Anoreksiya xəstəliyi, yemə vərdişlərinin idarə edilməsində çətinlik çəkmə və həddindən artıq çəki itirmə ilə nəticələnən ruhsal pozuntudur. Bu xəstəlik əksər hallarda gənc qadınları hədəf alsa da, kişilər və fərqli yaş qruplarındakı fərdlərdə də bu vəziyyətə rast gəlinə bilər. Diaqnoz və müalicə prosesi isə psixiatriya mütəxəssisləri, qidalanma mütəxəssisləri və digər sağlamlıq peşəkarlarından ibarət bir multidisiplinar qrup tərəfindən həyata keçirilir. Müalicə fərdiləşdirilmiş terapiya, qida məsləhətçiliyi və lazım gəldikdə dərman müalicəsini əhatə edə bilər.
Anoreksiya Nervoza Nədir?
Anoreksiya xəstəliyi, çəki kontrolu və bədən imicinə fokuslanaraq yemə vərdişlərini məhdudlaşdıran və həddindən artıq arıqlamaya səbəb olan ciddi bir psixiyatrik pozuntudur.
Aşağı özünüqiymətləndirmə, mükəmməliyyətçilik və kontrol itkisi kimi psixoloji faktorlarla əlaqədardır. Şəxslər yeməklə bağlı qorxu, günahkarlıq və utanc hissi yaşayır və özlərini daima arıqlama səylərinin içində tapırlar. Bu xəstəlik müalicə edilməzsə ciddi fiziki sağlamlıq problemlərinə yol aça bilər.
Anoreksiya Kimlərdə Görülür?
Anoreksiya nervoza adətən yeniyetməlik və gənc yetkinlik dövrlərində ortaya çıxır. Bu vəziyyət qadınlarda kişilərə nisbətən daha geniş yayılmış olsa da, son zamanlarda kişilərdəki hallarının artdığına dair müşahidələr var.
Mükəmməliyyətçi şəxsiyyət quruluşu, aşağı özünəgüvən, travmalar, sosial təzyiqlər və mediada ideallaşdırılan arıq bədən imici bu xəstəliyin inkişafında rol oynaya bilər. Rəqqaslar, modellər, idmançılar kimi görünüşə önəm verən peşələrdə çalışan şəxslərdə də görülmə riski daha yüksəkdir.
Anoreksiya Əlamətləri Nələrdir?
Anoreksiya əlamətləri müxtəlif formalarda meydana çıxa bilər, məlum olanları bunlardır:
- Həddindən Artıq Arıqlama
Şəxs, normal bədən çəkisinin altında bir kiloya düşərək həddindən artıq çəki itirməyə başlayır.
- Yeməkdən Qaçınma
Şəxs, çəki almağı qarşısını almaq üçün yeməkləri məhdudlaşdırır və ya tamamilə rədd edir.
- Bədən İmici Pozuntusu
Şəxs, gerçəkdən olduğundan daha kök göründüyü bədəni haqqında obsesif düşüncələrə qapılmağa başlayır.
- Məşq Asılılığı
Şəxs, kalori yandırmaq üçün həddindən artıq dərəcədə məşq etməyə yönələ bilər.
- Yemək Davranışlarında Dəyişikliklər
Şəxs, yemək yeyərkən çəki almamağı üçün müəyyən ritual tətbiq etməyə başlaya bilər.
- Sosial İzolyasiya
Şəxs, yeməkle əlaqəli vəziyyətlərdən qaçmaq üçün sosial fəaliyyətlərdə iştirakdan qaçır.
Həddindən artıq çəki itkisi və qidalanma çatışmazlığı səbəbindən şəxs daima halsız və yorğun hiss edir.
Bədən, lazım olan qidaları almadığı üçün saç tökülməsi və dəri problemləri yaşana bilər.
- Mədə Problemləri
Uzun müddətli aclığa bağlı olaraq mədə problemləri yaşana bilər.
Qadınlarda, həddindən artıq çəki itkiləri normal menstruasiya dövrlərində balanssızlıqlar yarada bilər.
Anoreksiya Diaqnozu Necə Qoyulur?
Anoreksiya diaqnozu, bir sıra əhatəli qiymətləndirmələrin nəticəsində qoyula bilər. Əvvəlcə, doktorlar fiziki bir müayinə edir və xəstənin ağırlığını normal kilo aralığına görə qiymətləndirirlər. Həmçinin, xəstənin yemə vərdişləri, məşq rutini və bədən algısı haqqında suallar verirlər.
Diaqnoz prosesində psixiatrlar DSM-5 kriteriyalarını əsas olaraq davranışsal, fiziki və emosional əlamətləri qiymətləndirir. Eyni zamanda endokrinoloji və qidalanma ilə əlaqəli parametrlərin ölçülməsi, qan dəyərlərinin incələnməsi, ürək ritim pozuntularının saptanması kimi tibbi testlər də diaqnoza yardımçı olur. Ailə üzvlərindən alınan məlumatlar da diaqnoz prosesində önəmlidir.
Anoreksiya Müalicə Prosesi Necədir?
Anoreksiya müalicəsi, yalnız çəki alımını təmin etməklə məhdudlaşmır. Bu xəstəliyin altında yatan psixoloji səbəblərin də ələ alınması lazım gəlir. Müalicə prosesi multidisiplinar bir yanaşma ilə həyata keçirilir:
-
Psixoterapiya
Psixoterapiya, bilişsel davranışçı terapiya (BDT), bu prosesdə önəmli bir rol oynayır. BDT, fərdin pozulmuş düşüncə kalıplarını tanımasına və bu düşüncə kalıplarını sağlam olanlarla dəyişdirməsinə yardımçı olur.
-
Qidalanma Dəstəyi
Qidalanma dəstəyi, dietoloq nəzarəti altında hazırlanmış sağlam və balanslı bir qidalanma proqramının tətbiqi şəklində planlanır. Proqram, həm kilo alımını, həm də müntəzəm və sağlam qidalanma vərdişləri əldə etməyi hədəfləyir.
-
Tibbi Nəzarət
Zəruri görülən hallarda elektrolit balansı, ürək sağlamlığı və hormonal dəyərlər müntəzəm olaraq yoxlanılır və müdaxilə edilir.
-
Dərman Müalicəsi
Dərman müalicəsi, anksiyete və ya depressiya kimi müşayiət edən narahatlıqların varlığında planlanır. Bu halda psixiatrlar tərəfindən reseptlə təqdim olunan psixiatrik dərmanlar istifadə edilir.
-
Ailə Terapiyası
Ailənin bu prosesdə aktiv olaraq qatılaşması, xəstənin dəstəklənməsinə və eyni zamanda ailə üzvlərinin xəstəlik haqqında bilgi sahibi olmasına yardımçı olur.
Anoreksiya və Bulimiya Fərqi Nədir?
Anoreksiya və bulimiya, qida pozğunluqları olaraq bilinən psixoloji narahatlıqlardır. İki vəziyyət arasındakı fərqlər əlamətlərdə, müalicə yanaşmalarında və təsirlənmiş şəxsin bədən algısında ortaya çıxır.
Anoreksiya, həddindən artıq kilolu olduğunu düşünən ancaq əslində çox arıq olan bir şəxs tərəfindən özünə tətbiq edilən həddindən artıq dieta və ya aclıq vəziyyətini əhatə edir. Bu halda şəxs dayanmadan çəki almaqdan qorxur və bu səbəbdən qida qəbulunu məhdudlaşdırır və ya tamamilə kəsir.
Bulimiya isə nəzarətsiz yeməq krizlərini təqib edən özünü qusmaq, oruc tutmaq, həddindən artıq məşq və ya laksativ istifadə etmə kimi metodlarla əvəz etmə davranışlarını əhatə edir. Bulimik fərdlər, normal və ya olması gərəkəmindən çox kilolu ola bilərlər. Həm fiziki, həm də emosional stress altında ola bilərlər və bu hal adətən depressiya və ya anksiyete ilə əlaqəlidir.
Hər iki halda da peşəkar yardıma ehtiyac vardır. Uyğun müalicə və dəstək ilə, bu narahatlıqların öhdəsindən gəlmək mümkündür.
Tez-tez Verilən Suallar
Anoreksiya xəstələri tamamilə sağalar mı?
Uygun və vaxtında müdaxilə ilə anoreksiya xəstəliyinin müalicə olunabilmə ehtimalı var. Ancaq psixoloji təsirlərinin qalıcı olmaması üçün uzun müddətli nəzarət və dəstək müalicəsi önəmlidir.
Anoreksiya xəstəsi özünü xəstə olaraq görərmi?
Xeyr, şəxs çox zaman vəziyyətinin fərqində deyil ya da çəki itkisini bir uğur olaraq görür. Bu vəziyyət müalicəyə müqaviməti artıra bilər.
Anoreksiya müalicəsində dərman istifadə edilirmi?
Birbaşa anoreksiya üçün təsdiqli bir dərman olmasa da, depressiya və anksiyete kimi müşayiət edən pozğunluqlar üçün həkim nəzarəti altında dərman müalicəsi tətbiq edilə bilər.
Ailələr anoreksiya xəstəliyində necə bir rol oynayır?
Ailə dəstəyi həm diaqnoz, həm də müalicə prosesində olduqca əhəmiyyətlidir. Anlayışlı, dəstəkləyici və bilinçli ailələr müalicə prosesinin uğurunu böyük ölçüdə təsir edir.
```