Skolyoz, onurğanın öndən baxıldığında sağa və ya sola istiqamətdə anormal bir əyrilik göstərməsi ilə təyin olunan struktural bir onurğa problemidir. Uşaq və yeniyetmə dövründə ortaya çıxan skolyoz yalnız duruş pozğunluğu kimi qiymətləndirilməməli; onurğanın tarazlı strukturunu və bədənin ümumi duruşunu təsir edə bilən bir vəziyyət olaraq diqqətə alınmalıdır. Erkən dövrdə əlamət göstərmədən irəliləyə bilən skolyoz, çiyin, bel və omba səviyyəsində asimmetriya kimi fiziki dəyişikliklərlə fərq edilə bilər.
Skolyoz (Onurğa Əyriliyi) Nədir?
Skolyoz, onurğanın öndən baxıldığında sağa və ya sola doğru anormal əyrilik göstərməsi ilə təyin olunan bir onurğa deformitesidir. Sağlam bir onurğa arxadan baxıldığında düz bir xətt şəklində görülür, lakin skolyozda S şəklinə bənzər bir əyrilik müşahidə edilə bilər. Əksər hallarda vertebraların öz oxu ətrafında dönməsi də əyriliyə əlavə oluna bilər.
Onurğa əyriliyi, təkcə duruş pozğunluğu kimi qiymətləndirilməməli; onurğanın struktural bütövlüyünü təsir edə bilən bir vəziyyət olduğu unudulmamalıdır. Əyriliyin dərəcəsi, şəxsin yaşı və böyümə potensialı, izlənəcək yanaşmanın müəyyənləşdirilməsində təsirli amillər arasında yer ala bilər.
Skolyoz Nə Üçün Olur?
Skolyozun ortaya çıxma səbəbi hər zaman dəqiq şəkildə müəyyən edilə bilməz. Ən çox rastlanan skolyoz növü idiopatik skolyoz adlandırılır və bu qrupda müəyyən bir səbəb tapılmaz. Bununla yanaşı bəzi hallarda skolyoza səbəb ola biləcək faktorlar aşağıdakılardır:
-
Anadangəlmə səbəblər: Onurğanın ananın bətni içində inkişafı sırasında meydana gələn struktural pozğunluqlar
-
Neyromuskulyar xəstəliklər: Əzələ və sinir sistemini təsir edən bəzi xəstəliklər
-
Travmalar: Onurğanı təsir edən ciddi xəsarətlər
-
Dejenerativ dəyişikliklər: İrəli yaşlarda onurğada müşahidə olunan aşınmalar
Skolyozun duruş pozğunluğu, ağır çanta daşımaq və ya yanlış oturmaq kimi vərdişlərlə birbaşa meydana gəldiyi düşünülməsi yaygındır, lakin bu faktorlar əksər hallarda tək başına skolyoz səbəbi deyil, sadəcə mövcud əyriliyin fərq edilməsini gecikdirə və ya duruşu mənfi təsir edə bilər.
Skolyoz Əlamətlər Nələrdir?
Skolyoz əlamətləri, əyriliyin dərəcəsinə və irəliləmə sürətinə bağlı olaraq dəyişə bilər.
Erkən Dövr Skolyoz Əlamətləri
-
Çiyin səviyyəsində bərabərsiz görünüş
-
Kürek sümüyündə normadan daha nəzərəçarpan görünüşün olması
-
Bel və ya omba səviyyəsində asimetriya
-
Paltarların bədəndə bərabərsiz durması
İrəli Dövr Skolyoz Əlamətləri
-
Bel və çiyin ağrıları
-
Göz qabağında duruş pozğunluğu
-
Uzun müddət ayaqda durmaqda çətinlik
-
İrəli mərhələlərdə nəfəs alma qabiliyyətində azalma
Əlamətlər hər xəstədə eyni şəkildə ortaya çıxmaya bilər. Bu səbəblə xüsusilə büyümə çağındakı uşaqlarda müntəzəm müşahidə əhəmiyyətlidir.
Skolyoz Növləri Nələrdir?
Skolyoz, meydana gəlmə səbəbi, müşahidə yaşı və onurğadakı əyriliyin xüsusiyyətlərinə görə müxtəlif növlərdə təsnif edilir. Bu təsnifat, xəstəliyin gedişi və izləniləcək yanaşmanın müəyyənləşdirilməsi baxımından əhəmiyyətlidir.
- İdiopatik Skolyoz
İdiopatik skolyoz, tez-tez rastlanan skolyoz növüdür və səbəbinin dəqiq məlum olmadığı vəziyyətləri ifadə edir. Adətən uşaq və yeniyetmə dövründə ortaya çıxır. Öz içində;
-
-
İnfantil (0-3 yaş)
-
Yuvenil (4-10 yaş)
-
Adölesan (10 yaş və sonrası)
-
olarak alt qruplara ayrılabilir. Xüsusilə böyümə dövrlərində irəliləmə riski taşıya biləcəyi üçün müntəzəm təqib əhəmiyyətlidir.
- Konjenital (Anadangəlmə) Skolyoz
Konjenital skolyoz, ana bətni içindəki inkişaf zamanı meydana gələn struktural pozğunluqlara bağlı olaraq ortaya çıxa bilər. Vertebraların natamam və ya anormal inkişafı mövzu olur. Bu növ skolyoz, adətən erkən uşaq dövründə fərq edilir və digər skolyoz növlərinə görə daha yaxın izlənilməsi lazım gəlir.
- Neyromuskulyar Skolyoz
Neyromuskulyar skolyoz; sinir və əzələ sistemini təsir edən bəzi xəstəliklərə bağlı olaraq inkişaf edir. Əzələlərin onurğanı yetərincə dəstəkləməməsi nəticəsində əyrilik yaranır. Bu növ skolyozda, altta yatan nevroloji vəziyyət də qiymətləndirmə prosesinin vacib bir hissəsidir.
- Dejenerativ (Yetkin Tip) Skolyoz
Dejenerativ skolyoz, adətən irəli yaşlarda onurğada meydana gələn aşınma, disk və oynaq dəyişiklikləri nəticəsində ortaya çıxar. Əvvəllər skolyozu olmayan şəxslərdə yetkinlik dövründə inkişaf edə bilər.
- Funksional (Struktural Olmayan) Skolyoz
Funksional skolyozda onurğada qalıcı bir struktural pozğunluq olmaz. Duruş pozğunluğu, ayaq boyu bərabərsizliyi və ya əzələ spazmları kimi səbəblərlə müvəqqəti əyrilik meydana gələ bilər. Altta yatan səbəb ortadan qaldırıldığında əyrilik düzəlir.
Skolyoz Necə Diaqnoz Olunur?
Skolyoz diaqnozu, klinik qiymətləndirmə və görüntüləmə metodları birgə istifadə edilərək qoyulur. Fiziki müayinə zamanı onurğa xətti, çiyin və omba səviyyələri qiymətləndirilir. Önə əyilmə testi kimi sadə müayinə metodları, onurğadakı asimmetriyanın fərq edilməsini təmin edə bilər.
Dəqiq diaqnoz və əyriliyin dərəcəsinin müəyyən edilməsi üçün radioloji görüntüləmə metodlarından istifadə edilir. Onurğadaki əyriliyin açı ölçülərək təqib və müalicə planlaması aparılır.
Skolyoz Müalicəsi Necə Planlaşdırılır?
Skolyoz müalicəsi, hər xəstə üçün fərdi şəkildə planlaşdırılır. Əyriliyin dərəcəsi, xəstənin yaşı, böyümə potensialı və mövcud şikayətlər müalicə yanaşmasını müəyyən edən əsas elementlərdir. Hər skolyoz xəstəsində eyni müalicə metodunun tətbiq olunması mümkün deyildir.
Təqib və Müşahidə
Yüngül dereceli skolyoz hallarında müntəzəm təqib kifayət ola bilər. Bu prosesdə əyriliyin irəliləyib-irəliləmədiyi müəyyən fasilələrlə qiymətləndirilir.
Skolyoz Məşqləri
Skolyoz məşqləri, onurğa ətrafındakı əzələlərin tarazlanmasına və duruş fərqindalığının artırılmasına kömək edə bilər. Ancaq məşqlər, tək başına skolyozu ortadan qaldıran bir metod olaraq qiymətləndirilməməlidir. Adətən fiziki müalicə proqramlarının bir hissəsi olaraq planlanır.
Korse Müalicəsi
Böyümə çağındakı bəzi xəstələrdə, əyriliyin irəliləməsini yavaşlatmqç məqsədilə korse müalicəsi tövsiyə edilə bilər. Korse istifadəsi müddəti və şəkli, həkim qiymətləndirməsi doğrultusunda müəyyən edilir.
Cərrahi Müalicə
İrəli dərəcəli və irəliləmə riski yüksək skolyoz hadisələrində cərrahi müalicə gündəmə gələ bilər. Ancaq hər skolyoz xəstəsinin əməliyyat edilməsi lazım deyil. Cərrahi qərar, çox sayda kriteriyin birlikdə qiymətləndirilməsi ilə alınır.
Skolyozlu Xəstələr Üçün Yaşam Tərzi Təklifləri Nələrdir?
Skolyozlu xəstələr üçün yaşam tərzi düzəlmələr, müalicənin yerinə keçməz; lakin ümumi yaxşılıq vəziyyətini dəstəkləyici və onurğaya yükü azaltıcı bir yanaşma təqdim edə bilər.
- Doğru Duruş Vərdişi Yazanılmalı
Gündəlik həyatdadoğru duruşu qəbul etmək, onurğaya düşən qeyri-bərabər yüklərin azaldılmasına kömək edə bilər. Uzun müddət eyni mövqedə qalmaqdan qaçınmalı, oturarkən arxa dəstək verilməsinə əhəmiyyət verilməlidir. Kompüter, telefon və planşet istifadəsi zamanı baş və çiyinlərin önə doğru düşməməsinə diqqət edilməlidir.
- Erqonomik İş və Oturma Düzeni Sağlanmalı
İş masası, stul və ekran yüksəkliyi insan boyuna uyğun şəkildə tənzimlənməlidir. Ayaqların yerə tam basılması, bel boşluğunun dəstəklənməsi və ekranın göz hizasında olması tövsiyə edilir. Uzun müddət masabaşı işlərdə müntəzəm ara verilmesi, onurğanın rahatlamasına kömək edə bilər.
- Fiziki Aktivlik və Hərəkətlilik Dəstəklənməlidir
Skolyozlu fərdlərdə tamamilə statik həyat tərzi tövsiyə edilmir. Əksinə, həkim və fizyoterapistin uyğun gördüyü ölçüdə müntəzəm fiziki fəaliyyət, onurğa ətrafındakı əzələlərin tarazlanmasına kömək edə bilər. Yeriş, üzmə və nəzarətli məşq proqramları, ümumi bədən fərqindalığını artıra bilər. İdman və məşq seçimi mütləq fərdi qiymətləndirmə uyğun olmalıdır.
- Skolyoz Məşqləri Şüurlu Şəkildə İcra Olunmalı
Skolyoz məşqləri, adətən fiziki müalicə və reabilitasiya proqramlarının bir hissəsi olaraq planlanır. Bu məşqlər, əzələ tarazlığını dəstəkləməyi və duruş fərqindalığını artırmağı hədəfləyir. Məşqlərin şüursuz və nəzarətsiz şəkildə aparılması tövsiyə edilmir; mütləq mütəxəssis nəzarətində planlanmalıdır.
- Gündelik Yük Daşıma Vərdişlərinə Diqqət Edilməlidir
Ağır çantaların tək çiyində daşınması, onurğaya bərabər olmayan yük gətirə bilər. Arxa çanta istifadə edilirsə, iki çiyin qayışı birgə istifadə edilməli və çanta ağırlığı mümkün qədər azaldılmalıdır.
- Yatma Pozisyası və Yatak Seçimi Əhəmiyyətlidır
Yatış zamanı onurğanın təbii hizasının qorunması hədəflənməlidir. Çox bərk və ya çox yumşaq yataqlar əvəzinə, onurğanı dəstəkləyən uyğun yataqlar üstünlük verilə bilər. Yatış pozisiyası fərddən fərdə dəyişə biləcəyi üçün ən rahat və dəstəkləyici mövqenin müəyyən edilməsi əhəmiyyətlidir.
- Müntəzəm Nəzarətlər Gecikdirilməməlidir
Skolyozun gedişi zaman içində dəyişiklik göstərə bilər. Bu səbəbdən müntəzəm həkim nəzarətləri, əyriliyin irəliləyib-irəliləmədiyinin qiymətləndirilməsi baxımından əhəmiyyətlidir.
Tez-tez Soruşulan Suallar
Skolyoz ağrıya səbəb olur mu?
Skolyoz hər xəstədə ağrıya yol aça bilmir. Ancaq əyriliyin dərəcəsi artdıqca və ya yetkin yaşlarda bel və arxa bölgədə ağrı şikayətləri ortaya çıxır.
Korse müalicəsi hər skolyoz xəstəsində lazımdır mı?
Korse müalicəsi, adətən böyümə çağındakı və müəyyən derecə arasında əyriliyi olan xəstələrdə qiymətləndirilir. Hər skolyoz xəstəsi üçün korse istifadə edilməsinə gərək yoxdur və qərar həkim qiymətləndirməsin doktor tərəfindən verilir.
Skolyoz idman etməyə mane ola bilər mi?
Skolyoz diaqnozu, hər zaman idman etməyə mane olmaz. Lakin idman və fiziki aktivlik seçimi, xəstənin vəziyyətinə görə planlanmalı və həkim tövsiyələriyə uyğun davam edilməlidir.
Uşaqlarda skolyoz necə fərq edilir?
Uşaqlarda skolyoz əksər hallarda çiyin, bel və ya omba səviyyəsindəki asimmetriya ilə fərq edilir. Bu səbəbdən ailələrin duruş dəyişikliklərinə diqqət etməsi və şübhəli hallarda qiymətləndirmə aparması əhəmiyyətlidir.
