Öd kisəsi daşı, öd kisəsində əmələ gələn bərk kütlənnin ümumi adıdır. Öd kisəsi daşları, xolesterol və bilirubin kimi maddələrin yığılması nəticəsində əmələ gələ bilər. Bu daşlar zamanla böyüyə bilər və öd yollarını tıxayaraq ciddi sağlamlıq problemlərinə yol aça bilər. Öd kisəsi daşları, mədə bulantısı, ağrı və sarılıq kimi əlamətlərlə özünü göstərir. Müalicə edilməzsə, komplikasiyalara səbəb olacağı üçün erkən diaqnoz əhəmiyyətlidir.
Öd Kisəsi Daşı Nədir?
Öd kisəsi daşı və ya öd kanallarında olan bərk kristal quruluşlu kütlələrə öd kisəsi daşı deyilir; bu kütlələr öd piqmentləri, xolesterol və kalsium duzları ehtiva edir. Daşlar 3 mm-dən böyükdürsə, öd kisəsi daşı adlanır; əgər 3 mm-dən kiçiksə, öd çöküntüsü kimi bilinir. Öd kisəsi daşı və ya öd çöküntüsü, insanlarda şiddətli ağrılara səbəb ola bilər.
Öd Kisəsi Daşı Niyə Yaranır?
Öd kisəsi daşı adətən öd içində olan xolesterol və bilirubin maddələrinin balanssız bir şəkildə kristallaşması nəticəsində yaranır. Bu vəziyyətin səbəbləri arasında genetik meyillik, qaraciyər xəstəlikləri, piylənmə, sürətli çəki itkisi, həddindən artıq yağlı qidalanma və hamiləlik kimi amillər yer almaqdadır. Tez-tez görülen səbəblər bunlardır:
-
Yüksək xolesterol səviyyəsi: Öd mayesində xolesterol nisbətinin artması daş yaranmasının başlıca səbəblərindən biridir.
-
Ödün kifayət qədər boşalmaması: Öd kisəsinin müntəzəm yığılmaması, içindəki mayenin qalınlaşmasına və kristal yaranmasına zəmin hazırlaya bilər.
-
Bilirubin artışı: Qaraciyər xəstəlikləri və ya bəzi qan xəstəlikləri, öddə piqment daşlarına səbəb ola biləcək bilirubin toplanmasını tətikləyə bilər.
-
Sürətli çəki itirilməsi, piylənmə, irəli yaş, qadın cinsiyəti, hamiləlik, hormonal müalicələr və ailəvi meyillik də risk amilləri arasında yer ala bilər.
Öd Kisəsi Daşı Üçün Risk Qrupunda Kimlər Yerləşir?
Öd kisəsi daşları, hər kəsin yaşaya biləcəyi bir vəziyyət olmasına baxmayaraq, bəzi insanlarda bu problemin ortaya çıxma ehtimalı daha çox ola bilər.
-
Qadınlar: Qadınlarda öd daşı inkişaf etmə riski, kişilərə nisbətən daha yüksəkdir. Bu vəziyyət, estrogen hormonunun öd tərkibini təsir edərək xolesterol daşlarına zəmin hazırlamasından qaynaqlana bilər.
-
40 yaş üzəri şəxslər: Yaş irəlilədikcə öd daşı görülmə tezliyi arta bilər. Buna görə 40 yaş və yuxarı şəxslərin qarın bölgəsi şikayətlərində öd daşı ehtimalı nəzərə alınmalıdır.
-
Piylənmə problemi yaşayanlar: Bədən kütlə indeksi yüksək olan şəxslərdə qaraciyər daha çox xolesterol istehsal edir, bu da daş yaranma riskini artıra bilər.
-
Sürətli çəki verənlər: Şok diyetlər və ya cərrahi üsullarla sürətlə çəki itirənlərdə, öddə kristallaşma və daş yaranması daha sıx görülə bilər.
-
Hamilə qadınlar: Hamiləlik zamanı hormon səviyyələrindəki dəyişikliklər öd boşalmasını yavaşladaraq daş yaranmasını asanlaşdırır.
-
Yüksək xolesterol, diabet və insulin müqaviməti olanlar: Metabolik sindromla əlaqədar bu xəstəliklər, ödün tərkibini mənfi təsir edə bilər.
-
Ailədə öd daşı hekayəsi olanlar: Genetik meyillik, öd daşı yaranma riskini əhəmiyyətli dərəcədə artırır.
Öd Kisəsi Daşı Əlamətləri Nələrdir?
Öd daşları uzun müddət əlamət verməyə bilər. Ancaq daşların öd kanalına irəliləməsi və ya öd axışını əngəlləməsi ilə birlikdə müxtəlif həzm sistemi problemləri ortaya çıxa bilər:
-
Qarın sağ üst hissəsində və ya qarının ortasında ani başlayan ağrı
-
Ağrının kürəyə və ya sağ çiyinə yayılması
-
Yağlı yeməklərdən sonra həzm çətinliyi, şişkinlik, mədə bulantısı
-
Qusma
-
İştahasızlıq
-
Qızdırma, titrəmə
-
Göz ağlarında və dəridə sararma
Öd Kisəsi Daşı Əməliyyatı Necə Aparılır?
Üst qarın bölgəsində, qaraciyərin altında olan və öddü toplayan kisənin çıxarılması əməliyyatı olan öd kisəsi əməliyyatı, laparoskopik kolesistektomi üsulu ilə həyata keçirilir. Bu əməliyyat, təxminən 1-2 saat çəkir və həzm üçün lazımlı öd qaraciyərdə istehsal edilib saxlanıldığı bir orqandır.
Öd kisəsi əməliyyatının iki tipi var:
Laparoskopik kolesistektomi
Öd kisəsi əməliyyatı üçün tez-tez seçilən üsul laparoskopik kolesistektomidır, bu əməliyyat kiçik kəsiklərlə həyata keçirilir. Qarnın içinə dar bir boru olan laparoskop yerləşdirilir, bu borunun içində işıq və kamera var. Həkim xüsusi alətlər istifadə edərək öd kisəsini çıxarmaq üçün başqa bir kiçik kəsik edir.
Açıq kolesistektomi
Cərrah, öd kisəsini çıxarmaq üçün qarına daha böyük kəsik atır. Xəstə daha sonra bir neçə gün boyunca xəstəxanada izlənir. Qanama problemi olanlar, ciddi öd kisəsi xəstəliyi yaşayanlar, piylənmə olanlar və hamiləliyin son üç ayında olan qadınlar, açıq öd kisəsi əməliyyatı keçirərək müalicə alınır.
Öd Kisəsi Daşı Yaranması Necə Qarşısı Alınır?
Öd kisəsi daşı yaranmasını qarşısını almaq üçün sağlam həyat tərzi mənimsəmək əhəmiyyətlidir. Bu mövzuda diqqət yetirilməsi lazım olan bəzi tədbirlər var:
Balanslı və Mütəmadi Qidalanma Vərdişləri Qazanın
Yüksək xolesterol tərkibli, yağlı və işlənmiş qidalar öd tərkibini birbaşa təsir edə bilər. Günlük qidalanmanızda lif baxımından zəngin, balanslı bir pəhriz seçmək daş yaranmasını əngəlləməyə kömək edə bilər.
Sürətli Çəki Verməkdən Çəkinin
Qısa müddətdə çox çəki vermək, qaraciyərin daha çox xolesterol istehsal etməsinə və bunun ödə toplanmasına səbəb ola bilər. Bu da daş yaranması riskini artırır. Sağlam və davamlı çəki itkisi, öd sistemini qoruyur.
Müntəzəm Fiziki Aktivite Edin
Həftədə ən az 150 dəqiqə sürətlə gəzinti və ya bənzər məşqlər həm çəki nəzarətini dəstəkləyir həm də metabolizmi tənzimləyir. Bu, öd kisəsi tənbəlliyinin qarşısını alaraq öddün daha müntəzəm boşalmasını təmin edir.
Uzun Müddət Aç Qalmaqdan Çəkinin
Gündə üç əsas yemək və lazımdırsa kiçik ara yeməklərlə qidalanmaq, öd kisəsinin müntəzəm olaraq işləməsinə kömək edə bilər. Uzun müddət aç qalmaq isə ödün kisədə qalınlaşmasına və kristallaşmasına zəmin hazırlaya bilər.
Diabet və Xolesterolu Nəzarətdə Saxlayın
Qan şəkəri nizamsızlıqları və yüksək qan yağları, öd tərkibini təsir edərək daş yaranmasını asanlaşdıra bilər. Diabet və ya yüksək xolesterol olan şəxslərin müntəzəm həkim nəzarətində olması vacibdir.
Hamiləlik və Hormonal Dövrlərdə Müşahidə Əhəmiyyətlidir
Hamiləlikdə estrogen səviyyələrinin artması, öd tərkibini dəyişdirərək daş riskini artıra bilər. Bu dövrdə qidalanmaya və fiziki aktivliyə ekstra diqqət göstərilməlidir.
Tez-tez Verilən Suallar
Öd kisəsi daşı həmişə əlamət verirmi?
Xeyr, bəzi insanlarda öd daşları tamamilə səssiz irəliləyə bilər və heç bir əlamət verməz. Bu vəziyyət adətən başqa bir narahatlıq üçün aparılan görüntüləmə zamanı təsadüfən aşkarlanır.
Öd kisəsi daşları təkrar yaranırmı?
Öd kisəsi alınmadan yalnız daşlar təmizlənərsə, zamanla yeni daşlar yarana bilər. Lakin öd kisəsi əməliyyatla çıxarıldığında daş yaranma riski böyük ölçüdə aradan qalxa bilər.
Öd kisəsi daşı qaraciyəri təsir edirmi?
Bəli, daşların öd kanalını tıxaması halında öddün qaraciyərə geri axımı ola bilər. Bu da qaraciyər enzimlərinin yüksəlməsinə və sarılıq kimi ciddi komplikasiyalara yol aça bilər.
Öd kisəsi daşı müalicə edilməzsə nə olar?
Daşlar uzun müddət müalicə edilməzsə, öd kisəsində iltihab, öd yolu tıxanıklığı, pankreatit kimi ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər. Bu hallar təcili müdaxilə tələb edə bilər.