Öd kisəsi daşları, öd kisəsində yaranan sərt kütlənin ümumi adıdır. Öd kisəsi daşları, xolesterol və bilirubin kimi maddələrin yığılması nəticəsində yaranır. Bu daşlar zamanla böyüyərək öd yollarını tıxayaraq ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər. Öd kisəsi daşları, ürəkbulanma, ağrı və sarılıq kimi əlamətlərlə özünü göstərir. Müalicə olunmadıqda, komplikasiyalara səbəb ola biləcəyi üçün erkən diaqnoz önəmlidir.
Öd Kisəsi Daşı Nədir?
Öd kisəsi daşı və ya öd kanallarında olan sərt kristal quruluşlu kütlələrə öd kisəsi daşı deyilir; bu kütlələr xolesterol, öd piqmentləri və kalsium duzlarından ibarətdir. Daşlar 3 mm-dən böyükdürsə, öd kisəsi daşı kimi adlandırılır; əgər 3 mm-dən kiçikdirsə, öd çamuru kimi tanınır. Öd kisəsi daşı və ya öd çamuru, fərdlərdə şiddətli ağrılara səbəb ola bilər.
Öd Kisəsi Daşı Nədən Yaranır?
Öd kisəsi daşı ümumiyyətlə öddə olan xolesterol və bilirubin maddələrinin qeyri-bərabər kristallaşması nəticəsində yaranır. Bu vəziyyətin səbəbləri arasında genetik meyllilik, qaraciyər xəstəlikləri, piylənmə, sürətlə çəki itirmə, həddindən artıq yağlı qidalanma və hamiləlik kimi faktorlar yer alır. Ümumi səbəblər bunlardır:
-
Yüksək xolesterol səviyyəsi: Öd mayesində xolesterol nisbətinin artması daş yaranmasının əsas səbəblərindən biridir.
-
Ödün kifayət qədər boşalmaması: Öd kisəsinin müntəzəm yığılmaması, içindəki mayenin sıxlaşmasına və kristal yaranmasına zəmin hazırlaya bilər.
-
Bilirubin artışı: Qaraciyər xəstəlikləri və ya bəzi qan xəstəlikləri, öddə piqment daşlarına səbəb ola biləcək bilirubin yığımını təşviq edə bilər.
-
Sürətli çəki vermə, piylənmə, irəli yaş, qadın cinsiyyət, hamiləlik, hormonal müalicələr və ailəvi meyllilik də risk faktorları arasında ola bilər.
Kimlər Öd Kisəsi Daşı Riski Altındadır?
Öd kisəsi daşları, hər kəsdə ola biləcəyi halda, bəzi insanlarda bu problemin ortaya çıxma ehtimalı daha yüksəkdir.
-
Qadınlar: Qadınlarda öd daşı inkişafı riski, kişilərə görə daha yüksəkdir. Bu vəziyyət östrojen hormonunun ödəki tərkibə təsir edərək xolesterol daşlarına zəmin hazırlamasından qaynaqlana bilər.
-
40 yaşdan yuxarı şəxslər: Yaşlandıqca öd daşı görülmə sıxlığı arta bilər. Bu səbəbdən 40 yaş və yuxarısı şəxslərin qarın nahiyəsi şikayətlərində öd daşı ehtimalı nəzərə alınmalıdır.
-
Piylənmə problemi yaşayanlar: Bədən kütlə indeksi yüksək olan fərdlərdə qaraciyər daha çox xolesterol istehsal edir, bu da daş yaranma riskini artırır.
-
Sürətli çəki verənlər: Şok dietlər və ya cərrahi metodlarla tezliklə çəki itirənlərdə, öddə kristallaşma və daş yaranması daha tez görülə bilər.
-
Hamilə qadınlar: Hamiləlikdə hormon səviyyələrindəki dəyişikliklər öddün boşalmasını yavaşladaraq daş yaranmasını asanlaşdırır.
-
Yüksək xolesterol, diabet və insulin direnci olanlar: Metabolik sindromla əlaqəli bu xəstəliklər, öddün tərkibini mənfi təsirləndirə bilər.
-
Ailədə öd daşı hekayəsi olanlar: Genetik meyllilik, öd daşı yaranma riskini əhəmiyyətli dərəcədə artırır.
Öd Kisəsi Daşı Əlamətləri Nələrdir?
Öd daşları uzun müddət əlamət verməyə bilər. Ancaq daşlar öd kanalına irəliləyərsə və ya öd axını əngəllərsə, müxtəlif həzm sistemi problemləri meydana çıxa bilər:
-
Qarın sağ üst hissəsində və ya mərkəzində ani başlayan ağrı
-
Ağrının arxaya və ya sağ çiyinə yayılması
-
Yağlı yeməklərdən sonra həzm pozuqluğu, şişkinlik, ürəkbulanma
-
Kusma
-
İştahasızlıq
-
Hərarət, titrəmə
-
Göz ağlarında və dəri saralması
Öd Kisəsi Daşı əməliyyatı Necə Edilir?
Yuxarı qarın bölgəsində, qaraciyərin altında olan və öddü toplayan kisənin çıxarılması əməliyyatı olan öd kisəsi əməliyyatı, laparoskopik kolesistektomi üsulu ilə həyata keçirilir. Bu əməliyyat, təxminən 1-2 saat davam edir və həzm üçün lazım olan öddün qaraciyərdə hazırlanıb toplandığı bir orqandır.
Öd kisəsi əməliyyatının iki növü var:
Laparoskopik kolesistektomi
Öd kisəsi əməliyyatı üçün daha çox üstünlük verilən üsul laparoskopik kolesistektomidir, bu prosedur kiçik kəsiklərlə həyata keçirilir. Qarın içərisinə dar bir boru olan laparoskop qoyulur, bu borunun içərisində işıq və kamera mövcuddur. Həkim xüsusi alətlərdən istifadə edərək öd kisəsini çıxarmaq üçün başqa bir kiçik kesik açır.
Açıq kolesistektomi
Cərrah, öd kisəsini çıxarmaq üçün qarına daha böyük kəsik atır. Xəstə daha sonra bir neçə gün xəstəxanada izlənilir. Qanama problemi olanlar, ciddi öd kisəsi xəstəliyi yaşayanlar, piylənmə problemi olanlar və hamiləliyin son üç ayında olan qadınlar, açıq öd kisəsi əməliyyatı ilə müalicə edilirlər.
Öd Kisəsi Daşı Yaranmasının Qarşısı Necə Alınır?
Öd kisəsi daşı yaranmasının qarşısını almaq üçün sağlam həyat tərzi qəbul etmək vacibdir. Bu mövzuda diqqət edilməsi zəruri olan bəzi tədbirlər var:
Balanslı və Nizamlı Qidalanma Vərdişi Qazanın
Yüksək xolesterol məzmunlu, yağlı və işlənmiş qidalar öd tərkibini birbaşa təsirləyə bilər. Gündəlik qidalanmanızda lif baxımından zəngin, balanslı bir diyet seçmək daş yaranmasını önləməyə kömək edə bilər.
Sürətli Çəki Verməkdən Qaçının
Qısa müddətdə çox kilo itirmək qaraciyərin daha çox xolesterol istehsal etməsinə və onun öddə yığılmasına səbəb ola bilər. Bu da daş yaranması riskini artırır. Sağlam və davamlı kilo itirmək, öd sistemini qoruyar.
Daimi Fiziki Aktivlik Edin
Həftədə ən az 150 dəqiqə sürətli yürüyüş və ya bənzəri fiziki tədbirlər həm kilo kontrolunu dəstəkləyir həm də maddələr mübadiləsini tənzimləyir. Bu, öd kisəsinin tembelliğini önləyərək ödəki boşalmanın daha müntəzəm olmasını təmin edir.
Uzun Müddət Aclıqdan Qaçının
Gündə üç əsas yemək və lazımdırsa kiçik ara yeməklərlə qidalanmaq öd kisəsinin müntəzəmlə işləməsinə kömək edə bilər. Uzun müddət aclıq isə ödün kisədə sıxlaşmasına və kristallaşmasına zəmin yarada bilər.
Diyabet və Xolesterolunuzu Nəzarətdə Saxlayın
Qan şəkəri nizamsızlıqları və yüksək qan yağları öd tərkibini mənfi təsirləyərək daş yaranmasını asanlaşdıra bilər. Diyabeti və ya yüksək xolesterolu olan şəxslərin müntəzəm həkim nəzarətində olması əhəmiyyətlidir.
Hamiləlik və Hormonal Dövrlərdə İzləmə Əhəmiyyətlidir
Hamiləlikdə östrojen səviyyələrinin artması, öd tərkibinin dəyişərək daş riskini artırması ilə nəticələnə bilər. Bu dövrdə qidalanmaya və fiziki fəaliyyətə əlavə diqqət göstərilməlidir.
Tez-Tez Soruşulan Suallar
Öd kisəsi daşları həmişə əlamət verirmi?
Xeyr, bəzi şəxslərdə öd daşları tamamilə sakit şəkildə irəliləyə bilər və heç bir əlamət verməzlər. Bu durum adətən başqa bir xəstəlik üçün həyata keçirilən görüntüləmə əsnasında təsadüfən aşkar edilir.
Öd kisəsi daşları təkrar yaranırmı?
Öd kisəsi alınmadan yalnız daşlar təmizlənirsə, zamanla yeni daşlar yaranabilir. Ancaq öd kisəsi əməliyyatla çıxarıldıqda daş yaranması riski böyük ölçüdə aradan qalxa bilər.
Öd kisəsi daşı qaraciyərə təsir edirmi?
Bəli, daşların öd kanalını tıxaması halında ödün qaraciyərə geri axını ola bilər. Bu da qaraciyər fermentlərinin yüksəlməsinə və sarılıq kimi ciddi komplikasiyalara səbəb ola bilər.
Öd kisəsi daşı müalicə olunmazsa nə olar?
Daşlar uzun müddət müalicə olunmazsa, öd kisəsində iltihab, öd yolu tıxanıqlığı, pankreatit kimi ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər. Bu vəziyyətlər təcili müdaxilə tələb edə bilər.