Gluten həssaslığı, gluten tərkibli qidalara qarşı həssaslıq göstərən bir vəziyyətdir və adətən həzm problemlərinə səbəb ola bilər. Çölyak xəstəliyi isə immun sistemin gluteni yad maddə kimi qəbul etməsi nəticəsində ortaya çıxan otoimmün bir xəstəlikdir. Bu halda gluten istehlakı bağırsaqlarda ciddi zədəyə səbəb olur. Gluten həssaslığı və çölyak xəstəliyi, bənzər əlamətlərə səbəb olduğu üçün çox vaxt qarışdırılır. Lakin bu iki vəziyyətin mexanizmi, diaqnoz üsulları və müalicə yanaşmaları bir-birindən fərqlidir.
Çölyak Xəstəliyi Nədir?
Çölyak xəstəliyi, genetik olaraq risk altında olan şəxslərdə glutene qarşı bədənin anormal reaksiyası səbəbindən inkişaf edən otoimmün bir xəstəlikdir. Gluten qəbul edildikdə, nazik bağırsaq mukozasında zədə yaranır və bu da vitamin-mineral sorulmasını poza bilər.
Çölyak xəstəliyi olan şəxslərin gluten tərkibli qidalar istehlak etməməyi lazımdır. Diaqnozdan sonra pəhriz dəyişdirilməsi ilə simptomları yüngülləşdirmək mümkündür.
Çölyak Xəstəliyi Əlamətləri Nələrdir?
Çölyak xəstəliyi, hər xəstədə fərqli əlamətlərlə üzə çıxa bilər. Ən çox görülən əlamətlər bunlardır:
-
Qarın ağrısı
-
Xroniki ishal və ya qəbizlik
-
Çəki itirilməsi
-
Anemiya
-
Uşaqlarda inkişaf geriliyi
Bu əlamətlər digər həzm sistemi xəstəliklərində də görə bilineceği üçün dəqiq diaqnozun qoyulması üçün mütəxəssis həkim dəyərləndirməsi gərəkdir.
Gluten Həssaslığı Nədir?
Gluten həssaslığı, arpa, buğda və çovdardakı protein olan glutenə qarşı həssaslıq və ya intolerans vəziyyətini ifadə edir. Bu vəziyyətdə bədən, gluteni həzm edə bilmir və həzm problemlərinə səbəb ola bilər.
Gluten həssaslığının əlamətləri arasında köpüklük, ishal, qarın ağrısı, qəbizlik və yorğunluq var. Çölyakdan fərqli olaraq isə bağırsaqlarda qalıcı bir zədə buraxmır və otoimmün mexanizmə əsaslanmır.
Gluten Həssaslığı Əlamətləri Nələrdir?
Gluten həssaslığı, çölyak xəstəliyi qədər ağır simptomlara sahib olmasa da gündəlik həyatı təsirləyə biləcək fərqli əlamətlərlə də özünü göstərə bilər. Bu vəziyyətin ən önəmli xüsusiyyəti, həzm sistemi xaricində də əlamətlərə səbəb ola bilməsidir.
Gluten həssaslığı əlamətləri:
-
Qarında köpüklük və qaz
-
Qarın ağrısı
-
Baş ağrısı
-
Halsızlıq və yorğunluq
-
Oynaqlarda ağrılar
-
Diqqət dağınıqlığı və konsentrasiyanı çətinləşdirən hallar
Əlamətlər çölyak xəstəliyinə bənzəsə də yüngül keçir və bağırsaq mukozasında zədəyə səbəb olmur.
Gluten Həssaslığı və Çölyak Arasındakı Fərq Nədir?
Gluten həssaslığı və çölyak xəstəliyi bir-birinə bənzər simptomlara sahib olduğu üçün çox zaman eyni xəstəlik kimi düşünülsə də əslində fərqlidir.
-
Xəstəliyin Əsası
İmmun sisteminin gluten qarşısında həddindən artıq reaksiya verdiyi otoimmün bir xəstəlik olan çölyak, bədənin öz toxumalarına hücum etməsinə səbəb olur. Bədən, gluteni yad maddə kimi qəbul edir və öz bağırsaq toxumalarına zərər verir.
Gluten həssaslığında isə belə bir immun sistem reaksiyası yoxdur. Daha çox gluten həzm edildikdə bağırsaq və sinir sistemi üstündən narahat edici simptomlar baş verə bilər.
-
Bağırsaqlara Təsiri
Çölyak xəstəliyində nazik bağırsaq səthində zamanla zədə yaranır. Bu zədə vitamin və mineral sorulmasını əngəlləyir, anemiya və ya sümük əriməsi kimi problemlər ortaya çıxa bilər.
Gluten həssaslığında isə bağırsaqlarda qalıcı bir struktural dəyişiklik yaranmaz. Şəxs gluten qəbul etdikdə köpüklük, ağrı və yorğunluq hiss edə bilər, lakin uzun müddətli orqan zədəsi yaranmaz.
-
Diaqnoz Üsulları
Çölyak xəstəliyi, qan testləri və endoskopiya zamanı alınan biopsiya ilə dəqiq olaraq təsdiq edilə bilər. Bu səbəbdən glutensiz pəhrizə başlamadan əvvəl testlərin aparılması lazımdır.
Gluten həssaslığında isə bir laboratoriya testi yoxdur. Diaqnoz, daha çox eliminasiya pəhrizi ilə yəni gluten çıxarıldığında əlamətlərin azalması ilə təsdiqlənə bilər.
-
Qidalanma Məcburiyyəti
Çölyak xəstələrinin ömür boyu glutensiz qidalanması məcburidir. Hətta bir tikə belə gluten istehlakı, bağırsaq zədəsinin yenidən başlamasına səbəb ola bilər.
Gluten həssaslığı olanlarda isə vəziyyət daha esnektir. Bəzi şəxslər az miktarda gluteni tolere edə bilərkən, bəziləri tamamilə glutensiz qidalanmaq məcburiyyətində ola bilər.
-
Uzun Müddətli Risklər
Çölyak müalicə edilməzsə osteoporoz, sonsuzluq və bağırsaq xərçəngi kimi ciddi sağlamlıq problemləri inkişaf edə bilər. Gluten həssaslığı isə həyat keyfiyyətini azaltsa da uzun müddətdə orqanlarda qalıcı zədələnməyə səbəb olmaz.
Tez-tez Soruşulan Suallar
Çölyak xəstələri nəyi yeyə bilməz?
Çölyak xəstələri buğda, arpa və çovdar kimi gluten tərkibi olan bütün taxılları və bunlardan hazırlanan çörək, makaron, bisküvi kimi qidaları istehlak edə bilməzlər. Düyü, qarğıdalı, kinoa kimi glutensiz qidalar seçilməlidir.
Gluten həssaslığı testi necə aparılır?
Gluten həssaslığı testi üçün xüsusi bir laboratoriya metodu mövcud deyil. Eliminasiya pəhrizi tətbiq edilə bilər; gluten pəhrizdən çıxarıldığında simptomların azalıb-azalmadığı gözdən keçirilməlidir.
Gluten həssaslığı uşaqlarda necə başa düşülür?
Uşaqlarda gluten həssaslığı qarın ağrısı, narahatlıq, köpüklük və yorğunluq kimi simptomlarla özünü göstərə bilər. Valideynlər bu şikayətləri fərq etdiyində bir uşaq gastroenterologiya mütəxəssisinə müraciət etməlidirlər.
Çölyak xəstələri çöldə yemək yeyərkən nələrə diqqət etməlidirlər?
Çölyak xəstələri restoranlarda yemək yeyərkən istifadə edilən maddələri və bişirmə üsullarını mütləq sorğu-suala çəkməlidirlər. Çünki ən kiçik çarpaz bulaşma belə bağırsaqlarda zədəyə səbəb ola bilər.
