Bədən kütlə indeksi (BKİ), fərdin çəkisinin boyuna nisbətini ifadə edən bir ölçüdür və adətən şəxsin ideal çəkidə olub olmadığını müəyyən etmək üçün istifadə edilir. BKİ hesablanması, fərdin çəkisi ilə boyunun kvadratı arasındakı əlaqəni ifadə edir. Fərqli yaş qruplarına görə BKİ dəyərləri, insanların sağlamlıq vəziyyətlərini anlamalarına kömək edə bilər və piylənmə riskini müəyyən etməyə yönləndirə bilər. BKİ-nin yalnız ümumi bir ölçü olduğu unudulmamalıdır; şəxsin əzələ quruluşu, yağ nisbəti və ümumi sağlamlıq vəziyyəti kimi faktorlar da nəzərə alınmalıdır.
Bədən Kütlə İndeksi (BKİ) Nədir?
Bədən Kütlə İndeksi, şəxsin bədən çəkisinin boyunun kvadratına bölünməsi nəticəsində hesablanan bir ölçüdür. Hesablama, şəxsin çəkisinin boyuna görə ideal intervalda olub olmadığını qiymətləndirmək üçün istifadə edilir və Dünya Səhiyyə Təşkilatının (DST) piylənmə təsnifatına əsas yaradır.
BKİ hesablanması, şəxsin ümumi sağlamlıq vəziyyətini qiymətləndirmək və ola biləcək piylənmə riskini müəyyən etmək üçün istifadə edilir. Tək başına kifayət qədər bir ölçü deyil. BKİ, bədəndəki yağ nisbətini və yağ paylanmasını birbaşa göstərmir.
Bədən Kütlə İndeksi Necə Hesablanır?
Bədən kütlə indeksi (BKİ), çəkilərin boyun kvadratına bölünməsi ilə hesablansa da, piylənmə riski haqqında təxminən bir dəyər verə bilər.
- BKİ hesablanma formulu:
BKİ hesablanma formulu: Boy Kilo İndeksi (BKI) = Çəki/boy² şəklindədir.
60 kilo və 1,65 metr boyunda bir şəxsin BKİ’si bu şəkildə hesablanır:
60 ÷ (1,65 x 1,65) = 22,0
- Uşaqlarda bədən kütlə indeksi hesablanması:
Uşaq bədən kütlə indeksini hesablamaq üçün cinsi, boyu, çəkisi və yaşı kimi məlumatlara ehtiyac duyulur. Uşağın boy kilo indeksini tapmaq üçün çəki / (boy x boy) formulu istifadə edilə bilər.
Bədən Kütlə İndeksi Neçə Olmalıdır?
Bədən kütlə indeksi (BKİ), şəxsin çəki ilə boyunun kvadratı üzərində hesablanaraq bədəndəki yağ nisbətini göstərən bir ölçüdür. Ancaq tək başına bir yaxşı – pis dəyərləndirməsi etmək doğru deyil. Çünki hər fərdin yaş, cinsiyet, əzələ kütləsi, yağ paylanması, yaşam stili və genetik xüsusiyyətləri fərqlidir.
Ümumi qəbul gören intervallar bunlardır:
-
18,5’in altı (arığlıq): Bu qrupdakı şəxslərdə immunitet sistemi zəifliyi, vitamin-mineral çatışmazlığı və sümük əriməsi (osteoporoz) riski arta bilər. Böyümə dövründəki uşaqlar və gənc yetkinlər yaxından izlənilməlidir.
-
18,5 – 24,9 (normal aralıq): Sağlam qəbul edilən aralıqdır. Bu qrupdakı şəxslərin balanslı qidalanma və müntəzəm fiziki fəaliyyətlə çəkiərini qorumaqları tövsiyə edilir.
-
25 – 29,9 (artıq çəkili): Artıq çəki, gələcəkdə şəkərli diabet, hipertansiyon və ürək-damar xəstəlikləri riskini artırabilir. Bu qrupdakı şəxslərdə yaşam stili dəyişiklikləri xüsusilə önəmlidir.
-
30 ve üzəri (piylənmə): Piylənmə, bir çox xronik xəstəlik üçün risk faktorudur. Çəki artışı; oynaq sağlığı, tənəffüs funksiyaları, yuxu nizamı və metabolik balans üzərində mənfi təsirlər yarada bilər.
Yaşa Görə Bədən Kütlə İndeksi Necə Olmalıdır?
Yetkin şəxslərdə BKİ ölçümü sabit kriteriyalarla aparılsa da, uşaqlar və yaşlı qrupdakı fərdlərdə fərqliliklər ola bilər.
Uşaq və yeniyetmələr: BKİ, yaşa və cinsiyyətə görə böyümə əyriləri nəzərə alınaraq dəyərləndirilə bilər. Eyni yaşda iki uşağın BKİ’si eyni olsa da, inkişaf sürətləri fərqli ola bilər.
Yaşlılar: Yaşlı dövrlərdə əzələ kütləsi azalarkən yağ nisbətində artış görülebilir. Ona görə də BKİ-nin yanında bel çevrəsi ölçümü və əzələ sıxlığı kimi parametrlər də nəzərə alınır.
Bədən Kütlə İndeksi Niyə Əhəmiyyətlidir?
Bədən kütlə indeksi (BKİ), sağlam bir həyat sürdürmək və olası riskləri erkən fark edə bilmək üçün yol göstərimci bir ölçüdür. Tək başına diaqnoz qoydurucu olmasa da, fərdin çəkisi ilə boyu arasındaki tarazlığı göstərərək sağlamlıq açısından önəmli ipuçları verir.
Yüksək BKİ dəyərləri, piylənmə riskini ortaya qoya bilər. Piylənmə isə ürək-damar xəstəlikləri, hipertansiyon, tip 2 diyabet və oynaq problemləri kimi bir çox xronik rahatsızlıqla birbaşa əlaqəlidir.
BKİ’nin çox aşağı olması da sağlamlıq açısından risklidir. Bu durum, yetərsiz qidalanma, vitamin-mineral çatışmazlıqları, qanazlığı və sümük əriməsi kimi problemlərə zemin hazırlaya bilər.
BKİ takibi, fərdlərin sağlam qidalanma və düzenli egzersiz alışqanlıqları inkişaf etdirməsi üçün yol göstərə bilər. Öz BKİ dəyərini bilmək, çəki kontrolü və yaşam stilindəki dəyişiklikləri planlama açısından önəmlidir.
BKİ nəticələri, tibbi mütəxəssislər üçün də ümumi bir fikir verir. Ancaq tək başına kifayət deyil. Bel çevrəsi ölçümü, əzələ kütləsi, yağ nisbəti və metabolik dəyərlərlə birgə dəyərləndirildiyində daha doğru nəticələr əldə edilir.
Tez-Tez Verilən Suallar
Yaşa görə bədən kütlə indeksi dəyişir mi?
Bəli. Gənc yaşlarda daha aşağı BKİ aralıqları sağlam qəbul edilirken, yaş irəlilədikcə əzələ itikləri və maddələr mübadiləsi dəyişiklikləri səbəbindən ideal aralıq bir az yüksəlir.
Uşaqlarda bədən kütlə indeksi necə dəyərləndirilir?
Uşaqlarda BKİ, yaş və cinsiyətə görə hazırlanan böyümə eğrileri üzərindən dəyərləndirilir. Yetkinlərdə istifadə edilən sabit aralıqlar uşaqlar üçün uyğun deyil. Düzenli pediatrik müayinələrlə BKİ’nin sağlam limitlər içinde olub olmadığı takip edilməlidir.
BKİ tək başına sağlamlıq göstəricisi mi?
Xeyir. BKİ yalnız boy-çəki əlaqəsini göstərən ümumi bir ölçüdür. Əzələ kütləsi, yağ nisbəti, bel çevrəsi və ümumi sağlamlıq durumu da ön planda tutulmalıdır.
BKİ dəyəri yüksək çıxarsa nə edilə bilər?
Sağlam qidalanma və düzenli fiziki aktiviteye yönəlmək faydalı ola bilər. Ancaq kalıcı sonuç üçün bir həkim dəyərləndirməsi aparılması, şəxsi xüsusilə təsir edici məsləhətlər alınması önəmlidir.