Ödem, bədəndə artıq maye yığılması nəticəsində toxumalarda şişlik və qabarıqlıq yaradan bir vəziyyətdir. Adətən ayaqlar, ayaq biləkləri, əllər və üz kimi bölgələrdə görünən ödem, bəzən bədənin fərqli bölgələrində də meydana gələ bilər. Ödem meydana gəlməsinə səbəb olan faktorlar arasında ürək çatışmazlığı, böyrək xəstəlikləri, qaraciyər problemləri, hormonal disbalanslar və limfa sistemi pozuntuları yer alır. Erkən dövrdə aşkar edilən ödem, doğru idarəetmə yanaşmaları ilə nəzarət altına alınabilir.
Ödem Nədir?
Ödem, damar içindən toxuma aralığına mayenin keçişinin artması və ya bu mayenin kifayət qədər geri sorulmaməsi nəticəsində yaranır. Tez-tez kapilyar keçiriciliyinin artışı, damar içi təzyiqin yüksəlməsi və ya limfatik drenajın pozulması bu vəziyyətə zəmin yaradır.
Ödem, ayaqlar, ayaq biləkləri, əllər, üz və qarın kimi bölgələrdə aşkar ola bilər. Dəridə gərginlik hissi, şişkinlik, çəki artışı və toxunanda çuxurlaşma kimi vəziyyətlər də yaşana bilər. Bu proseslər, şəxsin mövcud sağlamlıq vəziyyətinə, yaşam vərdişlərinə və ətraf mühit faktorlarına bağlı olaraq inkişaf edir.
Bədəndə Ödem Əlamətləri Nələrdir?
Bədəndə ödem, adətən ağırlıq hissi, dəridə gərginlik, şişkinlik və sıxlıq kimi əlamətlərlə özünü göstərir. Xüsusilə əllər, ayaq biləkləri, ayaqlar və üz bölgəsində görünən ödem vəziyyətində, həkimə müraciət etmək vacibdir. Ani çəki artışı, sidik söktürücü dərmanların təsirsiz qaldığı və nəfəs darlığı kimi şikayətlər varsa tibbi yardım alınmalıdır.
Ödem klinik olaraq aşağıdakı əlamətlərlə özünü göstərə bilər:
-
Alt ətraflarda aşkar şişlik
-
Dəridə gərginlik
-
Barmaqla basdıqda çuxurlaşma yaranması (pitting ödem)
-
Səhər saatlarında göz ətrafında ödem
-
Ayaqqabı və ya üzük kimi aksesuarların dar gəlməsi
-
Gündəlik çəki təqibində açıqlanmayan artış
-
Yorğunluq və ümumi bədən halsızlığı
Bədən Niyə Ödem Tutur?
Bədəndəki ödemin yaranmasına səbəb olan amillər; fizioloji və patoloji olmaqla iki əsas başlıq altında dəyərləndirilə bilər. Ödemin qaynağına görə izlənəcək klinik yol xəritəsi də müxtəliflik göstərə bilər.
Fizioloji Səbəblər
Fizioloji ödem, adətən yaşam tərzinə və ətraf mühit şərtlərinə bağlı olaraq inkişaf edir. Bu tip ödemlər qısa müddətlidir və altında yatan bir xəstəlik mövcud deyil. Lakin uzun müddət davam edərsə, tibbi qiymətləndirmə lazım gələ bilər.
Həddindən Artıq Duz İstifadəsi
Yüksək miqdarda duz tərkibli qidalar, bədəndə natrium yığılmasına səbəb olaraq hüceyrə xarici mayenin artmasına gətirib çıxara bilər. Natriumun bu təsiri ilə toxumalarda su saxlanılır və ödem yaranır.
Kifayət Etməyən Su İstifadəsi
Kifayət qədər su içilmədiyi təqdirdə bədən maye əskikliyini kompensasiya etmək məqsədilə suyu toxumalarda saxlamaya meylli olur. Bu vəziyyət, böyrəklərin suyu geri əməl etmə mexanizmlərini aktivləşdirərək ödemin yaranmasına kömək edə bilər
Hərəkətsizlik və Uzun Müddətli Duruş Pozuntuları
Uzun müddət eyni duruşda qalmaq alt ətraflarda venoz dönüşü azaldır. Dövriyyənin yavaşlaması, yerin cazibəsi təsiriylə mayenin toxumalara keçməsinə və ayaqlarda ödem yaranmasına səbəb olur.
Hormonal Dəyişikliklər
Aybaşı dövrü öncəsi, hamiləlik, menopoz kimi dövrlərdə östrojen və progesteron səviyyələrindəki dəyişikliklər bədən maye balansını təsir edir. Bu vəziyyət xüsusilə qadın fərdlərdə keçici ödem yaranmasına səbəb ola bilər.
Yüksək Temperatur və Nəmli Hava
İsti havalarda damarlar genişlənir (vazodilatasyon), bu da damar içindəki mayenin ətraf toxumalara keçişini asanlaşdırır. Yay aylarında əllərdə və ayaqlarda ödem artışı yayğın olaraq görünə bilər.
Patoloji Səbəblər
Patoloji ödem, altında yatan bir orqan funksiya pozuntusuna bağlı olaraq inkişaf edir və xroniki seyr edə bilər. Bu tip ödemlərin səbəbini müəyyən etmək, doğru diaqnoz və müalicə baxımından əhəmiyyətlidir.
Ürək Çatışmazlığı
Ürəyin pompalanma qabiliyyətinin azalması, toxumalara yetərli qan çatmamasına və venoz qanın geri yığılmasına səbəb olur. Bu vəziyyət xüsusilə ayaqlarda və ayaq biləklərində simmetrik ödemlə özünü göstərir.
Böyrək Xəstəlikləri
Böyrəklərin süzmə funksiyasının pozulması, maye və elektrolit balansını təsir edir. Nefrotik sindrom kimi vəziyyətlərdə zülal itkisi damar içi onkotik təzyiqi azaldır, bu da ödem yaranmasını tetikləyə bilər. Göz qapaqlarında və üzdə səhərlər aşkarlaşan ödem, böyrək mənşəli ola bilər.
Qaraciyər Çatışmazlığı
Qaraciyərin zülal sintezləmə qabiliyyətinin azalması, qanın damar içində saxlanılmasını çətinləşdirir. Bu vəziyyətə bağlı olaraq qarında maye yığılması və ayaq biləklərində ödem tez-tez görünür.
Tiryod Bezi Əksikliyi (Hipotireoz)
Tiryod hormonlarının azalması, toxumalar arasında mukopolisakkarit yığılması ilə birlikdə non-pitting ödem olaraq adlandırılan, sərt və basıldığında çökmə göstərməyən ödem yaranması ilə nəticələnə bilər.
Limfatik Drenaj Pozuntuları (Limfodem)
Limf damarlarının doğuşdan inkişaf etməməsi və ya cərrahiyyə, travma və ya infeksiya sonrası tıxanması, limfodem olaraq adlandırılan xroniki və adətən tək tərəfli ödem yaranmasına səbəb olur.
Bədəndəki Ödem Necə Atılır?
Bədəndəki ödemi atmaq üçün duz istifadəsini azaltmaq, bol su içmək, müntəzəm idmanla məşğul olmaq və yüksək ayaq mövqeyi ilə istirahət etmək faydalı ola bilər. Əgər ödem davamlı təkrarlanırsa və ya şiddətli isə mütləq bir sağlamlıq mütəxəssisinə müraciət edə bilərsiniz
Ödemi atmaqda təsirli metodlar bunlardır:
-
Duz istifadəsini azaltmaq
-
Həkim nəzarətində kompresyon corabı geyinmək
-
Yürüyüş etmək
-
Velosiped sürmək
-
Ödemli bölgəyə masaj etmək
-
Dar geyimlər geyinməmək
-
Sağlam qidalanmaq
-
B6 vitamini əlavə etmək
Ödem atıcı qidalar:
-
Cəfəri
-
Xiyar
-
Qarpız, ananas
-
Limonlu su
Bu tip qidaların istifadəsində şəxsi sağlamlıq vəziyyəti nəzərə alınmalıdır. Böyrək xəstəliyi olan şəxslər həkimlərinə müraciət etmədən hər hansı bitki mənşəli həll tətbiq etməməlidir.
Bədəndə Ödem Necə Müəyyən Edilir?
Ödem diaqnozu qoymaq və səbəbini anlamaq üçün fiziki müayinə aparılır, bədən toxumalarındakı şişkinlik yoxlanılır və tibbi keçmiş araşdırılır. Bəzi hallarda qan testləri, ultrasəs müayinələri və ya digər testlər də lazım ola bilər.
- Ödem diaqnozu qoyularkən müəyyən bölgələr təyin edilir və dəriyə təzyiq tətbiq edilərək şiddəti ölçülür.
- Şəxsin tibbi keçmişi sorğu edilir; sağlamlıq problemləri və qidalanma alışqanlıqları ilə bağlı məlumat alınır.
- Qan testləri ilə böyrək funksiyaları, tiroyd funksiyaları, qaraciyər enzimləri və elektrolit balansı qiymətləndirilir.
- Damarlarla bağlı olduğu düşünülən hallarda ultrasəs müayinəsi edilə bilər.
- Ayaqlardakı ödem varsa Doppler ultrasəs ilə araşdırılır.
- Orqan mənşəli problemlərdə rentgen, KT və ya MRT kimi görüntüləmə testləri tətbiq edilə bilər.
Ödem Müalicəsi Necə Aparılır?
Ödem müalicəsinin əsas prinsipi, altında yatan səbəbin müəyyən edilməsi və bu səbəbə yönəlik uyğun tibbi yanaşmanın tətbiq edilməsidir. Keçici ödemlərdə yaşam tərzi dəyişiklikləri adətən kifayətdir, amma sistemik xəstəliklərə bağlı ödemlərdə tibbi müalicə gərəklidir.
Əgər altında yatan bir ürək, böyrək, qaraciyər və tiroyd xəstəliyi mövcuddursa, uyğun mütəxəssisin yönəltməsi ilə tibbi müalicə planlanır. Zəruri görüldüyündə həkim nəzarətində dərmanlar istifadə edilə bilər. Amma bu dərmanların nəzarətsiz istifadəsi ciddi maye-elektrolit balanssızlıqlarına yol aça biləcəyi üçün həkim nəzarətində olmalıdır.
Dərmanlara və ya limfatik drenaj pozuntularına bağlı ödemlərdə isə fiziki terapiya və limfatik masaj kimi dəstəkçi üsullar tercih edilə bilər. Tək bölü, sərt və ya uzun müddətli ödemlərdə irəli araşdırma edilməlidir.
Tez-Tez Verilən Suallar
Bədəndəki ödem neçə gün içində keçər?
Ödemin müddəti, altında yatan səbəbin növünə görə fərqlilik göstərə bilər. Fiziki aktivlik çatışmazlığı, həddindən artıq duz istifadəsi və ya hormonal dəyişikliklər səbəbilə yaranan ödem adətən öz-özünə bir neçə gün içində azala bilər. Amma ürək, böyrək və ya qaraciyər mənşəli ödemlərin düzəlməsi daha uzun sürə bilər və tibbi müdaxilə lazım gələ bilər.
Her şişlik ödem deməkdir mi?
Xeyr, hər şişlik ödemlə əlaqəli deyil. Travmalar, infeksiyalar, yumşaq toxuma xəstəlikləri və ya yerli iltihablanmalar da şişliyə səbəb ola bilər; bu səbəbdən şişliyin tipi, müddəti və müşayiət edən digər əlamətlər nəzərə alınaraq dəyərləndirmə aparılmalıdır.
Ödem bədənin hansı bölgələrində daha tez-tez görünür?
Ödem ən çox yer atmosferindən təsirlənən bölgələrdə, yəni ayaq, ayaq biləyi və ayaqlarda meydana çıxır. Amma bəzi sistemik xəstəliklərdə əllərdə, üzdə, qarın boşluğunda, ağciyərlərdə və ya göz ətrafında da ödem yaranıb bilər.
Gündəlik su istifadəsi ödemi azaldır mı?
Bəli, yetərli su istifadəsi bədən maye balansının qorunmasında təsirlidir və ödem yaranmasını önləməyə kömək edə bilər. Bədənin susuz qalməsi, maye saxlanmasını artıra bilər.