Ödem, bədəndə həddindən artıq maye yığılması nəticəsində toxumalarda şişmə və qabarıqlıq yaradan bir vəziyyətdir. Adətən ayaqlar, topuqlar, əllər və üz kimi bölgələrdə görülən ödəmin, bəzən bədənin başqa bölgələrində də ortaya çıxması mümkündür. Ödəm yaranmasına səbəb olan amillər arasında ürək çatışmazlığı, böyrək xəstəlikləri, qaraciyər problemləri, hormonal disbalanslar və limf sistemi pozulmaları yer alır. Erkən dövrdə fərq edilən ödəm, düzgün idarəetmə yanaşmaları ilə nəzarət altına alına bilər.
Ödem Nədir?
Ödem, damar içindən toxuma aralığına maye keçişinin artması və ya bu mayenin yeterli şəkildə geri əmilə bilməməsi nəticəsində yaranır. Tez-tez kapilyar keçiriciliyin artması, damar içi təzyiqin yüksəlməsi və ya limfatik drenajın pozulması bu vəziyyətə zəmin yaradır.
Ödem, ayaqlar, topuqlar, əllər, üz və qarın kimi bölgələrdə aşkar ola bilər. Dəridə gərginlik hissi, şişkinlik, çəki artımı və toxunduqda çökük yaranması kimi hallar da yaşana bilər. Bu proseslər, şəxsin mövcud sağlamlıq vəziyyətinə, yaşam vərdişlərinə və ətraf mühit amillərinə bağlı olaraq inkişaf edir.
Bədəndə Ödem Əlamətləri Nələrdir?
Bədəndə ödəm, adətən ağırlıq hissi, dəridə gərginlik, şişlik və sərtlik kimi əlamətlərlə özünü göstərir. Xüsusilə əllər, topuqlar, ayaqlar və üz bölgəsində görülən ödəm vəziyyətində, həkimə müraciət etmək vacibdir. Ani çəki artımı, sidikqovucu dərmanların təsirsiz qalması və nəfəs darlığı kimi şikayətlər varsa, tibbi yardım alınmalıdır.
Ödem kliniki olaraq aşağıdakı göstərişlərlə özünü göstərə bilər:
-
Alt ekstremitələrdə aşkar şişlik
-
Dəridə gərginlik
-
Barmaqla basıldığında çökük yaranması (çuxurlu ödəm)
-
Səhər saatlarında göz ətrafında ödəm
-
Ayaqqabı və ya üzük kimi aksesuarlarn dar gəlməsi
-
Günlük çəki təqibində açıqlanmayan artım
-
Yorğunluq və ümumi bədən halsızlığı
Bədən Niyə Ödem Tutar?
Bədəndəki ödəm yaranmasına töhfə verən səbəblər; fizioloji və patoloji olmaq üzrə iki əsas başlıq altında qiymətləndirilə bilər. Ödəm yaranmasının mənbəyinə görə izlenəcək klinik yol xəritəsi də dəyişə bilər.
Fizioloji Səbəblər
Fizioloji ödəm, adətən yaşam tərzinə və ətraf mühit şərtlərinə görə yaranır. Bu növ ödəmlər qısa müddətlidir və altda yatan bir xəstəlik mövcud deyil. Ancaq uzun müddət davam etməsi halında tibbi qiymətləndirmə gərəkli ola bilər.
Aşırı Duz İstifadəsi
Yüksək miqdarda duz tərkibli qidalar, bədəndə natrium yığılmasına yol açaraq hüceyrədənkənar mayenin artmasına səbəb ola bilər. Natriumun bu təsiri ilə toxumalarda su saxlanır və ödəm inkişaf edir.
Yetərsiz Su İstifadəsi
Yetərli su içilmədiyi təqdirdə bədən maye çatışmazlığını kompensasiya etmək məqsədilə suyu toxumalarda tutma meylini göstərir. Bu durum, böyrəklərin suyu geri əmmə mexanizmlərini aktiv edərək ödəm yaranmasına töhfə verə bilər
Hərəkətsizlik və Uzun Müddətli Duruş Pozuntuları
Uzun müddət eyni duruşda qalmaq alt ekstremitələrdə venoz dönüşü azaldır. Dolaşımın yavaşlaması, yerçəkiminin təsiri ilə mayenin toxumalara keçməsinə və ayaqlarda ödəm yaranmasına səbəb olur.
Hormonal Dəyişikliklər
Menstruasiya dövrü öncəsi, hamiləlik, menopoz kimi dövrlərdə estrogen və progesteron səviyyələrindəki dəyişikliklər bədən maye balansını təsir edir. Bu durum xüsusilə qadın fərdlərdə keçici ödəm yaranmasına yol aça bilər.
Yüksək Temperatur və Nəmli Hava
İsti havalarda damarlar genişlənir (vazodilatasiya), bu da damar içindəki mayenin ətraf toxumalara keçməsini asanlaşdırır. Yay aylarında əllərdə və ayaqlarda ödəm artışı yaygın olaraq görülə bilər.
Patoloji Səbəblər
Patoloji ödəm, altda yatan bir orqan funksiyası pozuqluğuna bağlı olaraq yaranır və xroniki sürətlənə bilər. Bu növ ödəmlərin səbəbini müəyyənləşdirmək, düzgün diaqnostik və müalicə baxımından önəmlidir.
Ürək Çatışmazlığı
Ürəyin pompalama qabiliyyətinin azalması, toxumalara kifayət qədər qan çatmamasına və venoz qanın geri yığılmasına səbəb olur. Bu durum xüsusilə ayaqlarda və topuqlarda simmetrik ödəm ilə özünü göstərə bilər.
Böyrək Xəstəlikləri
Böyrəklərin süzmə funksiyasının pozulması, maye və elektrolit balansını təsir edir. Nefrotik sindrom kimi hallarda protein itkisi damar içi onkotik təzyiqi azaldır, bu da ödəm yaranmasını tetikləyə bilər. Göz qapaqlarında və üzdə səhərlər daha da müəyyənləşən ödəm, böyrək mənşəli ola bilər.
Qaraciyər Çatışmazlığı
Qaraciyərin protein sintezləmə qabiliyyətinin azalması, qanın damar içində tutulmasını çətinləşdirir. Bu duruma bağlı olaraq qarında maye yığılması və topuqlarda ödəm də tez-tez müşahidə olunur.
Tiroid Bezi Yetersizliyi (Hipotiroidizm)
Tiroid hormonlarının azalması, toxumalar arasında mukopolisakkarit yığılması ilə birlikdə non-pitting ödəm adlandırılan, sərt və basıldığında çökmə göstərməyən ödəm yaranmasına səbəb ola bilər.
Limfatik Drenaj Pozulmaları (Lymphoedema)
Limf damarlarının doğuşdan yetersiz inkişafı və ya cərrahi, travma və ya infeksiya sonrası tıxanmaları, limfödəm adı verilen xroniki və adətən tek tərəfli ödəm yaranmasına səbəb olur.
Bədəndəki Ödem Necə Atılır?
Bədəndəki ödəm atmaq üçün duz istifadəsini azaltmaq, bol su içmək, müntəzəm idman etmək və yüksək ayaq pozisiyasında dinlənmək faydalı ola bilər. Əgər ödəm davamlı təkrarlanırsa və ya şiddətlidirsə, mütləq bir sağlamlıq mütəxəssisinə müraciət edə bilərsiniz
Ödemi atmada etkili metodlar bunlardır:
-
Duz istifadəsini azaltmaq
-
Həkim nəzarətində kompressiya corabı geymək
-
Yeriş etmək
-
Velosiped sürmək
-
Ödemli bölgəyə masaj etmək
-
Dar geyimlər geyməmək
-
Sağlam qidalanmaq
-
B6 vitamini əlavəsi almaq
Ödem atıcı qidalar:
-
Cəfəri
-
Xiyar
-
Qarpız, ananas
-
Limonlu su
Bu cür qidaların istifadəsində şəxsi sağlamlıq vəziyyəti nəzərə alınmalıdır. Böyrək xəstəliyi olan şəxslər həkimlərinə müraciət etmədən hər hansı bir bitkiyə dayalı həll tətbiq etməməlidirlər.
Bədəndə Ödem Necə Təşhis Edilir?
Ödem təşhisi etmək və səbəbini anlamaq üçün fiziki müayinə aparılır, bədən toxumalarındakı şişliyi yoxlanır və tibbi keçmiş incələnir. Bəzi hallarda qan testləri, ultrasəs müayinələri və ya digər testlər də gərəkli ola bilər.
- Ödem təşhisi edərkən müəyyən bölgələr müəyyən edilir və dəriyə təzyiq tətbiq edilərək şiddəti ölçülür.
- Şəxsin tibbi keçmişi sorğulanır; sağlamlıq problemləri və qidalanma vərdişləri ilə bağlı məlumat alınır.
- Qan testləri ilə böyrək funksiyaları, tiroid funksiyaları, qaraciyər enzimləri və elektrolit balansı qiymətləndirilir.
- Damarlarla əlaqəli olduğu düşünülən hallarda ultrasəs müayinəsi aparıla bilər.
- Ayaqlardakı ödəm varsa, Doppler ultrasəsi ilə incələnir.
- Orqan mənşəli problemlərdə rentgen, KT və ya MR kimi görüntüləmə testləri tətbiq oluna bilər.
Ödem Müalicəsi Necə Aparılır?
Ödem müalicəsinin əsas prinsipi, altda yatan səbəbin müəyyən edilməsi və bu səbəbə yönəlik uyğun tibbi yanaşmanın tətbiq olunmasıdır. Keçici ödəmlərdə yaşam tərzi dəyişiklikləri adətən yetərli olurken, sistemik xəstəliklərə bağlı ödəmlərdə tibbi müalicə şərtdir.
Altda yatan bir ürək, böyrək, qaraciyər və tiroid xəstəliyi mövcuddursa, əlaqəli mütəxəssisin yönləndirməsi ilə tibbi müalicə planlanır. Gərəkli görüldükdə həkim kontrolunda dərmanlar istifadə oluna bilər. Ancaq bu dərmanlar kontrolsuz istifadə edildiyində ciddi maye-elektrolit disbalanslarına yol aça biləcəyi üçün həkim nəzarətində olmalıdır.
Dərmanlara və ya limfatik drenaj pozulmalarına bağlı ödəmlərdə isə fiziki müalicə və limfatik masaj kimi dəstəkləyici metodlar seçim edilə bilər. Tek tərəfli, sərt və ya uzun davam edən ödəmlərdə irəli dəyərləndirmə aparılmalıdır.
Sık Sorulan Sorular
Bədəndəki ödəm neçə gün ərzində keçər?
Ödemin müddəti, altda yatan səbəbin türünə bağlı olaraq dəyişiklik göstərə bilər. Fiziki aktivlik çatışmazlığı, aşırı duz istifadə və ya hormonal dəyişikliklər səbəbilə yaranan ödəm adətən öz-özünə bir neçə gün ərzində azala bilər. Ancaq ürək, böyrək ya da qaraciyər mənşəli ödəmlərin düzəlməsi daha uzun sürə bilər və tibbi müdaxilə gərəkli ola bilər.
Hər şişlik ödəm deməkdirmi?
Xeyr, hər şişlik ödəm ilə əlaqədar deyil. Travmalar, infeksiyalar, yumşaq toxuma xəstəlikləri və ya lokal iltihablanmalar da şişlikyə səbəb ola bilər; bu səbəbdən şişliyin tipi, sürəsi və müşayiət edən digər əlamətlər nəzərə alınaraq qiymətləndirilməlidir.
Ödəm bədənin hansı bölgələrində daha çox görülür?
Ödəm ən tez-tez olaraq yerçəkimindən təsirlənən bölgələrdə, yəni ayaq, topuq və ayaqlarda meydana çıxa bilər. Ancaq bəzi sistemik xəstəliklərdə əllərdə, üzdə, qarın boşluğunda, ağciyərlərdə və ya göz ətrafında da ödəm inkişaf edə bilər.
Gündəlik su istifadəsi ödəm azaltarmı?
Bəli, yetərli su istehlakı bədən maye balansının qorunmasında effektivdir və ödəm yaranmasını önləməyə kömək edə bilər. Bədənin susuz qalması, maye saxlanmasını artırabilir.