Sosial Media Asılılığının Təsirləri Nələrdir?

Sosial media asılılığı bu gün getdikcə artan bir vəziyyətdir. İnsanların sosial media platformalarına daimi bağlı qalması, fiziki və psixoloji sağlamlıq üzərində mənfi təsirlərə səbəb ola bilər. Bu vəziyyət, fərdlərin real həyatda münasibətlərini zəiflədə bilər, yuxu rejimini poza bilər və şəxsi inkişaflarını məhdudlaşdıra bilər. Davamlı informasiya axınına məruz qalmaq emosional problemlərə yol açar və sosial mediada yer alan mənfi məzmunlar narahatlıq səviyyəsini artıra bilər.

Sosial Media Asılılığı Nədir?

Sosial media asılılığı, fərdlərin sosial media platformalarına idarəsiz bir şəkildə bağlanmaları vəziyyətini ifadə edir. Gündəlik funksionallığı pozacaq səviyyədə, idarə edilə bilməyən və təkrarlanan sosial media istifadəsi ilə davam edən davranış asılılığı kimi dəyərləndirilir. Fərd istifadəsini məhdudlaşdırmaq üçün cəhdlərə baxmayaraq tez-tez uğursuz ola bilər; dözümlülük və asılılıq kimi əlamətlər görülə bilər. 

Sosial Media Asılılığı Əlamətləri Nələrdir?

Sosial media istifadəsi, insanın xoşbəxtlik hormonu olan dopamin səviyyəsini artırır və beyində dopamin istehsal edən bölgələri aktivləşdirir, ancaq bu vəziyyət asılılığa səbəb olaraq beyin sağlamlığına mənfi təsir göstərə bilər.

Sosial media asılılığının əlamətləri fərddən fərdə dəyişiklik göstərsə də aşağıdakı şəkildə siyahıya alınmışdır:

• Zaman İdarəetməsinin İtməsi: Sosial media istifadə müddətinin planlanandan daha uzun olması və gündəlik öhdəliklərin pozulması.

• Geniş Zihni Qayğı: Sosial mediada keçilən zaman xaricində də daimi olaraq platformaları düşünmə, yeni paylaşımları izləmə istəyi.

• Məhdudlaşdırma Çətinliyi: İstifadəni azaltma cəhdlərinin uğursuz olması, idarəetmə itkisi yaşanması.

• Duygusal Əlamətlər: İstifadə məhdudlaşdırıldığında narahatlıq, qəzəb, narahatlıq və ya kədər hissi.

• Sosial və Akademik İtirlər: Dərslərdə, iş həyatında və ya ailə münasibətlərində performansın azalması, üzbəüz əlaqədən uzaqlaşma.

• Yuxu və Fiziki Təsirlər: Gec saatlara qədər sosial mediada vaxt keçirmək, yuxu pozğunluğu, göz və əzələ yorğunluğu.

Əlamətlərdən bir neçəsinin uzun müddət davam etməsi, sosial media istifadəsinin asılılıq səviyyəsinə çatdığını göstərə bilər.

Sosial Media İstifadəsini Artıran Faktorlar Nələrdir?

Sosial media istifadə müddətinin artmasında fərdi, psixoloji və ətraf mühit faktorları rol oynaya bilər. Faktorlar, şəxslərin onlayn mühitlərdə daha çox vaxt keçirməsinə və zamanla asılılıq riskinin meydana gəlməsinə səbəb ola bilər.

• Anidən Geri Bildirim və Mükafat Mexanizması: Bəyənmə, şərh və paylaşım kimi qarşılıqlı təsirlər beynin mükafat mərkəzini xəbərdar edərək təkrar istifadəyə istəyi artırır.

• FOMO (Qaçırma Qorxusu): Sosial inkişafları, dost paylaşımlarını və ya aktual xəbərləri qaçırma narahatlığı, şəxsləri daimi onlayn olmağa yönəldir.

• Psixoloji Qaçış: Stress, təkərlik, narahatlıq və ya mənfi duyğularla başa çıxmaq üçün sosial medianın bir qaçış sahəsi kimi istifadəsi.

• Ətraf Mühit Faktları: Dost çevrəsi, ictimai trend və iş/məktəb mühitində intensiv sosial media istifadəsi şəxsləri təsirləndirir.

• Alqoritmlər və Məzmun Axışı: Daim yenilənən məzmunlar, videolar və təkliflər istifadəçilərin uzun müddət platformada qalmasına səbəb olur.

• Əlçatanlıq Asanlığı: Ağıllı telefon və mobil internet sayəsində sosial mediaya hər an çatılması istifadəni artırır.

Bütün faktorlar bir araya gəldikdə, sosial media istifadəsinin idarəsiz hala keçməsi və asılılıq səviyyəsinə çatması asanlaşır.

Sosial Media Asılılığının Yol Açdığı Sağlıq Problemləri Nələrdir?

Sosial media asılılığı yalnız psixoloji deyil, həm də bədən sağlamlığını çox yönlü olaraq təsir edə bilər. Uzun müddətli ekran istifadəsi, hərəkətsiz həyat tərzi və nizamsız yuxu vərdişləri zamanla həm fiziki, həm də zehni sağlamlıq problemlərinə yol aça bilər.

Əzələ və Skelet Sistemi Problemləri

• Duruş Pozğunluqları: Telefonu daimi önə əyilərək istifadə etmək boyun və kürək əzələlərində gərginlik yarada bilər. Uzun müddətdə qamburluq, onurğa əyrilikləri və duruş pozğunluqlarına səbəb ola bilər.

• Boyun və Çiyin Ağrıları: Uzun müddət eyni pozisyonda qalmaq əzələlərin həddindən artıq yüklənməsinə yol açar və xroniki ağrılara səbəb ola bilər. Texno (cep) boyun kimi tanınan postür pozğunluğuna bağlı skelet xəstəliyinə də yol açar.

• Əl-Bilek Problemləri: Telefon və kompüter istifadəsi zamanı təkrarlanan hərəkətlər, karpal tunel sindromu kimi əl-bilek problemlərinin inkişafına zəmin hazırlaya bilər.

Göz Sağlığı Üzərindəki Təsirlər

• Rəqəmsal Göz Yorğunluğu: Uzun müddət ekrana baxmaq gözlərdə yanma, sulanma, bulanıq görmə və baş ağrısı yarada bilər.

• Göz Quruluğu: Ekrana baxarkən göz qırpma sayının azalması, göz yaşı istehsalını mənfi təsirləyirək quruluq və batma hissi yaradabilir.

• Işıq Həssaslığı: Daimi parlaq ekrana məruz qalmaq, gözlərdə işığa qarşı həssaslığın artmasına səbəb ola bilər.

Yuxu Pozğunluqları

• Mavi İşıq Təsiri: Telefon və tablet ekranlarından yayılan mavi işıq, yuxu hormonu melatoninin istehsalını azaldar və yuxuya keçidi əngəllər.

• Gec Yatma və Tez Oyqanma Problemləri: Sosial media axışı yuxu müddətinin qısalmasına və gündüz yorğunluğuna səbəb ola bilər.

Psixoloji Sağlıq Problemləri

• Qayğı və Depressiya: Bəyənmə və təsdiq gözləntisi, sosial müqayisələr və onlayn mənfi rəylər qayğını artıra bilər, depressiv duyğu vəziyyətinə səbəb ola bilər.

• Dikkat Dağınıqlığı və Konsentrasiya Problemləri: Bildirişlər və daimi məzmun axışı zehni cəmləşməni zəiflədir, xüsusilə uşaq və gənclərdə akademik uğuru azalda bilər.

• Sosial İzolyasiya: Üz-üzə əlaqənin azalması, təkərlik hissini gücləndirə bilər.

Metabolik və Ümumi Sağlıq Təsirləri

• Hərəkətsizlik: Uzun müddət ekran qarşısında oturmaq enerji sərfiyyatını azaldır, hərəkətsizliklə bağlı çəki artımı və piylənmə riskini artırabilir.

• Qidalanma Rejimində Pozulma: Uzun onlayn müddətlər yemək atlama, sağlam olmayan qəlyanaltılar qəbul etmə kimi vərdişlərə səbəb ola bilər.

• Davamsız Yorğunluq: Yuxu rejiminin pozulması və hərəkətsizlik, daimi yorğunluq və istəksizlik hissi yarada bilər.

Sosial Media Asılılığı Necə Qarşısı Alınabilir?

Sosial media asılılığının qarşısının alınmasında ilk addım, şəxsin öz istifadə vərdişlərinin fərqində olmasıdır. Erkən dövrdə alınan tədbirlər, asılılığın inkişaf edərək problemlərə yol açmasını əngəlləyə bilər.

• İstifadə Müddətini Zəmanləndirmək: Gündəlik sosial media istifadəsinə müəyyən bir zaman limiti qoymaq və bu müddətə sadiq qalmaq asılılığın qarşısını ala bilər.

• Bildirişləri İdarəetmə Altına Almaq: Daim xəbərdarlıq verən bildirişləri bağlı hansı, sosial mediyaya yönəlmə istehlakı azalda bilər.

• Cihazsız Vaxtlar Müəyyənləşdirmək: Yemək, yuxu əvvəlki və ya ailə içi zamanlarda sosial media istifadəsinə fasilə verilməsi önəmlidir.

• Alternativ Fəaliyyətlər İnkişaf Etdirmək: İdman, kitab oxuma, sənət və ya üz-üzə sosial tədbirlər sosial media istifadəsinin yerini ala biləcək sağlam vərdişlər qazandırır.

• Rəqəmsal Detoks Tətbiqləri: Müəyyən aralıqlarla sosial mediyadan uzaq qalmaq, zehni və duyğusal tarazlığı dəstəkləyə bilər.

• Psixoloji Dəstək Almaq: Öz təşəbbüsləri ilə istifadəsini idarə edə bilməyən şəxslərin bir psixiatr mütəxəssisindən dəstək alması lazım ola bilər.

Tez-Tez Soruşulan Suallar

Sosial media asılılığı psixiatrik bir problemmi?

Bəli, davranış asılılığı kimi qəbul edilib və işlev itkisi ilə idarəetmə itkisi əsas kriterlərdir. Diaqnoz, klinik qiymətləndirmə və etibarlı ölçəklərlə psixiatriya mütəxəssisi tərəfindən qoyula bilər.

Sosial medianın zərərləri hansı sahələrdə görülür?

Ruh sağlamlığında narahatlıq duyğu ilə, yuxu və diqqət problemləri, münasibətlərdə üzbəüz təmasın azalması tez-tez qarşılaşılan sahələrdir. Uzun müddətli ekran məruzqəsizliyi fiziki narahatlıqları da artırabilir.

Sosial medianın həyatımıza təsiri hər zaman mənfi mi?

Xeyr. Şüurlu və məqsədli istifadə; təhsil, informasiyaya çıxış və ictimaiyyət duyğusunu dəstəkləyə bilər. Mənfi hallar isə istifadənin idarəetmə çatışmazlığına girərək funksiya itirilməsinə səbəb olduğu hallarda meydana çıxır.

Sosial media gündəlik həyatdakı ünsiyyəti necə təsir edir?

Yazılı və sürətli ünsiyyət asanlaşdığı halda, üzbəüz qarşılıqlı təsirin jest-mimik və tonlama kimi nüansları itəbilir. Empati azalması və yanlış anlaşılma riskini artırır; ailə və cüt münasibətlərində konfliktləri tətikləyə bilər.