diaqnoz prosesində psixiatrlar DSM-5 meyarlarını əsas götürərək davranışsal, fiziki və emosional əlamətləri qiymətləndirir. Eyni zamanda endokrinoloji və qidalanma ilə bağlı parametrlərin ölçülməsi, qan dəyərlərinizi yoxlanılması, ürək ritm pozuntularının aşkarlanması kimi tibbi testlər də diaqnoza kömək edir. Ailə üzvlərindən alınan məlumatlar da diaqnoz prosesində mühümdür.
Anoreksiya Müalicə Prosesi Necədir?
Anoreksiya müalicəsi, yalnız çəki artışı təmin etməklə məhdudlaşmır. Bu xəstəliyin altında yatan psixolojik səbəblərin də həlli lazım olur. Müalicə prosesi multidissiplinar bir yanaşma ilə həyata keçirilir:
-
Psixoterapiya
Psixoterapiya, bilişsel davranışçı terapiya (BDT), bu prosesdə mühüm rol oynayır. BDT, fərdin pozuq düşüncə modellərini tanımasına və bu düşüncə modellərini sağlam olanlarla əvəz etməsinə kömək edir.
-
Qidalanma Dəstəyi
Qidalanma dəstəyi, diyetoloq nəzarətində hazırlanan sağlam və balanslı bir qidalanma proqramının tətbiqi şəklində planlaşdırılır. Proqram, həm çəki artımını, həm də mütəmadi və sağlam qidalanma vərdişləri qazanmağı hədəfləyir.
-
Tibbi İzləmə
Lazım görüldüyü hallarda elektrolit balansı, ürək sağlamlığı və hormonal səviyyələr müntəzəm olaraq yoxlanılır və müdaxilə edilir.
-
Dərman Müalicəsi
Dərman müalicəsi, narahatlıq və ya depressiya kimi müşayətedici problemlərin varlığında planlaşdırılır. Bu halda psixiatrlar tərəfindən təyin olunan psixiatrik dərmanlardan istifadə edilir.
-
Ailə Terapiyası
Ailənin bu prosesə aktiv şəkildə daxil edilməsi, xəstənin dəstəklənməsinə və eyni zamanda ailə üzvlərinin xəstəlik haqqında məlumatlı olmasına kömək edir.
Anoreksiya və Bulimiya Fərqi Nədir?
Anoreksiya və bulimiya, yemək pozğunluqları olaraq bilinən psixoloji problemlərdir. İki hal arasındakı fərqlər əlamətlərdə, müalicə yanaşmalarında və təsirlənən şəxsin bədən algısında fərqlənir.
Anoreksiya, həddindən artıq kilolu olduğunu zənn edən lakin əslində həddindən artıq arıq olan bir şəxs tərəfindən özünə tətbiq olunan həddindən artıq pəhriz və ya ac qalmanı əhatə edir. Bu halda şəxs daimi olaraq çəki artımından qorxur və bu səbəbdən qida qəbulunu məhdudlaşdırır və ya tamamilə dayandırır.
Bulimiya isə nəzarətsiz yemə krizlərini təqib edərək özünü qusma, oruc tutma, həddindən artıq məşq və ya laksatif istifadəsi ilə kompensasiya etmə davranışlarını əhatə edir. Bulimik fərdlər, normal və ya olmalı olduğundan daha çox kilolu ola bilərlər. Həm fiziki, həm də emosional stress altında ola bilər və bu vəziyyət çox zaman depressiya və ya narahatlıq ilə əlaqələndirilir.
Hər iki halda da peşəkar yardıma ehtiyac vardır. Uyğun müalicə və dəstək ilə, bu narahatlıqların öhdəsindən gəlmək mümkündür.
Tez-Tez Verilən Suallar
Anoreksiya xəstələri tam sağala bilərmi?
Uyğun və erkən müdaxilə ilə anoreksiya xəstəliyinin müalicə ediləbilme ehtimalı vardır. Lakin psixoloji təsirlərinin qalıcı olmaması üçün uzun müddətli izləmə və dəstək müalicəsi vacibdir.
Anoreksiya xəstəsi özünü xəstə olaraq görürmü?
Xeyr, fərd çox vaxt durumunun fərqində deyil və ya çəki itgisini bir uğur kimi görür. Bu vəziyyət müalicəyə müqaviməti artırabilir.
Anoreksiya müalicəsində dərman istifadə olunurmu?
Birbaşa anoreksiya üçün təsdiqlənmiş dərman olmasa da, depressiya və narahatlıq kimi müşayətedici pozğunluqlar üçün həkim nəzarətində dərman müalicəsi tətbiq edilə bilər.
Ailələr anoreksiya xəstəliyində nə rol oynayır?
Ailə dəstəyi həm diaqnoz, həm də müalicə prosesində olduqca əhəmiyyətli. Anlayışlı, dəstəkçi və məlumatlı ailələr müalicə prosesinin uğurunu böyük ölçüdə təsir edir.